ئابووری
بڕیارە هەفتەی داهاتوو دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی دەرکردنی بڕیارێکی سالاری بۆ خەرجکردنی موچەی موچوخۆرانی هەرێم کۆببێتەوە.
بڕیارە رۆژی دووشەممەی داهاتوو، 14ی تەمموز، دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵایەک تایبەت بە دەرکردنی بڕیارێکی سالاری بۆ پابەندکردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم و دوورخستنەوەی پرسی موچە لە ناکۆکییەکان کۆببێتەوە.
سکاڵاکە لەسەر سەرۆکوەزیرانی عیراق و وەزیری دارایی عیراق تۆمارکراوە و تێیدا داواکراوە خەرجکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم مانگانە و لەوادەی خۆیدا گەرەنتی بکرێت و پرسی موچە دووربخرێتەوە لە هەر ململانێ و ناکۆکییەکی سیاسی.
هەروەها لە سکاڵاکەدا داواش کراوە، بڕیارێکی سالاری دەربکرێت بۆ خەرجکردنی موچە و لەم مانگەوە بڕیارەکە جێبەجێ بکرێت و گرفت بۆ خەرجکردنی موچە دروست نەکرێت.
وەفدێکی باڵای هەرێم گەیشتە بەغداد و وەڵامی رەشنووسەکەی حکومەتی عیراقیان پێیە، بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکانیش لەسەر زۆرینەی پرسەکان رێککەوتوون.
پەیامنێری کوردسات نیوز باسی لەوەکرد، وەفدێکی باڵای هەرێم گەیشتووەتە بەغداد و لەگەڵ خۆیاندا وەڵامی ئەو رەشنووسەیان پێیە کە حکومەتی عیراق خستبوویە بەردەستی هەرێم.
ئاماژەی بەوەشکرد، لێکتێگەیشتن لەنێوان هەرێم و بەغداد هەیە و زۆرینەی گرفتەکانیان تێپەڕاندووە.
بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، پرسی نەوت بەمجۆرەی ئێستا دەمێنێتەوە تاوەکو لەماوەی داهاتوودا وەفدێکی تەکنیکی دێتە هەرێم و لە نزیکەوە ئەوە چارەسەر دەکەن ئاخۆ هەرێم بۆ پێداویستی ناوخۆ بڕی چەند نەوتی پێویستە.
پێشتر هەرێم داوای زیاتر لە 115 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی دەکرد بۆ پێداویستی ناوخۆ، بەڵام ئێستا داوای 65 هەزار بەرمیل نەوت دەکات، بەڵام بەغداد بەپێدانی تەنها 46 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رازییە.
لەبارەی داهاتی نانەوتی و ناوخۆشەوە رێککەوتنێکی سەرەتایی هەیە کە هەرێم مانگانە 115 ملیار دینار رادەستی بەغداد بکات.
هەرچی لەبارەی کرێی کۆمپانیاکانە؛ لێکتێگەیشتن هەیە لەنێوان هەرێم و عیراق کە کرێکە یان بە پارەی کاش یان بە پێدانی نەوت بدرێتەوە بەو کۆمپانیایانە.
ئەوەی جێگای ئومێدە، بەپێی زانیارییەکانی پەیامنێری کوردسات نیوز چاوەڕوان دەکرێت بۆئەوەی لە کۆبوونەوەی سبەینێی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقدا بڕیار لەسەر چارەنووسی موچە بدرێت.
وەزیری کشتوکاڵی تورکیا رایگەیاند، ساڵی رابردوو وڵاتەکەی لە پلەی حەوتەمی جیهاندا بووە بۆ داهاتی بەرهەمی کشتوکاڵی و داهاتی ساڵی 2024 بەراورد بە ساڵانی پێش خۆی بە رێژەی 7٪ بەرزتربووەتەوە.
ئیراهیم یوماکلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا رایگەیاند، ساڵی رابردوو بەراورد بە ساڵانی پێشووتر داھاتی تورکیا لە بەرھەمی کشتوکاڵیدا، بەرێژەی 7٪ بەرزبوونەوەی تۆمار کردووە.
باسی لەوەشکرد، تورکیا ساڵی رابردوو لە داھاتی بەرھەمی کشتوکاڵیدا لەسەر ئاستی جیھان پلەی حەوتەمی بەدەستھێناوە بەو پێیەی داھاتی بەرھەمی کشتوکاڵی تورکیا لە ساڵی رابردوودا، گەیشتووەتە ٧٤ ملیار دۆلار.
ئەوەشی خستووەتە روو، بە پشتبەستن بە داتاکانی بانکی نێودەوڵەتی، بۆ یەکەمجار تورکیا بەربەستی ٧٠ ملیار دۆلاری لە داھاتی بەرھەمی کشتوکاڵیدا تێپەڕاند.
تورکیا یەکێکە لەو وڵاتانەی بەرهەمهێنە و بەرهەمەکانی هەم لە ناوخۆی وڵاتی خۆی بەکاردەهێنێتەوە هەم هەناردەی دەرەوەی وڵاتەکەی دەکات، کە پانتاییەکی گەورەی لە داهاتی ئەو وڵاتەدا داگیر کردووە.
وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێم رایگەیاند، دەست بە دابەشکردنی هاوکاریی هاوپەیمانان بۆ مانگی شەش دەکرێت.
وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ پێنجشەممە، 3ی تەمموزی ٢٠٢٥، هاوکاریی دارایی هاوپەیمانان بۆ مانگى شەش دەخرێتە سەر هەژماریی بانکیی وەزارەتی پێشمەرگە،
ئەوەش هاتووە، رۆژی یەکشەممە 6ی تەمموز، دوای ئەنجامدانی رێکارە دارایى و ژمێریارییەکان لەلایەن بەڕێوەبەرایەتى گشتى بودجە و بەرنامەکان (ژمێریارى سەربازى) دەست بە دابەشکردنى دەکرێت.
لەدوای دەستپێکی شەڕی داعشەوە لە عیراق و هەرێم، هێزەکانی هاوپەیمانان چەندین جار هاوکاریی سەربازیی و لۆجستیان پێشکەش بە هێزەکانی پێشمەرگە کردووە، دواتریش لە ساڵی 2017 بەدواوە مانگانە بڕی 20 ملیۆن دۆلاریان وەک موچە بۆ ئەو لیوا هاوبەشانە تەرخانکرد کە خراونەتە سەر هێزەکانی پێشمەرگە.
ساڵێک بەر لە ئێستا و لە مانگی شەشی ساڵی رابردوودا ئەو پارەیەی وەک موچە پێیان دەدرا کرا بە هاوکاریی و موچەکانیان چووەوە سەر بەغدا.
ئەمریكییەكان هەیە و دەبێت بە زووترین كات ئەم پرسە چارەسەر بكرێت.
تامی بروس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا، داوای كرد دەستبەجێ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆریی عێراق-توركیا دەستپێبكاتەوە، ئاماژەی بەوەشدا راگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم كاریگەری لەسەر سێ كۆمپانیای ئەمریكی هەبووە كە ئەوەش جێگای قبوڵكردن نییە.
بروس راشیگەیاند، زۆر گرنگە حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێم و كۆمپانیاكانی نەوت و لایەنە پەیوەندیدارەكان بەپەلە كاربكەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی بەوەشكرد، راگرتنی نەوت تەنیا رێگر بووە لە گەشەی ئابوری عیراق و بەرژەوەندی كۆمپانیا ئەمریكییەكان، ئەوە جگە لەوەی كە بووە بە هۆكارێك بۆ زیادبوونی هەژموونی ئێران لە ناوچەكەدا، وتیشی، پێویستە بە زووترین كات ئەو پرسە چارەسەر بكرێت.
بروس جەختی لەوە شكردەوە بۆری بەندەری جەیهان رێگەیەكی گرنگە بۆ گواستنەوەی نەوت بۆ بازاڕە جیهانییەكان، ئەمەش سودی بۆ ئابووری عیراق و هەرێم و هەروەها كۆمپانیا ئەمریكیەكانیش هەیە، بۆیە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لە بەرژەوەندی ئەمریكا و هەرێم و عیراق و ناوچەكەشدایە.
سەرۆكی روسیا پێشبینی دەكات خواست لەسەر نەوت لە جیهاندا زیاتر ببێت بەتایبەتی لە هاوینی ئەمساڵدا و نرخەكەشی بەرزببێتەوە.
ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا رایگەیاند، بەهۆی گەشەی ئابورییەوە بەكارهێنانی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەكان لە جیهاندا لە زیادبووندایە، بەرهەمهێنانی نەوتیش لە چوارچێوەی ئۆپێك پڵەسدا بەو شێوەیەیە كە رێككەوتنی لەسەر كراوە و ئامانج لێی زیادكردنی خواستە لەسەر نەوت بە تایبەتی لە وەرزی هاویندا.
لەبارەی سزاكانی ئەوروپاش، لەسەر نەوتی روسیا پوتن وتی، "هەرچەندە سزاكان زیاتر بن هەر خۆیان زیاتر ئازار دەچێژن، چونكە مەحاڵە نەوتی روسیا بوەستێنرێت و سزاكانیش كاریگەرییەكی بەرچاویان لەسەر روسیا نابێت".
پێشتر ئەلیكساندەر نۆڤاك جێگری سەرۆك وەزیرانی روسیا رایگەیاندبوو، دەبێت ئۆپێك پڵەس بڕیاری زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوت بدات، بۆئەوەی لە هاویندا خواست لەسەری كەمتر ببێتەوە و ئەو بڕەی ئێستاش پێویستییەكان لە هاویندا پڕناكەتەوە.
سەرۆکی حکومەتی هەرێم لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، لەماوەی دوو رۆژی داهاتوودا بەغدا شاندێک لەسەر ئاستی باڵا دەنێرێتە هەرێم بۆ گفتوگۆی راستەقینە لەسەر چارەسەری گرفتی موچە. دەشڵێت: ئەگەر نەگەیشتینە ئەنجام لەگەڵ بەغدا بەپێی توانا لە داهاتی ناوخۆ موچە دەدەین.
ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم کۆبووەوە و یەکێک لە تەوەرەکانی کۆبوونەوەکە پرسی موچەی موچەخۆرانی هەرێم بوو، کە دواتریش لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم باسیلە دوایین پێشکەوتنەکان بۆ چارەسەری ئەو گرفتە و نێوانیان لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵ و پێکهێنانی حکومەت کرد.
لەبارەی موچەوە ئەمە پوختەی وتەکانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم بوون:
-بە نایاسایی موچەی موچەخۆرانی هەرێم راگیراوە.
-دەبوایە موچە لە سەرەتاوە تێکەڵی هیچ کێشە و گرژییەک نەکرێت.
-لەماوەی دوو رۆژی داهاتوودا بەغدا شاندێک لە ئاستی باڵادا دەنێرێت بۆ ئەوەی گفتوگۆیەکی راستەقینە بکرێت تا گرفتی بە تەواوی موچە چارەسەر بکرێت، هیوادارم لەم دوو سێ رۆژەی داهاتوو بگەینە رێککەوتن.
-لە مانگی ئازاری ساڵی 2023ـەوە کە هەناردەی نەوتی هەرێم راگیراوە، زیاتر لە 25 ملیار دۆلار زیانمان پێگەیشتووە.
-رێککەوتنەکانمان لەبارەی نەوت لە ئەمریکا مافی دەستووری و یاسایی خۆمانە و پێشتر لەگەڵ دوو کۆمپانیای تردا ئەو رێککەوتنەمان هەبووە کە نەیانتوانیوە جێبەجێی بکەن، بۆیە داومانە بە دوو کۆمپانیای دیکە لە واشنتن و هیچ لایەنێکی نایاسایی تێدا نییە.
-ئەگەر نەگەیشتینە ئەنجام لەگەڵ بەغدا بەپێی توانا لە داهاتی ناوخۆ و خەرجییەکان موچە دابەشدەکەین، ئەگەر نەشتوانین لەکاتی خۆی وەک پێویست هەموو مافەکانیان دەستەبەربکەین، ئەوەی لە تواناماندایە دەیکەین.
-لەسەر دەستەبەرکردنی مافە دەستورییەکان لە حکومەتی فیدڕاڵ بەردەوام دەبین.
-ئاستی داهاتی ناوخۆ بەشی سەرجەم خەرجییەکان و پێداویستییەکان و موچە ناکات.
-ناتوانین بڵێین دەتوانین بە تەواوی هەموو پابەندییەکانمان بەرانبەر هاووڵاتیان جێبەجێ بکەین، بەڵام ئەوەی لە تواناماندا بێت دەیکەین.
-حکومەتی هەرێم ئەو توانایەی نییە بەتەنیا سەرجەم موچەکانی موچەخۆرانی هەرێم دابەش بکات.
-هۆکاری نەناردنی موچە ئەو سکاڵایانەن کە هەندێک لایەنی ناوخۆ داوایان کرد حکومەتی فیدڕاڵی دەستوەردان لە بابەتی موچەدا بکات.
-پابەندبووین بە جێبەجێکردنی ئەرکی خۆمان و داهاتمان ناردووەتە بەغدا جگە لەو کاتەی موچە نەنێردراوە بۆ تەکمیلکردنی موچە بەکارمان هێناوە.
لەبارەی پێکهێنانی کابینەی داهاتووەوە ئەمە پوختەی وتەکانی سەرۆکی حکومەت بوون:
-ویستومانە حکومەتێکی بێکێشە پێکبهێنین نەک حکومەتێکی زۆرینە.
-لەسەر ئەجێندای حکومەت گەیشتووینەتە رێککەوتن و لەگەڵ یەکێتی بۆچوونمان هاوبەشە لەسەر بەڕێوەبردنی حکومەت، تەنها چەند بۆچونێکی جیاواز هەیە لەسەر پۆستەکان.
لەبارەی چارەسەری گرفتەکان لەگەڵ حکومەتی ناوەند ئەمە پوختەی وتەکانی سەرۆکی حکومەت بوون:
-دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد داناخەین.
-لەسەر دەستەبەرکردنی مافە دەستورییەکان لە حکومەتی فیدڕاڵ بەردەوام دەبین.
-دەبێت هەموومان لەم وڵاتە یەکسان بین و خۆشمان بە خاوەن دەسەڵات دەزانین، دەمانەوێت بگەینە رێککەتنێک هەموومان یەکسان بین، بەپێچەوانەوە ئەوە گرفت لە جێبەجێکردنی دەستور لە عیراقدا هەیە.
-ئەگەر دەستوور هەموار بکرێتەوە داوای زیاتر بۆ خەڵکی هەرێم دەکەین.
-پابەندبووین بە جێبەجێکردنی ئەرکی خۆمان بەرانبەر بەغداد و داهاتمان ناردووە، جگە لەو کاتەی کە موچە نەنێردراوە؛ بۆ تەواوکاری موچەی موچەخۆرانی هەرێم بەکارمان هێناوە.
دوای راگەیاندنی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و ئێران؛ نرخی هەریەک لە نەوت و زێڕ بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزین بە جۆرێک نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت 5٪ی دابەزی.
دوای 12 رۆژ لە شەڕی بەردەوام لە نێوان ئیسرائیل و ئێران و گۆڕانکارییە جیۆسیاسییەکان، نرخی نەوت و زێڕ بەرز ببووەوە، بە جۆرێک نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت گەیشتبووە 79 دۆلار، بەڵام ئێستا نرخەکەی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە و یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بەرانبەرە بە 67 دۆلار و 91 سەنت.
هاوکات، یەک بەرمیل نەوتی خاوی ئەمریکیش بە 65 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
لەبارەی نرخی زێڕیش بەهەمان شێوە نرخەکەی دابەزینی بەخۆوە بینیوە و ئەمڕۆ سێشەممە، یەک ئۆنسە زێڕ بەرانبەرە بە سێ هەزار و 323 دۆلار.
هەروەها، نرخی یەک کیلۆگرام زێڕ بەرانبەرە بە 106 هەزار و 849 دۆلار، نرخی یەک گرامیش بە 106 دۆلار و 84 سەنتە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، لە رۆژی 16ی ئەم مانگەدا و دوای تێپەڕینی چوار رۆژ بەسەر شەڕەکەدا، نرخی زێڕ گەیشتە بەرزترین ئاستی دوو مانگی رابردووی و یەک ئۆنسە بە سێ هەزار و 413 دۆلارەوە مامەڵەی پێوە کرا.
بە كاریگەری ئاڵۆزییەكانی ئێران و ئیسرائیل و بەشداریكردنی ئەمریكا لە جەنگەكەدا، نرخی بەرمیلێك نەوت بە زیاتر لە 78 دۆلار مامەڵەی پێوە دەكرێت و یەك ئۆنسە زێڕیش بە 3360 دۆلارە.
ئەمڕۆ نرخی بەرمیلێك نەوتی برێنت یەك دۆلار و 41 سەنت بەرزبووەوە، گەیشتە 78 دۆلار و 42 سەنت، نرخی نەوتی تەكساسیش یەك دۆلار و 38 سەنت بەرزبووەوە و گەیشتە 75 دۆلار و 22 سەنت.
نرخی زێڕیش لە دوای كردنەوەی بازاڕەكانی ئاسیا بۆ سێ هەزار و 393 دۆلار بەرزبووەوە، بەڵام دواتر دابەزی و لە ئێستادا یەك ئۆنسە نزیكەی 3360 دۆلارە.
سەرچاوەیەك رایگەیاند، ئەمڕۆ دادگای فیدراڵی بڕیارێك لەبارەی موچەوە دەدات و حكومەتی عیراقیش بۆ چارەسەری ناكۆكیەكان موچەی مانگی پێنج دەنێرێت.
سەرچاوەیەك لە حكومەتی عیراقی بە كوردسات نیوزی راگەیاند، هەرچەندە ئەمڕۆ بابەتی موچەی هەرێم لە كارنامەی دادگای فیدراڵیدا نییە، بەڵام بە ئەگەرێكی زۆرەوە دادگای فیدرالی كۆدەبێتەوە و بڕیارێك لەبارەی موچەی موچەخۆرانەوە دەدات.
دەشڵێت، حكومەتی عیراق موچەی مانگی پێنج دەنێرێت وەكو هەنگاوەی یەكەم بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكان، دواتر هەوڵی چارەسەركردنی كێشەكانی تر دەدات.
هاوكات پەیامنێری كورسات نیوز راگەیاند، ئەندامانی دادگای فیدراڵیش گەڕاونەتەوە بەغداد و سەرۆكی دادگاش هەوڵی نزیككردنەوەی لایەنەكان دەدات.
دوای تێپەڕینی چوار رۆژ بەسەر شەڕی نێوان ئێران و ئیسرائیلدا، نرخی زێڕ گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی دوو مانگی رابردووی خۆی و لە ئێستادا یەک ئۆنسە زێڕ بەرانبەرە بە سێ هەزار و 413 دۆلار.
ئەمڕۆ لەگەڵ کرانەوەی بازاڕە داراییەکان، یەک کیلۆگرام زێڕ بە 109 هەزار و 754 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت و یەک گرام زێڕیش بەرانبەرە بە 109 دۆلار و 75 سەنت.
بەهۆی ئەو گرژییە سیاسییەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و شەڕی چوار رۆژەی نێوان ئێران و ئیسرائیلەوە، نرخی زێڕ گەیشتووەتە بەرزترین ئاستی دوو مانگی رابردوو، کە دوایین جار لە مانگی نیسانی ئەمساڵدا نرخی یەک ئۆنسە گەیشتە سێ هەزار و 428 دۆلار.
سەرۆک کۆماری عیراق و سەرۆکی دادگای فیڕاڵی لەبارەی موچەی موچەخۆرانی هەرێمەوە کۆبوونەوە و سەرۆک کۆمار باسی لەوەکرد، گرنگە کە چارەسەری کۆتایی خەرجکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم بکرێت.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ جاسم محەمەد عەبود سەرۆکی دادگای باڵای فیدڕاڵی کۆبوونەوە و لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک کۆمار باسی لەوەکرد، گرنگە کە بە پشتبەستن بە دەستور و و یاسا و بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی؛ چارەسەری کۆتایی بۆ خەرجکردنی موچەی موچەخۆران و ئەم دۆسیە مرۆییە بکرێت.
لەو بارەیەشەوە سەرۆکی دادگای فیدڕاڵی جەختی کردووەتەوە لە چارەسەرکردنی قەیرانی موچەی موچەخۆرانی هەرێم بەپێی یاسا.
ئەوەشی خستووەتە روو، دادگاکە بەپێی یاسا و دەستور ئەرکەکانی جێبەجێ دەکات و تیایدا گەرەنتی ماف و بەرژەوەندییەکانی گەل دەکات و یەکێتی خاکی عیراق دەپارێزێت.
لە ورمێ لە رۆژهەڵاتى کوردستان، کۆنفرانسی نێودەوڵەتیی وەبەرهێنان بە بەشداریی ژوورى بازرگانى و پیشەسازیی سلێمانى، هەولێر، هەڵەبجە و ژمارەیەک لە وەبەرهێنەران و بازرگانانی شارەکانی هەرێمی کوردستان و بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی ئێران بەڕێوە چوو.
محەمەد رەسوڵ، جێگری سەرۆکی ژووری بازرگانی و پیشەسازیی سلێمانی لە بارەی کۆنفرانسەکەوە بە کوردسات نیوزى رایگەیاند، ئامانج لەو کۆنفڕانسە هاندانی وەبەرهێنانی بیانی بوو بۆ ناوچەکانی ئێران، لە بوارەکانی پیشەسازى، کشتوکاڵ و پیشەسازیی خۆراک چونکە ورمێ ناوچەیەکی بەپیتە لە بەرهەمی کشتوکاڵیدا.
ئەوەشى خستەڕوو، بەشدارییان لەو کۆنفڕانسە پەیوەندییە ئابوورییەکانى نێوان هەرێمی کوردستان و رۆژهەڵاتى کورستان و ئێران بەهێز دەکات، بەتایبەت لە دەستڕاگەیشتنی بازرگانانی کوردستانی عێراق بە بازاڕی ئێران و بەپێچەوانەوە.
هاوکات، رەزا رەحمانی، پارێزگاری ورمێ، لە کۆنفرانسەکەدا چەند دەرفەتێکى وەبەرهێنانى راگەیاند و ئاماژەى بەوە کرد، ئامانجیانە سەرمایەی بیانی بۆ ناوچەکەیان رابکێشن، یەکێک لەو پرۆژە سەرەکییەکانى راگەیەندران بریتییە لە دروستکردنی "ناوچەی ئازادی بازرگانی" لە ورمێ، کە بەشێوەیەکی تایبەت ئامانج لە فراوانکردنی بازرگانیی سنورەوانی و هاندانی وەبەرهێنانی نێودەوڵەتییە.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغدا باسی لەوەکرد، کۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق کۆتایی پێ هات و باس لە موچەی موچەخۆرانی هەرێم نەکراوە.
باسی لەوەشكرد، ئەنجومەنی وەزیران ناتوانێت هیچ بڕیارێک لەو بارەیەوە بدات و ئێستا بڕیاری تەواو لای دادگای فیدڕاڵییە.
بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، چاوەڕوان دەکرێت رۆژی یەکشەممە یان دووشەممەی هەفتە داهاتوو دادگای فیدڕاڵی دانیشتن لەبارەی پرسی موچەی موچەخۆرانی هەرێمەوە ئەنجام بدات.
ئەوەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ 12ی حوزەیرانە، بەڵام هێشتا موچەخۆرانی هەرێم موچەی مانگی ئایاریان وەرنەگرتووە و موچەی مانگی نیسانیان لە کۆتایی مانگی رابروودا وەرگرت.
لە ئێستاشدا بەهۆی ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و عیراق، حکومەتی عیراق داوای کردووە هەرێم هیچ وەفدێک نەنێرێت تایبەت بە پرسی موچەی موچەخۆران تائەوکاتەی بە تەواوی پابەندی بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی دەبن.
وەزارەتی سامانە سروستییەکانی هەرێم رایگەیاندووە، حكومەتی فیدراڵ سوورە لەسەر چەسپاندنی کۆمەڵێک یاسای رژێمی پێشوو و دەشڵێت، بڕینی موچە دڕندانەترین پێشێلکارییە.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم لە لاپەڕەی رەسمی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی فەیسبووک بە حکومەتی عیراق دەڵێت: بە ئاشکرا و بەردەوام دەستور پێشێل دەکەن، چەندین ساڵ رێگربوون لە پەسەندکردنی یاسای فیدڕاڵی نەوت و گاز، کە بنەمای چارەسەری هەموو کێشەکانی نەوتە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، حكومەتی فیدراڵ سوورە لەسەر چەسپاندنی کۆمەڵێک یاسای رژێمی پێشوو کە یاسای بەعسی و ناوەندییەتیی بەسەرچووە، بەتایبەتی یاسای ساڵی 1976، کە بەشێوەیەکی ئاشكرا دژی بنەماکانی سیستمی فیدراڵی و ماددەکانی دەستوری بەركارە.
سامانە سروشتییەکانی هەرێم ئەوەشی خستووەتە روو، سەرباری ئەوە حکومەتی عیراق موچە و بژێویی هاوڵاتییانی هەرێمی كوردستانی بڕیوە، کە پێشێلکارییەکی ئاشکرای مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤە و سیاسەتی برسیکردنی بەرنامە بۆداڕێژراوە بۆ جێبەجێکردنی جیاکارییەکان کە دژی دەستورن، ئەوەش لە دڕندانەترین پێشێلکارییەکانە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ 12ی حوزەیرانە، بەڵام هێشتا موچەخۆرانی هەرێم موچەی مانگی ئایاریان وەرنەگرتووە و لە کۆتایی مانگی رابردووشدا موچەی مانگی نیسانیان وەرگرت.
لە ئێستاشدا بەهۆی ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و عیراق، حکومەتی عیراق داوای کردووە هەرێم هیچ وەفدێک نەنێرێت تایبەت بە پرسی موچەی موچەخۆران تائەوکاتەی بە تەواوی پابەندی بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی دەبن.
بەهۆی گرژیەیەکانی رۆژهەڵاتگی ناوەڕاست و لێدوانەکانی ئەمریکا و ئێران، ئێوارەی دوێنێ چوارشەممە، نرخی نەوت گەیشتە بەرزترین ئاستی دوو مانگی رابردووی و نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت لە 70 دۆلار نزیک بووەوە.
دوێنێ ئێران هەڕەشەی ئەوەی کرد کە لە ئەگەری هەر هێرشێکدا بۆسەریان وەڵامی توندیان دەبێت و ئاماژەی بەوەشکرد، لە دۆخی پێویستدا هێزەکانی ئەمریکا ناچار بە کشانەوە دەکەن لە عیراقدا.
لەلایەکی دیکەوە ئەمریکا چەند دیبلۆماتکارێک و ئەفسەرێکی سەربازی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کشاندەوە و دەنگۆی ئەوەش هەبوو باڵیۆزخانەکانی خۆی لە ناوچەکە چۆڵ بکات.
هەموو ئەوانە بوونە هۆی ناجێگیری لە نرخی نەوت و بەهۆیەوە نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت گەیشتە سەروو 70 دۆلار، بەڵام بەیانی ئەمڕۆ جارێکی دیکە نرخەکەی دابەزیەوە و لە ئێستادا بە 69 دۆلار و 34 سەنت مامەڵەی پێوە دەکرێت، هەروەها نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی تەکساس بەرانبەرە بە 67 دۆلار و 79 سەنت.