لیستی موچەی مانگی ١٠ی موچەخۆرانی هەرێم لە بەغدادە و چاوەڕوان دەكرێت سبەینێ‌ وەزارەتی دارایی عیراق وردبینیكردنی لیستەكە دەستپێبكات.

پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، هەفتەی رابردوو وەزارەتی دارایی هەرێم لیستی موچەی بەشێوەی ئەلیكترۆنی و دەستی رەوانەی عیراق كردووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی كێشەی تێدابووە وەزارەتی دارایی عیراق لیستەكەی رەوانەی هەرێم كردووەتەوە، رۆژی پێنجشەممەی رابردووش جارێكی تر لیستی ئەلیكترۆنی موچە رەوانەی وەزارەتی دارایی عیراق كراوەتەوە.

وتیشی، چاوەڕوان دەكرێت سبەینێ‌ وەزارەتی دارایی عیراق دەست بە وردبینی لیستی موچە بكات.

ئەوەش لە كاتێكدایە پێشتر حكومەتی هەرێم رایگەیاندبوو لەنێوان ١٨ تا ٢٠ی مانگ لیستی موچە رەوانەی بەغداد دەكرێت، بەڵام چەند مانگێكە لەدوای ٢٠ی مانگ لیستی موچە بە شێوەی ئەلیكترۆنی و بە دەستی رەوانەی بەغداد دەكرێت.

وەزارەتی دارایی هەرێم تا ئێستا هیچ رونكردنەوەیەكی لەبارەی هۆكاری دواكەوتنی دابەشكردنی موچەی مانگی ١٠ نەداوە، بەڵام چەندجارێك جەختیكردووەتەوە لەگەڵ بەغداد رێكەوتوون تا كۆتایی ئەمساڵ سەرجەم كێشەكانی لیستی موچە چارەسەر بكەن.

 

لە چوارچێوەی پابەندبوونی بە بڕیارەكانی ئۆپێك پڵەس، وەزارەتی نەوتی عیراق، ئاستی وەبەرهێنان و هەناردەكردنی نەوتی بۆ سێ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە كەمكردەوە.

وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردەوە،  لە چوارچێوەی پابەندبوونی عیراق بە بڕیارەكانی رێكخراوی ئۆپێك و وڵاتانی رێككەوتنی " دی ئۆ سی"، عیراق ئاستی بەرهەمهێنان و هەناردەكردنی نەوتی بۆ سێ ملیۆن و ٣٠٠ هەزار بەرمیلی رۆژانە كەمكردووەتەوە، جگە لە كەمكردنەوەی بەكارهێنانی نەوت لەسەر ئاستی ناوخۆ.

راشیگەیاند، كەمكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی نەوت لە عیراق بۆ چەند مانگی داهاتوو بەردەوام دەبێت بۆ قەرەبووكردنەوەی ئەو زیادەیەی لە چەند مانگی رابردوودا بەرهەمهێنراوە.

وەزارەتی نەوتی عیراق راشیگەیاندووە، ئامانج لە گرتنەبەری ئەو رێوشوێنە بەرزكردنەوەی هاوسەنگی و سەقامگیری نرخی نەوت لەسەر ئاستی جیهان.
 

داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنوری پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین زیاتر لە ١٥ ملیار دینارە و بەراورد بە هەفتەی رابردوو دوو ملیار دینار كەمیكردووە. 

ماڵپەری شەفافیەت كە چاودێری داهاتی نانەوتی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەی ڕاپەڕین و گەرمیان دەكات بڵاویكردەوە، داهاتی ئەم هەفتەیە واتە لە ٢٦ی ١٠ەوە تا ئەمڕۆ، زیاتر لە ١٥ ملیار و ٢٤٥ ملیۆن دینار و ١٢٠ هەزار و ٩٤٨ دینار بووە كە ٩٣%ی نەختینە و ٧%ی چەك بووە. 

داهاتەكە بەراورد بە هەفتەی رابردوو ١٣.٣٦% واتە بەبڕی دوو ملیار دینار دابەزیوە، كە لەوهەفتەیەدا داهاتەكە زیاتر لە ١٧ ملیار دینار بووە.

بەپێی ماڵپەری شەفافیەت، داهاتی نانەوتی ئەم هەفتەیەی سنوری پارێزگاكانی سلێمانی و هەڵەبجە و ئیدارەكانی گەرمیان و راپەڕین لەسەرەتای ئەمساڵەوە تا ئێستا، زیاتر لە ٧٧٨ ملیار و ٣١٧ ملیۆن دینار بووە و بەراورد بە هەمان ماوەی ساڵی رابردوو زیاتر لە سەدا ٣٣ كەمیكردووە.

 

بەھۆی ھێوربونەوەی رەوشی رۆژھەڵاتی ناوەراست، نرخی نەوت دابەزینی گەورەی تۆمارکرد و زیاتر لە ٣ دۆلار دابەزی.

رۆژی دوو شەممە لەگەڵ کردنەوەی بازارەکانی ئاسیا نرخی نەوت دابەزینی بەخۆیەوە بینی، ھەر بەرمیلێک نەوتی برێنت سێ دۆلار و ٤٥ سەنت دابەزی و بە ٧٢ دۆلار و ٦٥ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، نرخی یەک بەرمیل نەوتی تەکساسیش سێ دۆلار ٣٦ سەنت دابەزی و گەیشتە ٦٨ دۆلار و ٤٢ سەنت.

چاودێرانی بازاری نەوت دەڵێن، ھۆکاری دابەزینی نرخی نەوت گەڕانەوەی جۆرێک لە سەقامگیرییە بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست و کەمبوونەوەی ئاڵۆزییەکان، لەدوای ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران و نەکردنە ئامانجی دامەزراوە نەوتییەکان.

 

نرخی دینار بەرانبەر دۆلار لە بەرزبوونەوە بەردەوامە و  ١٠٠ دۆلار لەکاتی داخستنی بازاڕدا بۆ ١٥٠ ھەزار و ٧٠٠ دینار دابەزی.

بەھای دۆلار ئێوارەی ئەمڕۆ لەکاتی داخستنی بازاڕدا بە ١٥٠ ھەزار و ٧٠٠ دینار مامەڵەی پێوەکرا و بەراورد بە نرخی دوێنێ ھەزار دینار دابەزیوە.

بەھای دۆلار ماوەی نزیکەی ھەفتەیەکە لەدابەزین بەردەوامە.

بانکی ناوەندی عیراق رۆژی یەکشەممە، بڕی ٢٦٧ ملیۆن و ٥٠٩ ھەزار دۆلاری خستوەتە بازاڕەوە، لەو بڕە پارەیە ٦ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی کاش بووە، ئەوەی تری بەشێوەی حەواڵەبووە.
 

بەهۆی گرژی و ئاڵۆزییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە نرخی نەوت ناسەقامگیرە و بەراورد بە هەفتەی رابردووش بەرزبووەتەوە.

ئەمڕۆ لەگەڵ كردنەوەی بازاڕی وزەی جیهان، بەراورد بە هەفتەی رابردوو نرخی نەوت بەرزبووەوە و یەك بەرمیل نەوتی خاوی برێنت هەشت سەنت بەرزبووە كە دەكات ٠.١١ ٪ و گەیشتە ٧٣ دۆلار و ١٤ سەنت، نرخی یەك بەرمیل نەوتی خاوی تكساسیش دە سەنت بەرزبووەوە كە دەكاتە٠.١٤٪ گەیشتە ٦٩.٣٢ دۆلار بۆ یەك بەرمیل.

میدیاكانی ئەمریكا هۆشكاری ناجێگیری و ناسەقامگیری نرخی نەوتیان بۆ شەڕۆ و ئاڵۆزییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەڕاندووەتەوە لە نێوان ئیسرائیل و ئێران و حەماس و بزوتنەوەی حەماس و جەختیانكردووەتەوە، لەگەڵ هێوربوونەوەی رەوشەكە، نرخی نەوتیش زیاتر بەرزدەبێتەوە.

لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی وزەی جیھان، نرخی بەرمیلێک نەوتی برێنت کە پێوەرێکی جیھانییە ٥١ سەنت واتە ٠.٧١% بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٢ دۆلار و ٤٩ سەنت، نرخی نەوتی تەکساسیش ٤٣ سەنت واتە ٠.٦٣% بەرزبووەوە و گەیشتە ٦٨ دۆلار و ٦١ سەنت بۆ ھەر بەرمیلێک.

بەرزبوونەوەی نرخی نەوت بەھۆی ئاڵۆزییەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاستەوەیە، بە تایبەت لەگەڵ زیادبوونی بۆردوومانەکانی ئیسرائیل بۆ سەر حزبوڵا و حوسییەکان.

بڕیاریشە ئەمڕۆ جیروم پاول سەرۆکی ئەنجومەنی یەدەگی فیدراڵی ئەمریکا وتەیەک پێشکەش بکات کە چاوەڕواندەکرێت کاریگەری لەسەر بازاڕی دراو و نەوت دروستبکات. 

ئاژانسی ھەواڵی فرانس پرێس بڵاویکردەوە، وەفدی بزوتنەوەی حەماس و قەتەر و ئەمریکا گەیشتوونەتە قاھیرەی پایتەختی میسر، بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان سەبارەت بە ئاگربەست لە غەززە.

ئاژانسی ھەواڵی رۆیتەرزیش بڵاویکردەوە، جێگری سەرۆکی حەماس سەرکردایەتی وەفدی بزووتنەوەکەی دەکات، بەڵام ئیسرائیل نیازی نییە ھیچ وەفدێک بنێرێتە قاھیرە، تا ئەو کاتەی لیستی ناوی ئەو بارمتانەی بەدەستدەگات کە ھێشتا زیندوون و لە غەززەن. 

ھاوکات سەرکردەیەکی حەماس کە ناوەکەی ئاشکرا نەکردووە بە فرانس پرێسی وتووە، ئەگەر بێتو ئیسرائیل رەزامەندی بدات لەسەر داواکارییەکانیان، ئەوا دەکرێت لە ماوەی ٢٤ بۆ ٤٨ سەعاتدا ئاگربەست لە غەززە رابگەیەندرێت.

ئەو کۆمەڵەیە کە بە "ئەپیکور" ناسراوە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لێدوانەکانی ئەم دواییانەی لێپرسراوانی عێراق کە دەڵێن رێککەوتن کراوە سەبارەت بە ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمی کوردستان لەڕێگەی بۆری نەوتی عێراق_تورکیا، ھیچ بنەمایەکیان نییە، ناشزانن پاڵنەری پشت ئەو لێدوانە ھەڵانە چین. 

راشیگەیاند،  تائێستا ھیچ پێشنیازێک لەلایەن حکومەتی عێراق و حکومەتی ھەرێم نەخراوەتەڕوو ھیچ رێککەوتنێکیش نەکراوە، مانگانەش عێراق بەھۆی راگرتنی ھەناردەی نەوتی ھەرێمەوە یەک ملیار دۆلار زیانی بەردەکەوێت. 

ئەپیکور ئاماژەی بەوەشدا، لە رۆژانی ٧ و ٩ی کانونی دووەمی ئەمساڵدا، کۆبوونەوە لەنێوان نوێنەرانی حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان و کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکانی نەوت لە بەغداد کراوە، بەڵام تا ئێستا ھیچ بەرەوپێشچوونێک نییە، ئامادەشن بۆ کۆبوونەوەی دیکە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان بە خێرایی، کە سودی بۆ ھەمووان ھەبێت. 

ئەو ئەندامانەی ئەنجومەنی نوێنەران لە یاداشتێکدا کە ئاڕاستەی سودانیان کردووە جەختیان کردووەتەوە بەپێی بڕیارەکەی دادگای فیدراڵی پێویستە مووچەی سێ مانگی ساڵی رابردوی فەرمانبەرانی ھەرێمی کوردستان خەرج بکرێت.

د.بڕیار رەشید، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران کە ئیمزای لەسەر یاداشتەکە کردووە بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە یاداشتەکەدا پاڵپشت بە بڕیارەکەی ھەفتەی رابردوی دادگای فیدڕاڵی، داوایانکردووە بۆ ھەر مانگێک ٦١٨ ملیار دینار بۆ موچەی فەرمانبەران رەوانەی ھەرێم بکرێت، ئومێدیشیان ھەیە کە حکومەتی فیدڕاڵ بڕیار لەسەر پێدانی ئەو سێ موچەیە بدات.

٢١ی ئەم مانگە دادگای فیدڕاڵی سکڵای تایبەت بە مووچەی فەرمانبەرانی ھەرێمی یەکلاکردەوە و رایگەیاند، ئەگەر ھەرێم پابەند نەبوو بە بڕگەی دووەمی مادەی (١٢) لەیاسای بودجەی گشتی فیدراڵی، پێویستە خەڵکی کوردستان بێ بەش نەکرێت لە قوتی ڕۆژانەو سەرچاوەی بژێویی.

بەرەبەیانی ئەمڕۆ نرخی خاوی برێنت ٤٤ سەنت بۆ ھەر بەرمیلێک دابەزی و ھەر بەرمیلێک بە ٨٣ دۆلار و ٢٣ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھەروەھا نەوتی رۆژئاوای تەکساس ٤٥ سەنت دابەزی و بە ٧٨ دۆلار و ١٦ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.

ئیدارەی ڕاگەیاندنی وزەی ئەمەریکا ڕۆژی پێنجشەممە بڵاویکردەوە، ھەفتەی ڕابردوو، ئاستی کۆگاگردنی نەوتی خاو لە ئەمریکا بە بڕی ٣.٥ ملیۆن بەرمیل بەرزبووەتەوە و گەیشتووەتە ٤٤٢.٩ ملیۆن بەرمیل.

کریستوفر والەر، ئەندامی دەستەی بەڕێوەبەرانی یەدەگی فیدراڵی ئەمریکا ڕایگەیاند، بڕیاردەرانی بانکی ناوەندی ئەمریکا پێویستە کەمکردنەوەی ڕێژەی سوود دوابخەن بۆ لانیکەم دوو مانگی دیکە، بەوپێیەش ھێشتنەوەی ڕێژەی سوود لە ئاستێکی بەرزتر بۆ ماوەیەکی درێژتر دەبێتە ھۆی خاوبوونەوەی گەشەی ئابووری، ئەمەش خواست لەسەر نەوت سنووردار دەکات.

کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان (ئەپیکور) لە نوسراوێکدا کە ئاڕاستەی سیناتۆر ریچارد جەی دوربین، ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکای کردووە، ئەوەی خستوەتەڕو، داوا دەکات لەمیانەی بەشدارییان لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن لە ئەڵمانیا، ئەمریکا فشار بخاتەسەر لێپرسراوانی عێراق و ھەرێم تا ھەناردەی نەوتی کوردستان دەستپێبکاتەوە.

باسی لەوەشکردووە، ١١ مانگە ھەناردەی نەوتی کوردستان راگیراوە و حکومەتی عێراق بەمەبەست رێگری لە بەرھەمھێنانی نەوتی کوردستان دەکات بەوھۆیەش مانگانە ملیارێک دۆلار لەدەستچووە، بۆیە داوا دەکەن پرسی دووبارە دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق گفتوگۆی لەسەر بکرێت.

ئارتیۆم ستودینکۆڤ، لێپرسراوی فەرمانگەی ئەوروپا لە وەزارەتی دەرەوەی روسیا بە میدیاکانی وڵاتەکەی راگەیاندووە، ساڵی رابردوو ئیسپانیا و فەڕەنسا و بەلجیکا پێکەوە بە بەھای زیاتر لە چوار ملیار و ٦٠٠ ملیۆن یۆرۆ غازیان لە مۆسکۆ کڕیووە.

ئەوەشی خستوەتەڕو، لەو ساڵەدا ھەناردەی غازی شلی وڵاتەکەی بۆ فەڕەنسا بە ڕێژەی ٤١% زیادیکردووە و دوای چینیش، ئیسپانیا و فەڕەنسا  گەورەترین کڕیاری غازی شلی روسیا بوون.

زیادبوونی خواست لەسەر غازی روسیا لەلایەن وڵاتانی ئەوروپاوە لەکاتێکدایە بەھۆی زیادبوونی گرژییەکانەوە، قەتەر بڕیاریداوە بە کاتی ھەناردەی غازی شل لەرێگەی دەریای سورەوە رابگرێت.
پێشتریش بەھۆی جەنگی روسیا و ئۆکراینەوە زۆرینەی وڵاتانی ئەوروپا بڕیاریاندا غاز لە رووسیا نەکڕن.

کۆمپانیای دانەغاز راپۆرتی دارایی ساڵی ٢٠٢٣ی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، کۆی گشتی داھاتی کۆمپانیاکە لە ساڵی رابردوو گەیشتووەتە ١٦٠ ملیۆن دۆلار، کە لە ساڵی ٢٠٢٢ کۆی گشتی داھاتەکەیان ١٨٢ ملیۆن دۆلار بووە و بەڕێژەی ٢٠٪ دابەزینی تۆمارکردووە. ھۆکاری دابەزینی داھاتەکەشی بۆ دابەزینی نرخی فڕۆشتن دەگەڕێتەوە، بەڵام زیادبوونی ئاستی بەرھەمھێنان لە ھەرێمی کوردستان و عێراق و کەمبوونەوەی خەرجی بەکاربردن بەشێک لەو کەمکردنەی بۆ پڕکردووەتەوە. 

وتیشی، تێکڕای بەرھەمھێنانی غاز لە ھەرێمی کوردستان لەو ساڵەدا بەڕێژەی ٨٪ بەرزبووەتەوە، کە ئاستی بەرھەمھێنانی کۆمپانیاکە لە چارەکی چوارەمی ساڵی رابردوو، گەیشتووەتە ئاستی پێوانەیی و بەرھەمھێنانی غاز لە رۆژێکدا ٥٢٠ ملیۆن پێ سێجا بووە. 

لە راگەیەندراوەکەدا ئەوەشخراوەتەڕوو، میکانیزمێکی نوێی پارەدان لە ھەرێمی کوردستان خراوەتەکار، بۆ گرەنتی کردنی شایستە داراییەکان بە سیستمێکی رێکخراو. 

ھەروەھا پڕۆژەی پەرەپێدانی کێڵگەی کۆرمۆر بەرەوپێشچووە و شەش بیری نوێیان لە چوارچێوەی ئەو پڕۆژەیە ھەڵکەندووە.  

عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق پێشوازی لە وەفدێکی بانکی نێودەوڵەتی کرد بە سەرۆکایەتی بەڕێوەبەری نوسینگەی بانکی نێودەوڵەتی لە عێراق و ھەردوولا باسیان لە بەرزکردنەوەی ھاریکاری دووقۆڵی نێوان بانکی ناوەندی عێراق و بانکی نێودەوڵەتی کرد.

بەپێی راگەیەندراوێکی بانکی ناوندی، لە کۆبوونەوەکەدا تاوتوێی پڕۆژەکانی پارەدانی ئەلیکترۆنی و گشتگیری دارایی و بەرنامەکانی چاکسازی بۆ بەرزکردنەوەی سەقامگیری و گەشەپێدانی کەرتی دارایی لە عێراق کراوە.

بەپێی راگەیەندراوەکە، ھەردوولا باسیان لە پاڵپشتی بانکی نێودەوڵەتی کردووە بۆ پێدانی ڕاوێژ لە دامەزراندنی بانکی ڕیاز کە تایبەتە بە دابینکردنی دارایی پڕۆژە بچووکەکان لە عێراق، بە پاڵپشتی کۆمپانیای دارایی نێودەوڵەتی.

دەشڵێت، وەفدی بانکی نێودەوڵەتی ستایشی ڕێکارەکانی بانکی ناوەندی عێراقی کردووە لە ئاسانکاری گواستنەوەی دارایی بۆ توێژە جیاوازەکانی عێراق و دووپاتیکردەوە ژێرخانی سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنی و سیستمی پرۆگرامسازی لە عێراق لە باشترین سیستمەکانی ناوچەکەن.

ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکاندا، نرخی نەوتی برێنت بەرێژەی لەسەدا ٠.٥ بەرزبووەوە و نرخی ھەر بەرمیلێک نەوت گەیشتە ٧٨ دۆلار و ٩٧ سەنت.

ھەروەھا نرخی نەوتی تەکساسیش ٤١ سەنت بەرێژەی لەسەدا ٠.٦ بەرزبووەوە و نرخی بەرمیلێک گەیشتە ٧٣ دۆلار و ٧٢ سەنت.

بە وتەی شارەزایانی ئابوریش، ھۆکاری بەرزبوونەوەی نرخی نەوت، بۆ ئەو پێشبینیانە دەگەڕێتەوە کە لەبارەی کەمبونەوەی ئاستی بەرھەمھێنانی نەوتی ئەمریکاوە کراون.