جیهان
جیۆرجیا میلۆنی سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا رایگەیاند، لەچوارچێوەی گفتوگۆکانیدا لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین لەسەر رەوشی ئەو وڵاتە و بەردەوامی ھێرشەکانی روسیا، زیلینسکی باسی لەوە کردووە کە بەدوای پلانێکدا دەگەڕێت بۆئەوەی گفتوگۆ دانوستان لەگەڵ روسیا دەستپێبکات بە مەبەستی کۆتایی ھێنان بە شەڕ.
لە بەرامبەریشدا ماریا زاخارۆفا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند، لێدوانەکانی جۆزیپ بۆرێل رێکخەری سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا دوورن لە راستییەوە کە وتویەتی روسیا دەیەوێت شەڕ بەردەوام بێت و بەردەوام گفتوگۆ و دانوستان رەتدەکاتەوە، چونکە ھەموو کاتێک روسیا ئامادەی گفتوگۆ و دانوستانی بێمەرجە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) رایگەیاند، لە چوارچێوەی ھاوکارییە سەربازییەکانیان بۆ ئۆکراین، بە بەھای دوو ملیار و ٢٠٠ ملیۆن دۆلاری ھاوکاری تری سەربازیی بۆ ئەو وڵاتە دەنێرن و سەرەتاش جۆ بایدن لە چوارچێوەی دەسەڵاتەکانیدا کە پێویستی بە رەزامەندی کۆنگرێس نییە، بە بەھای ٤٢٥ ملیۆن دۆلار رەوانەکردنی ھاوکارییە سەربازییەکانی بۆ ئۆکراین ئیمزا کردووە و ملیارێک و ٧٥ ملیۆن دۆلاریش تەرخانکراوە بە مەبەستی دروستکردنی چەکی نوێ بۆئەوەی بدرێتە ئۆکراین.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھاوکارییە سەربازییەکانی ئەمریکا بۆ ئۆکراین لەسەرەتای دەستپێکردنی ھێرشەکانی روسیاوە تائێستا گەیشتووەتە ٢٩ ملیار و ٣٠٠ ملیۆن دۆلار.
لە بەرامبەریشدا پەرلەمانی روسیا کە بە ئەنجومەنی دۆما ناسراوە رایگەیاندووە، ئەمریکا بەو ھەنگاوەی بۆ ھاوکاریکردنی ئۆکراین لە رووی سەربازییەوە، قۆناغێکی نوێی بۆ روبەڕوبوونەوەی روسیا دەستپێکردووە.
بریان نیلسۆن جێگری وەزیری گەنجینەی ئەمریکا بۆ کاروباری تیرۆر و ھەواڵگری رایگەیاند، زیادبوونی ئاستی پەیوەندی بازرگانی و ھەناردە و ھاوردەی کەرتی تایبەتی تورکیا لەگەڵ کۆمپانیاکانی روسیا بەتایبەتیش لەماوەی ساڵی رابردوودا، پێشلێکردنی ئاشکرای بڕیار و سزاکانی ئەمریکایە لەدژی روسیا.
وتیشی، بەردەوامی ئەو پەیوەندییە، کۆمپانیا و کەرتی تایبەتی تورکیای خستووەتە مەترسییەوە و ئەگەر بەو شێوەیە بەردەوام بن، لەلایەن ئەمریکاوە سزایان بەسەردا دەسەپێنرێت بەتایبەتیش کەرتی بانکی و کۆمپانیاکانی تورکیا کە دەبێتە ھۆی ئەوەی بەشێکی زۆری سەرمایەکانیان لەدەست بدەن.
روانگەی سوریا ئاماژەی بەوەکردووە، حەوت لیوای سوپای تورکیا لە ناو خاکی سوریادان و ٤٩ بنکەی سەرەکییان ھەیە، لەگەڵ دەیانی تر کە لە حەلەب و ئیدلیب و حەما و لازقییەن و ھەر لیوایەکی تورکیا ١٥٠٠ سەربازی لە خۆ گرتوە.
ھێزەکانی سوپای تورکیا لە ساڵی ٢٠١٧ەوە و بە پێی رێککەوتنێکی نێوان رووسیا و تورکیا لە سوریا جێگیر کراون.
دیمیتری مێدڤێدێڤ جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی ڕووسیا لە راگەیەنراوێکدا دووپاتیکردەوە، وڵاتەکەی ھەموو جۆرە چەکێک بە کاردەھێنێت تەنانەت بە چەکی ئەتۆمیشەوە.
وتیشی لە ئەگەری ھێرشکردنە سەر نیوەدورگەی کریما ھیچ جۆرە دانووستانێک قبوڵ ناکەن و راستەوخۆ تۆڵە دەکەنەوە.
سەرکردەکانی رووسیا تائێستا چەندین جارھەرەشەی ئەوەیان کردوە ئەگەر ئاسایشی نیشتیمانی وڵاتەکەیان بکرێتە ئامانج چەکی ئەتۆمی بە کار دەھێنن.
کۆشکی سپی ئەمریکا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرای کردوە، بایدن، پابەندبوونی ئەمریکای بەرامبەر بە عێراق لەبەرامبەر پەرەسەندەکانی ناوچەکەدا دووپاتکردوەتەوە ، هەروەک هەردوولا نەهێزکردنی سەروەریی و سەربەخۆیی خاکی عێراقیان دووپاتکردوەتەوە .
لە بارەی ھەرەشەکانی داعش و ئاسایشی ئیقلیمی و نێودەوڵەتییشەوە بایدن پاراستنی عێراقی دووپاتکردوەتەوە.
پەیوەندییە تەلەفونییەکەی نێوان لە کاتێکدا بوو کە شا عەبدوڵای دووەم شای ئوردن لە کۆشکی سپی بووە.
چەند رۆژێکە باڵۆنێکی سیخوڕی چینی لە بەرزاییەکی زۆری ئاسمانی باکوری خۆرئاوای ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و بەتایبەت لە ئاسمانی پێگە سەربازییە ھەستیارەکان و مووشەکە ستراتیژییەکان ئاشکرا کراوە، ئەمەش ئیدارەی کۆشکی سپی نیگەران کردووەو وەزارەتی بەرگری ئەمریکا رایگەیاندوە، بەووردی چاودێری باڵۆنەکە دەکات . ھاوکات بەرپرسێکی پنتاگۆن جەختیکردۆتەوە باڵۆنەکە نابێتە ھەڕەشەیەکی ھەواڵگری مەترسیدار.
رۆژی چوارشەممەی رابردووش لەسەر داوای سەرۆکی ئەمریکا، وەزیری بەرگری و بەرپرسانی پنتاگۆن تاوتوێی خستنەخوارەوەی باڵۆنەکەیان کرد، بەڵام لەدواجاردا لە بڕیارەکە پاشگەزبوونەوەو پێیان وابوو لەوانەیە لەسەر زەوی مەترسی بۆ خەڵک دروستبکات.
ھەروەھا وەزارەتی بەرگری کەنەداش بوونی باڵۆنێکی سیخوڕی چینی لە ئاسمانی وڵاتەکەی پشتراستکردەوەو رایگەیاند، ھەموو رێکارێک دەگرنەبەر بۆ پاراستنی ئاسمانی وڵاتەکەیان.
٢٩ ئەندامی ئەنجومەنی پیران لە ھەردوو پارتی کۆماری و دیموکراتی لە نامەیەکدا بۆ بایدن ئاماژەیان بەوەکردووە، سوید و فینلەندا ھەموو ھەوڵێکیان داوە بۆ جێبەجێکردنی مەرجەکانی تورکیا بەڵام تورکیاپێی وایە دەبێت سوید کاری زیاتر بکات.
راشیانگەیاندوە، تەنھا دوای ئیمزاکردنی پرۆتۆکۆلی بەئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ، کۆنگرێس دەتوانێت بیر لەوە بکاتەوە فرۆکەی ئێف ١٦ بە تورکیا بفرۆشێت.
ئەوەش جاری یەکەمە کۆنگرێسی ئەمریکا بە شێوەیەکی ئاشکرا، گرێبەستی فرۆشتنی فرۆکەی ئێف ١٦ بە تورکیا دەبەستێتەوە بە بەئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ.
زیلیسنسکی لە میانەی وتووێژێکیدا لەگەڵ ئۆرسولا فون دیر لاین سەرۆکی کۆمسیۆنی یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند، تێکەڵبوونی ئۆکراین بە یەکێتی ئەوروپا ئەو مافە بۆ ئۆکراینییەکان زامن دەکات کە لە بەرامبەر جەنگی رووسیادا پارێزگاری لە خۆیان بکەن.
سەرۆکی ئۆکراین ئەوەشی راگەیاندووە ، کە ھەردوولا لەو رووەوە لێکتێگەیشتنیان ھەیە. لەگەڵ ئەوەی کە وەرگتنی ئۆکراین لە یەکێتی ئەوروپا کاتێکی زۆری دەوێت بەڵام سەرۆکی ئەو وڵاتە گەشبینە بەوەی بە چوونە ناو یەکێتی ئەوروپا ھەرەشەکانی رووسیا دوور بخاتەوە.
وەزیری دەرەوەی تورکیا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ ھاوتا ئەرژەنتینیەکەی لەبارەی بڕیاری چەند وڵاتێک بۆ داخستنی باڵیۆزخانەکانیان لە تورکیا رایگەیاند، ئەو وڵاتانە دەڵێن مەترسی تیرۆریستی ھەیە ، ئەگەر مەترسی تیرۆر ھەیە بۆچی پێیان ناڵێن مەترسییەکان لەکوێوە سەرچاوەی گرتووە.
وتیشی، ئەگەر مەترسییەکی لەو جۆرە ھەبێت پێویستە نەھێڵرێت پێش ئەوەی بگۆڕێت بۆ ھێرش ، بەڵام پێیان وایە روونکردنەوەکانیان لە جێی خۆی نیە و داخستنی باڵیۆزخانەکان بە ئەنقەستە.
لە چەند رۆژی رابردوودا ژمارەیەک لە وڵاتانی ئەوروپا بە پاساوی بوونی مەتری تیرۆر باڵیۆزخانەکانیان لە تورکیا داخست.
ئاژانسەکانی ھەواڵ لە ئیتاڵیا بڵاویانکردەوە، ھێزی کەناراوەکان لەناوچەی گەڕان و بەھاناوەچوونی ماڵتا بەلەمێکی کۆچبەرانیان بینیوە کە لە دوورگەی لامبیدۆزا نزیکبۆتەوە و دوای بەھاناچوونیان ٤٦ کۆچبەریان رزگارکردوەو ٨ کۆچبەریشیان گیانیان لەدەستداوە کە ٣یانیان ژن بوون و یەکێکیشیان دووگیان بووە.
ئاماژەیان بەوەشکردوە، کۆچبەرەکان لە باکوری ئەفریقاوە ھاتوون بەڵام ناسنامەیان ئاشکرا نەکراوە.
رۆژنامەی تایمزی بەریتانی ئاشکرایکردوە، دوای نیگەرانییەکانی وەزارەتی دەرەوەی بەریتانیا لەبارەی مانەوەی کەناڵەکانی پەیوەندی لەگەڵ حکومەتی ئێران، پلانی حکومەتی لەندەن بۆ ناساندنی سوپای پاسدارانی ئێران وەک گروپێکی تیرۆریستی راگیراوە، سەرەڕای رەزامەندی وەزارەتی ناوخۆ و ئاسایش شانشینی یەکگرتوو لەسەر پلانەکە.
لەکاردانەوەی سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی ناوخۆی ئێران، رۆژی ١٣ی کانونی دووەم پەرلەمانی بەریتانیا بە زۆرینەی دەنگ رەزامەندی لەسەر پلانێکی حکومەت بۆ دانانی سوپای پاسداران لە لیستی گروپە تیرۆریستییەکان پەسەندکرد، بەڵام بە پێی زانیارییەکانی رۆژنامەی تایمز، حکومەتی بەریتانیا پلانەکەی راگرتووەو ترسی ھەیە لە چۆنیەتی ناساندنی سوپای پاسداران وەک گروپێکی تیرۆریستی ، کە بە پێچەوانەی گروپەکانی تر سوپای پاسداران دامەزراوەیەکی حکومییە لە ئێران.
شەوی ٢٨ی مانگی رابردوو دەنگی چەند تەقینەوەیک لەناو شاری ئەسفەھان بیسترا و دواتر وەزارەتی بەرگری ئێران رایگەیاند، بە سێ درۆن ھێرشکراوەتە سەر ناوەندێکی سەربازیی سەر بە وەزارەتەکە.
ھەرچەندە وەزارەتی بەرگری ئێران رایگەیاند، ھێرشەکە ھیچ زیانێکی نەبووە و ھەر سێ درۆنەکەیان خستووەتەخوار، بەڵام بەپێی چەند وێنەیەک کە لەلایەن مانگە دەستکردەکانەوە تۆمارکراون، ھێرشەکە زیانی بە ناوەندەکە گەیاندووە.
پێشتریش سەعید ئەیرەوانی نوێنەری ئێران لە رێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان لە نامەیەکدا بۆ سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان و ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ئیسرائیلی بە ئەنجامدانی ھێرشەکە تۆمەتبار کرد و ھەڕەشەی وەڵامدانەوەی لە کاتێکی گونجاودا کرد.
مایکڵ مکۆڵ، بەرپرسی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا لە نامەیەکدا کە بۆ ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی وڵاتەکەی ناردووە نیگەرانی خۆی لە کێشەکانی نێوان ھەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق خستووەتەڕوو و دەڵێت، کێشەکانی نێوان ھەرێم و بەغداد کاریگەری خراپی دەبێت لەسەر ئاسایشی عێراق و گەشەپێدانی ئابووری لە وڵاتەکەدا، بۆیە پێویستە بەرپرسانی عێراق بەجۆرێک کێشەکانیان چارەسەر بکەن کە پاڵپشتی وڵاتەکە بکات و سوودی بۆ گەلانی عێراق ھەبێت.
مایکڵ مکۆڵ، نیگەرانی خۆی لە بڕیارەکەی ئەم دواییەی دادگای فیدراڵی عێراق گەیاندووەتە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، کە بڕیاریدا بە رەوانەنەکردنی ٤٠٠ ملیارەکە بۆ ھەرێم، مکۆڵ دەڵێت، کێشە دەستوورییەکانی نێوان ھەرێم و بەغدا ئاسۆی ئاشتەوایی لەنێوان ھەردوولا کەمدەکەنەوە و دەبێتە ھۆی نەمانی متمانە لەنێوان عێراقییەکاندا.
بەرپرسی لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی ئەنجوومەنی نوێنەرانی ئەمریکا ھەروەھا دەڵێت، پێویستە بەرپرسانی عێراق و ھەرێمی کوردستان پابەندبن بە کارکردنی ھاوبەش لەنێوانیاندا و ھەوڵی چارەسەرکردنی ئەو کێشانە بدەن کە ساڵانێکە لە نێوانیاندا ھەیە بە تایبەت ئەو کێشانەی پەیوەندییان بە سەرچاوە سروشتییەکانەوە ھەیە.
بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا دەڵێت، لە کۆبوونەوەی نێوان بانکی ناوەندی و وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکادا ھەردوولا بەدوای دۆزینەوەی ئاسۆیەکیان کردووە بۆ ھەماھەنگی زیاتری نێوانیان بەتایبەت لەسەر جێگیرکردنی بەھای دراو لە عێراقدا.
وەفدی وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا پشتیوانی خۆی بۆ ئاسایشی ئابووری عێراق دەربڕیوە، ئەوەش وەکو ئاماژەیەک بە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەی نێوان محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا.
بانکی ناوەندی عێراق ھەروەھا دەڵێت، وەزارەتی خەزێنەی ئەمریکا نەرمی نواندووە بۆ بەدیھێنانی ئامانجە ھاوبەشەکانی نێوان بەغداد و واشنتن، راشیگەیاندووە، کۆبوونەوەکان بەردەوام دەبن.
دوای ئەوەی جەعفەر پەناھی دەرھێنەری دیاری ئێران لە زیندان مانگرتنی لە خواردن راگەیاند، دەسەڵاتدارانی ئێران بڕیاریاندا بەھۆی خراپی دۆخی تەندروستییەوە بە کەفالەت ئازادی بکەن.
ناوەندی مافی مرۆڤی ئێران کە ناوەندەکەی لە ئەمریکایە بڵاویکردەوە، دوای دوو رۆژ لە مانگرتنی پەناھی دەسەڵاتدارانی ئێران بڕیاری ئازادکردنی پەناھییان داوە.
جەعفەر پەناھی ٦٢ ساڵ، دەرھێنەری دیاری ئێران لە ١١ی تەموزی ساڵی رابردوو دەستگیرکراوە، دوێنێش بۆ ئازادکردنی مانگرتنی لە خواردن راگەیاند.