هەمەڕەنگ
ئەمڕۆ چوارشەممەی سور و سەری ساڵی ئێزدییەکانە، کە ئەو جەژنەیە نەریتەکانی هاوشێوەی جەژنی نەورۆز ئاوێزانی سروشتن و خاک و ئاوی کوردستان لە نەریتەکانیدا رەنگی داوەتەوە.
چوارشەممەی سور یان سەری ساڵی ئێزدییەکان، ساڵانە لە سێهەم چوارشەممەی مانگی نیساندا یادی دەکەنەوە، کە ساڵ لای ئێزدییەکان بەپێی رۆژمێری خۆرهەڵاتییە.
ئێزدییەکان مانگی نیسان بە بوکی ساڵ ناو دەبەن، چونکە لایان وایە ئەو مانگە مانگی ئاوەدانی و نوێبونەوەیە، هۆکاری ئەوەی کە جەژنەکەشیان لە سێهەم چوارشەممەی مانگی نیساندا داناوە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە، بەپێی بیروباوەڕی ئێزدییەکان، "مەلەک تاوس لەوکاتەدا هاتووەتە سەر زەوی".
ئێزدییەکان:
ئێزدی، یەکێکە لە ئایینە رەسەنەکانی سەر خاکی کوردستان و خاوەنی رێسا و نەریتی تایبەت بە خۆیانن. ئێزدییەکان لە ناوچە کوردییەکانی سنوری نێوان رۆژئاوا و باکور و باشوردا ژیاون، بەگشتی زۆربەیان لە باشوری کوردستان بەتایبەتی لە شێخان و شنگال دەژین. هەروەها لە بۆتان، دەربێسیە، باکوری پارێزگای حەسەکە، عەفرین لە حەلەب، ئەلەگەزی ئەرمەنستان، پارێزگای قەرس و ئەردێخانی باکوری رۆژھەڵاتی تورکیاشدا دەژین.
شەرەفخانی بەدلیسی لە شەرەفنامەدا لە ساڵی 1599ی زایینی باس لەوە دەکات، ئێزدییەکان بەسەر ناوچەکانی موسڵ و دهۆک و ئامەد و حەلەب و بۆتاندا دابەش بوون.
ئێزیدییەکان بە زمانی کوردی و شێوەزاری کرمانجی و ئەوانەشی لە دەوروبەری موسڵ و سوریا و بەعشیقەن بە عەرەبی قسەدەکەن، هەموو نوێژ و ئەرکە ئایینییەکانیان بە شێوەزاری کرمانجییە بەڵام کتێبە ئایینییەکان بە زمانی سریانی نووسراون.
یەکێکن لەو نەتەوانەی روبەڕوی زۆرترین توندوتیژی و هەوڵی لەناوبردن بوونەتەوە، لەم ساڵانەی دواییشدا تیرۆرستانی داعش چەندین گەنجیان لێ بیسەروشوێن کردن و چەندین کچی گەنجیان لێفڕاندن.
لەبارەی چوارشەممەی سورەوە دوو بیروباوەڕ هەن:
سەرجەم ئایینەکان تێڕوانینی تایبەتیان بۆ سروشت و دروستبوونی گەردون هەیە، ئەو ئایینانەشی بنەڕەتیان خاکی کوردستانە، زیاتر ئاوێزانی سروشتن.
یەکێک لە بیروباوەڕەکان لەبارەی چوارشەممەی سورەوە ئەوەیە، ئێزدییەکان پێیان وایە، "لە سێیەم چوارشەممەی مانگی نیساندا جیهانی بەستوو دەتوێتەوە و ئەفراندن دروست دەبێت و شێوەی هێلکە وەردەگرێت و خۆر زەوی رووناک و ئاوەدان دەکاتەوە، کە ئەم بۆچوونەیان ئاوێزانی رووداوە سروشتیەكانە".
بیروباوەڕی دووەمیشیان ئەوەیە، "چوارشەممە كۆتا رۆژی دروستكردنی گەردوونە".
نەریتەکانی چوارشەممەی سور:
کوڵاندن و رەنگکردنی هێلکە
کە باس لە کوڵاندن و رەنگکردنی هێلکە دەکرێت وا دەردەکەوێت کە سادە بێت، بەڵام مانایەکی زهنی قوڵ لە پشتییەوەیەتی، کە دەتوانرێت بە تەواوی رەنگدانەوەی سروشتی کوردستانی تێدا ببینرێت، ئێزدییەکان لە سەرەتای چوارشەممەی سوردا هێلکە لەگەڵ گیای تاڵیشکدا دەکوڵێنن.
گیای تاڵیشک گیایەکی خۆڕسکی بەهارەیە و تامێکی تاڵی هەیە، لە کوردستان بەکارهێنانێکی فراوانی هەیە و لەگەڵ خواردنی دیکەشدا تێکەڵ دەکرێت، سودەکانیشی بۆ جەستە پزیشکەکان بە سەرسوڕهێنەر ناوی دەبەن، ئێزدییەکانیش تاڵیشک لەگەڵ هێلکەدا تێکەڵ دەکەن بەمەبەستی ئەوەی لەکاتی کوڵاندا توێکڵەکەی رەق و بەهێزتر ببێت و درز نەبات.
لەدوای کوڵانی هێلکەکان بە حەوت رەنگی سەرەکی رەنگ دەکرێن.
ئێزدییەکان هێلکە کوڵاو و رەنگکراوەکە بە گەردون دەچوێنن، کوڵاندنی بەمەبەستی ئەوەیە هێلکەکە دۆخی شلی نەمێنێت و بچیتە دۆخی رەقییەوە و توند بێتەوە، بۆئەوەی وەک گەردون و زەردێنەکەی ناویشی وەک خۆر؛ خۆیان بنوێنن، ئەو حەوت رەنگە جیاوازەش بە مانای ئەوە دادەنێن کە گەردون رەنگاورەنگە و لە چەندین رەنگی جیاواز پێکهاتووە.
رەنگەکانیش تەنها مانای رەنگ نادەن، بەڵکو ئاڵوواڵایی و تێکەڵاوی گەردون لە چەندین پێکهاتە و بونەوەر و رووەکی جیاواز.
دواتریش، بەهیوای زیادبوونی دەغڵودان و بەپیتی خاک و بە بەرەکەتی زەوییەکانیان. توێکڵی هێلکەکان دەخەنە ناو خاکەکانیانەوە.
گوڵاڵەسورە
بەپێی بیروباوەڕی ئێزدییەکان، سەرەتای بوون بە دروستبوونی زەویی دەست پێ دەکات، دواتر ئاو، هەوا، رووەک و سەوزایی، ئاژەڵ و مێروو و باڵندەکان، لەکۆتاییشدا مرۆڤ.
ئێزدییەکان لێرەشدا خۆیان لە سروشت پێ رزگار نەکراوە و سروشت رەنگی داوەتەوە تیایاندا، گوڵاڵەسورە و بوون بەیەکەوە دەبەستنەوە و دەڵێن، ئەو گوڵاڵەسورانەی لە بەهار و نیساندا لە خاکەوە سەر دەردەکەن و دەگەشێنەوە، ئەو خوێنە سورەیە کە دەچێت بۆ هەموو شتە زیندووەکان و جەستەی مرۆڤ.
وەک نەریتێکیش کە لە کۆنەوە بۆیان ماوەتەوە، گەنجەکان گوڵاڵەسورە لە سەر و یەخەیان دەدەن و دەچنە دەشتودەر.
لە بەردەرگای ماڵەکانیش، وەک خواستنێک بۆ زیادبوونی رسق و رووتێکردنی خێر و خۆشی و ئاشتی، لەسەر پارچەیەک قوڕ "کە قوڕ لە خاکەوە بەرهەم دێت"، توێکڵی هێلکە رەنگکراوەکان و گوڵاڵەسورەی لەسەر دادەنێن و هەڵی دەواسن.
پەرستگەی لالش
لالش پەرستگەی تایبەتی ئێزدییەکانە کە بە پیرۆسترین پەرستگای کوردە ئێزدییەکان ناوی دەبەن، یەکێکە لە پەرستگە دێرینەکانی جیهان، لە دۆڵێکی نیمچەسەختدا 12 کیلۆمەتر لە باکوری رۆژئاوای قەزای شێخانەوە دوورە.
ساڵانە لە چوارشەممەی سوردا بەشێکی ئێزدییەکانی دەرەوەی هەرێمیش دەگەڕێنەوە و سەردانی لالش دەکەن.
ژنان لای ئێزدییەکان و ئەنجومەنی روناهی لە لالش
بە گشتیی لە کۆنەوە بەپێی گێڕانەوە و تۆمارە مێژووییەکان، ژن پێگەی گرنگی خۆی هەبووە لەناو کورددا و گەلێک سەرکردەوە و فەرمانڕەوا و پاڵەوانی ژن هەبوون، بەپێی سەردەمەکانیش ژنان لە سەرجەم کایە و بوارەکاندا رۆڵی سەرەکییان گێڕاوە و ژن وەک مانایەکی بوون و بەردەوامی ژنان لەلای کورد پیرۆزی خۆی هەبووە، ئێزدییەکانیش لەو بیرکردنەوەیە بەدەر نین و ژنان سەنگ و جوانی خۆیان هەیە.
ئەنجومەنی روناهی لە لالش پێشوازی لە سەردانیکاران دەکەن، کە ئەنجومەنەکە لە ژن پێکدێن. لەو رۆژەدا ژنان دەچنە ناوچەی پیرۆزەوە لە لاش و بە ئاوی تایبەت کەسەکانیان پیرۆز دەکەن، بە ئومێدی پاکبوونەوە و هەڵدانەوەی پەڕەی نوێ، پاککردنەوەی دڵ و دەروون و دەستپێکی نوێ.
لەم چەند ساڵەی کۆتاییشدا بەتایبەت تر ئەو گەنجانەی کە لەدەست تیرۆرستانی داعش رزگار کراون زیاتر ئەو نەریتە پەیڕەو دەکەن، بەهیوای ئەوەی لەروی دەرونییەوە ئارام ببنەوە و وەک هێمایەک بۆ سەرەتایەکی نوێ بیبینن و دەست بکەنەوە بە ژیان و چونەوە ناو خەڵک بە دڵودەرونێکی جێگیرەوە.
لە ئیستەنبوڵ كتێبفرۆشێك بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەو فشارانەی لەسەر زمانی كوردین، هەڵمەتێكی دەستپێكردووە بەناوی "كتێبە توركییەكەت بهێنە، كتێبێكی كوردی ببە" هەزاران كتێبی لە كتێبخانەكەیدا بۆ ئەو مەبەستە تەرخانكردووە.
شڤان زەرەن خاوەنی كتێبخانەی "لیبێرتا" لە ئیستەنبوڵ هەڵمەتێكی ئاڵگۆڕكردنی كتێبی راگەیاندووە و تیایدا خوێنەران دەتوانن كتێبە توركییەكانیان ببەنە كتێبخانەكەی و لە بەرانبەردا كتێبی كوردی وەربگرن، خاوەنی كتێبخانەكە دەڵێت، زیاتر لە پێنج هەزار كتێبیان بۆ منداڵان و زیاتر لە 10 هەزار كتێبیشیان بۆ پێگەیشتووان ئامادە كردووە و چاوەڕێن خوێنەران سەردانیان بكەن و كتێبە توركییەكانیان بەو كتێبە كوردیانە بگۆڕنەوە.
هەڵمەتەكەی ئەو كتێبفرۆشە و ژمارەیەك كەسی تر كە بە كاری هاوشێوە هەستاون دەچێتە چوارچێوەی هەوڵدان بۆ بەرەوپێشبردنی زمانی كوردی لە باكوری كوردستان و توركیا، چونكە لە دەیەكانی رابردوودا و تا ئێستاش فشار و مەترسییەكانی سەر زمانی كوردی زۆر و جددین.
گورگە سامناکەکان دوای تێپەڕبوونی 10 هەزار ساڵ بەسەر لەناوچوونیان لەلایەن کۆمپانیایەکی ئەمریکییەوە بە سەرکەوتوویی 'دی ئێن ئەی'یان کۆپی کرایەوە و گەڕێنرانەوە بۆ ژیان.
کۆمپانیای Colossal Biosciences" کە بارەگاکەی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکایە، رایگەیاند، زاناکانیان توانیویانە "DNA" لە گورگە بەبەردبووەکان دەربهێننەوە و رێکیبخەن کە مێژووەکەیان بۆ 11 هەزار و 500 ساڵ تاوەکو 70 هەزار ساڵ پێش ئێستا دەگەڕێتەوە، دواتر بەسەرکەوتوویی سێ بەچکە گورگی لێ کۆپی بکەن بە ناوەکانی: رێموس، رێمولوس و خالیسی.
ئەو جۆرە گورگە لە زنجیرە درامای "یاریی تەختە پادشاییەکان" و چەندین فیلمی دیکەدا دەردەکەون و بەو هۆیەوە خەڵکی پێیان ئاشنان.
لە چاوپێکەوتنێکیدا لەگەڵ پێگەی "CBR"ـی ئەمریکی، بێن لام هاودامەزرێنەری کۆمپانیای کۆڵۆساڵ ئاماژەی بەوە کردووە، کە بەچکە گورگەکانیان پیشانی جۆرج رایمۆند ریچارد مارتینی نووسەری "یاریی تەختە پادشاییەکان" داوە و راستەوخۆ دەستی کردووە بە گریان.
ئەم کۆمپانیا ئەمریکییە بەردەوامە لە توێژینەوەکانی بۆ زیندووکردنەوەی بوونەوەرە لەناوچووەکانی وەک مامۆس و باڵندەی دۆدۆ و رەخساندنی ژینگەیەکی گونجاو بۆ ژیانیان.
هەورەبروسکە، دیاردەیەکی سروشتییە و بە گشتی لە وەرزی زستاندا، بەهۆی بوونی تەزووی بای هەڵکشاو زیاتر روو دەدات.
هەورەبروسکە کرداری خاڵیبوونەوەی کارەباییە، کە لەنێوان بەشەکانی پەڵەهەورێک یان دوو پەڵەهەوری باراناوی بارگە جیاواز، یان لەنێوان پەڵەهەور و باڵەخانەیەک، یان مرۆڤ، درەخت و ئاژەڵ و هەر شتێکی دیکە لەسەری زەوی روو دەدات.
لەناو هەورە باراناوییەکاندا گەردیلە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکان دابەش دەبن، بەجۆرێک بارگە پۆزەتیڤەکان دەچنە سەرەوەی هەورەکان و بارگە نێگەتیڤەکان لە بەشی خوارەوەی هەورەکان دەبن، ئەگەر ئەو بارگانە لە هەورەکەدا لەیەکتر نزیک ببنەوە هەورە بروسکە لەناو هەورەکاندا روو دەدات، کە ئەمەیان مەترسیدار نییە لەسەر مرۆڤ و زیندەوەران و زەوی.
لە دۆخێکدا ئەگەر ئەو هەورانە لە زەوی نزیک ببنەوە کە زەوی بارگەی موجەبە، ئەوا بارگەکە لە زەویدا بەتاڵ دەبێتەوە، کە ئەمە ئەو بروسکەیەیە مەترسی دروست دەکات.
ساڵانە هەورە بروسکەکان دەبنە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان کەس لە جیهاندا، یان بەهۆی بروسکەوە بە سەتان رووداوی ئاگرکەوتنەوە روودەدەن.
بروسکە گەرمییەکەی 30 هەزار پلەی سیلیزییە، کە دەکاتە زیاتر لە پێنج ئەوەندەی گەرمی رووبەری خۆر، لوتکەی تەزووەکەشی دەگاتە 30 هەزار ئەمپێر.
چۆن خۆت لە بەرکەوتن بە هەورەبروسکە دەپارێزیت؟
باشترین کار بیکەیت ئەوەیە لە ماڵەوە بمێنیتەوە و دووربیت لە دەرگا و پەنجەرەوە، ئەگەر لە دەرەوەش بوویت باشترە لە سەرجەم ئەو شتانە دوور بکەویتەوە کە درێژ و بەرزن، هەروەها بچۆ ژێر پرد، یانیش لە ناو ئۆتۆمبێلەکەتدا بمێنیتەوە، بەڵام هەرگیز چەتر بەکارمەهێنە بۆ خۆپاراستن.
دەبێت بە هەموو شێوەیەک لە درەختەکان و ئاو دووربکەویتەوە، چونکە ئاو گەیەنەرێکی بەهێزە و درەختەکانیش سەرچاوەیەکی باشی خاڵیبوونەوەی بارگەی هەورەکەن.
خۆ ئەگەر لە دەشتودەرێکی تەختدا بوویت، باشترین کار ئەوەیە لە هەموو دار و درەخت و کانزا و هەر شتێکی دیکە دووربیت کە لە دەورتدا هەیە، بەپێی توانا خۆت گرمۆڵە بکە و با سەرت بەرز نەبێت تەنها قاچەکانت لەسەر زەوی بن، ئەگەر چەند کەسێکیش بوون، ئەوا با دووری نێوانتان لە 30 مەتر کەمتر نەبێت.
یاسای 30 بە 30 جێبەجێ بکە
یاسای 30 بە 30 بریتییە لەوەی، کە ئەگەر بروسکە روویدا، ئەوا تاوەکو 30 بژمێرە، ئەگەر گەیشتیتە ژمارە 30 یان بەر لە گەیشتن بە ژمارە 30 گوێت لە دەنگەکەشی بوو، ئەوا مانای ئەوە دەگەیەنێت هەورەکە زۆر نزیکە و بایی ئەوەندە مەترسیدارە کە پێویست بکات بە زوویی خۆت بپارێزیت.
دواجار تیزەر ترەیلەری فیلمی (رەست) بڵاوكرایەوە و بڕیاریشە فیلمەكە لە سەرەتای مانگی مایسدا لە هۆڵەكانی سینەما نمایش بكرێ. فیلمەكە لە مانگی نۆڤەمبەری رابردوودا بۆ یەكەمجار لە فێستیڤاڵێكی فیلمدا لە پۆڵەندا نمایش كرا، ئەویش دوای كوژرانی (هاڵینا هیاچینز) سینەماتۆگرافەری فیلمەكە و برینداربوونی دەرهێنەرەكەی لە كاتی وێنەگرتنی فیلمەكەدا لە روداوێكی نەخوازراودا لەسەر سێتی فیلمەكە.
دواجار تیزەر ترەیلەری فیلمی (رەست) بڵاوكرایەوە و بڕیاریشە فیلمەكە لە سەرەتای مانگی مایسدا لە هۆڵەكانی سینەما نمایش بكرێ.
دوای تێپەڕینی زیاتر لە 3 ساڵ بەسەر رووداوی تەقەكردنەكەی سەر سێتی فیلمی (رەست)، وێنەگرتنی فیلمەكە دەستی پێكردەوە، و لە مانگی نۆڤەمبەری رابردووشدا بۆ یەكەمجار لە فێستیڤاڵێكی فیلمدا لە پۆڵەندا نمایش كرا، ئەویش دوای كوژرانی (هاڵینا هیاچینز) سینەماتۆگرافەرەكەی و برینداربوونی دەرهێنەرەكەی لە كاتی وێنەگرتنی فیلمەكەدا.
وێنەگرتنی فیلمی ڕەست لە مانگی تشرینی یەكەمی 2021 دا لە نزیك شاری نیو مەكسیكۆ دەستیپێكرد، ئەلیك باڵدوین كە كارەكتەری سەرەكیی فیلمەكە بەرجەستە دەكات، دەبوو تەنها فیشەكی ناڕاستەقینە لە چەكەكەیدا بەكاربهێنێت بۆ دیمەنێكی فیلمەكە، بەڵام لە دیمەنەكەدا فیشەكی ڕاستەقینە بەكارهاتوە و ئەو كارەساتەی لێكەوتەوە.
بە گوێرەی راپۆرتێكی پێگەی (ئێن پی ئاڕ) ی ئەمریكی، لە ترەیلەرەكەدا ئاماژە بە ناوی (هاڵینا هیاچینز) كراوە وەك سینەماتۆگرافەری فیلمەكە، شانبەشانی (بیانكا كڵاین) كە درێژەپێدەری كارەكەی ئەو بوو، ئەو دەمەی كە وێنەگرتنی فیلمەكە دەستی پێكردەوە، و ئاماژە ناوی هاوسەرەكەی(هاڵینا هیاچینز) یش كراوە وەك پرۆدیوسەری جیبەجێكاری فیلمەكە.
هەر بەگوێرەی ئەو راپۆرتە داهاتی فیلمەكە بۆ (هاڵینا هیاچینز) و كوڕەكەی دەبێت، ئەویش بەگوێرەی رێكەوتنێكی نهێنی تایبەت بە كەیسی تەقەكردنەكە، و بەرهەمهێنەرانی راستەقینەی فیلمەكە هیچ سودێك لە فرۆشی فیلمەكە نابینن.
دوابەدوای تۆمەتباركردنی بە كوشتنی هاوكارەكەی لە كاتی وێنەگرتنی فیلمەكەدا، دواجار دادگا بێتاوانیی ئەكتەری ئەمریكی ئەڵیك باڵدوینی لەو رووداوە راگەیاند.
رووداوەكە لەكاتی وێنەگرتنی دیمەنێكی فیلمەكەدا بووە كە فیلمێكی وێسترنە و باس لە سەدەی 19 دەكات. باڵدوین لەو فیلمەدا كارەكتەری پیاوێكی یاساشكێن بەرجەستە دەكات كە نەوەیەكی 13 ساڵانی بە تاوانی كوشتن تۆمەتباركراوە.
میلینا سبادۆنی پارێزەری كۆمپانیای بەرهەمهێنی فیلمی (رەست) لەوبارەیەوە رایگەیاندبوو لە وێنەگرتنی فیلمەكەدا هیچ جۆرە چەك و تەقەمەنییەكی زیندوو بەكارناهێنرێت، و روونیشی كردبۆوە كە تەقەمەنیی زیندوو پێشتر و ئێستاش لەسەر سێتی وێنەگرتنی فیلمە سینەماییەكان قەدەغە كراوە.
بە پێی یاساكانی ئەمریكا سزای كوشتنی بی مەبەست بەهۆی پشتگوێ خستنەوە دەگاتە 18 مانگ زیندانی و پێبژاردن بە بڕی 5 هەزار دۆلار، و لە هەندێك حاڵەتیشدا تا 5 ساڵ زیندانی دەڕوات.
پارێزەرەكەی ئەڵیك باڵدوین ئاماژەی بەوەشكردبوو لێكۆڵینەوەكان دەریانخستووە كە باڵدوین نەیزانیوە كە ئەو دەمانچەیەی تەقەی پێكردووە گوللەی راستەقینەی تێدا بووە.
دوای رووداوەكە هەڵمەتێك بۆ قەدەغەكردنی چەكی راستەقینە لە فیلمەكاندا خرایەگەڕ.
رووداوەكە كەرتی فیلمسازیی لە ئەمریكا و جیهانیش دوچاری شۆك كرد، و چەند لایەنێك داوای قەدەغەكردنی بەكارهێنانی چەكی زیندویان كردووە لەكاتی وێنەگرتنی كارە سینەمایی و تەلەفزیۆنیەكاندا.
لە یەكەم شەممەی مانگی نیسانی هەموو ساڵێك، لە ئەمریكا و زۆربەی وڵاتانی جیهان رۆژی جیهانی شەڕە سەرین بەڕێوەدەچێت، ئەم كلتورە بۆ یەكەمجار لەساڵی 2008 لە لەندەن سەریهەڵداوە و خەڵكی لەو رۆژەدا لەسەر شەقامەكان كۆدەبنەوە و شەڕە سەرین دەكەن، مەبەست لێی دوركەوتنەوەیە لە رۆتینی رۆژانە و بەكارهێنانی شەقامەكانە بۆ چالاكی جۆراوجۆر.
كۆمپانیاكانی دروستكردنی سەرینیش بە مەبەستی هاندانی خەڵكی، لەو رۆژەدا خەڵاتی تایبەت پێشكەش دەكەن و داشكاندن بۆ بەرهەمەكانیان دەكەن.
توێژینەوەیەكی نوێی زانكۆی سڵیپ میدیسن لە شیكاگۆ دەریخستووە، 40%ی خەڵكی لە سەرینەكانیان ناڕازین، چونكە سەرینی گونجاو دەتوانیت كوالیتی خەوتن بە رێژەی 60% باشتر بكات.
لە هەنگاوێكی چاوەڕواننەكراودا، ستۆدیۆكانی مارڤڵ گەڕانەوەی ژمارەیەكی زۆر لە ئەستێرەكانی راگەیاند كە ژمارەیان 15 كارەكتەر دەبێت و لە فیلمی (ئەڤێنجەرز دوومسدەی) دا دەركەوتوون . پێشتریش ماڤڵ ستەدیۆز كە بەشێكە لە كۆمپانیای واڵت دیزنی رایگەیاندبوو بەنیازە دوو فیلمی تر لە زنجیرەفیلمی ئەڤێنجەرز بەرهەم بهێنێت، كە وابڕیارە لە ساڵی 2025 دا لە هۆڵەكانی سینەما نمایش بكرێن.
لە هەنگاوێكی چاوەڕواننەكراودا، ستۆدیۆكانی مارڤڵ گەڕانەوەی ژمارەیەكی زۆر لە ئەستێرەكانی راگەیاند كە ژمارەیان 15 كارەكتەر دەبێت و لە فیلمی (ئەڤێنجەرز دوومسدەی) دا دەركەوتوون . ئەو كتارەكتەرانە لە رۆڵی لاوەیكیدا دەردەكەون، لەوانە ئەكتەری ئوسترالی رۆبێرت داونی جونیەر كە كارەكتەری (داكتەر دووم) لە فیلمەكەدا بەرجەستە دەكات.
دەرهێنەر ئەنتۆنی روسۆ لەوبارەیەوە جەختی كردۆتەوە كە رۆبێرت داونی جونیەر گونجاوترین ئەكتەرە بۆ بەرجەستەكردنی ئەو كارەكتەرە و ئاماژەی بەوەكردووە گەڕاندنەوەی ئەو كارەكتەرانە لە چوارچێوەی بیرۆكەیەكدا بووە كە ئەو هەستەی لا دروستكردووە گەراندنەوەیان گوڕوتینێكی زیاتر بەو زنجیرەفیلمە دەبەخشێ و شەیدایانی زنجیرەفیلمەكە خۆشحاڵ دەكات.
پێشتریش ماڤڵ ستەدیۆز كە بەشێكە لە كۆمپانیای واڵت دیزنی رایگەیاندبوو بەنیازە دوو فیلمی تر لە زنجیرەفیلمی ئەڤێنجەرز بەرهەم بهێنێت، كە وابڕیارە لە ساڵی 2026 دا لە هۆڵەكانی سینەما نمایش بكرێن.
كێڤن ڤیجی سەرۆكی ستۆدیۆكانی مارڤڵ لە كۆنفرانسی ساڵانەی (كۆمیك كۆن) دا كە لە شاری سان دیێگۆی ویلایەتی كالیفۆرنیای ئەمریكا بەڕیوەدەچێت رایگەیاندبوو هەردوو فیلمی (ئەڤێنجەرز: دە كانگ داینستی) و (ئەڤێنجەرز: سێكرێت ۆرز) دەبنە دوایین بەشی ئەو زنجیرە سەركەوتووەی مارڤڵ.
فیلمی (ئەڤێ،جەرز: ئێندگەیم) ساڵی 2019 نمایشكرا و بوو بە دووەمین فیلمی مێژووی سینەما لە بۆكس ئۆفیسدا، ئەوەش لەكاتێكدایە كە داهاتی فیلمەكانی جیهانی مارڤڵ لەسەر ئاستی جیهان تائێستا گەیشتۆتە 25 ملیار دۆلار.
خانمە گۆرانیبێژی كەنەدی سیڵین دیۆن هۆشداری دەدا سەبارەت بەو گۆرانییانەی بە ژیریی دەستكرد بەرهەم دەهێنرێن. ساڵی رابردووش ئەستێرەكانی میوزیك نیگەرانیی خۆیان لە بەرامبەر ژیریی دەستكرد دەربڕیبوو و زیاتر لە 200 هونەرمەندی بەناوبانگ - لەنێویاندا بیلی ئیلیش، نیكی میناج و سمۆكی ڕۆبنسن - لە نامەیەكی كراوەدا داوای پاراستنی بەرهەمە هونەریەكانیان و مافی موڵكدارێتیی بەرهەمەكانیان كردبوو، ئەویش لەبەر ڕۆشنایی ئەو هەڕەشانەی كە ژیریی دەستكرد هێناویەتە كایەوە.
خانمە گۆرانیبێژی كەنەدی سیڵین دیۆن هۆشداری دەدا سەبارەت بەو گۆرانییانەی بە ژیریی دەستكرد بەرهەم دەهێنرێن. سیڵین دیۆن لە پۆستێكی ئینستاگرامدا لەوبارەیەوە سەرنجی شەیدایانی هونەرەكەی بەلای ئەوەدا راكێشاوە كە هەندێ لەو گۆرانیانەی كە بەبێ مۆڵەت لەڕێی ژیریی دەستكردەوە بەرهەم دەهێنرێ لە بنەمادا لە كۆنسێرتەكانی ئەوەوە وەرگیراون و لە ئێستادا بە شێوەی ئۆنلاین دەستاودەست دەكەن.
سیڵین دیۆن ئاماژەی بەوەشكردووە ئەو گۆرانیانە سەرجەمیان ساختەن و هیچ پەیوەندیەكیان بە هونەرەكەی ئەوەوە نییە.
هەرچەندە سیڵین دیۆن ناوی هیچ كام لەو گۆرانیانەی نەبردووە كە بەو شێوازە بەرهەمهێنراون و بڵاوكراونەتەوە، بەڵام لە ماوەی رابردوودا بەكارهێنانی ژیریی دەستكرد لە كارە هونەریەكاندا مشتومڕی زۆری لێكەوتۆتەوە.
ساڵی رابردوو ئەستێرەكانی میوزیك نیگەرانیی خۆیان لە بەرامبەر ژیریی دەستكرد دەربڕیبوو و زیاتر لە 200 هونەرمەندی بەناوبانگ - لەنێویاندا بیلی ئیلیش، نیكی میناج و سمۆكی ڕۆبنسن - لە نامەیەكی كراوەدا داوای پاراستنی بەرهەمە هونەریەكانیان و مافی موڵكدارێتیی بەرهەمەكانیان كردبوو، ئەویش لەبەر ڕۆشنایی ئەو هەڕەشانەی كە ژیریی دەستكرد هێناویەتە كایەوە.
واژۆكارانی نامەكە – كە لەلایەن هاوپەیمانی مافی هونەرمەندانەوە بڵاوكرابۆوە ئاماژەیان بەوەكردبوو كە پێویستە باشتر بەرگری لە خۆمان بكەین لەبەرامبەر بەكارهێنانی بێ كۆنتڕۆڵی ژیریی دەستكرددا كە بە شێوەیەكی سەرەكی خۆی لە دزینی دەنگی هونەرمەنداندا دەبینێتەوە.
هەریەك لە كەتی پێری، نۆرا جۆنز، كامیلا كابێلۆ و میراتگرانی بۆب مارلی و فرانك سیناتراش نامەكەیان ئیمزا كردبوو.
بەكارهێنانی بێ مۆڵەتی ژیریی دەستكرد لە بوارەكانی تری هونەریشدا مشومڕی لێكەوتۆتەوە، و ئەستێرەی جیهانی (مۆرگان فریمان) هێرشێكی توندی كردبووە سەر ژیریی دەستكرد و بەكارهێنانی بێ مۆڵەتی ئەو تەكنەلۆژیایەی بە كارێكی نامۆراڵیانە ناوبردبوو، ئەویش دوای دانانی دەنگی لەسەر ئەو گرتە ڤیدیۆییانەی كە لە تۆڕی كۆمەڵایەتیی تیك تۆكەوە بڵاوكرابووونەوە.
لە زیاتر لە شەش هەزار مزگەوتی هەرێمی كوردستان نوێژی جەژن كرا و مەراسیمەكانی پێشوازی هاووڵاتییان لە جەژن دەستی پێ كرد.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان و چەند وڵاتێكی ناوچەكە لەوانە سعودیە، توركیا، ئیمارات، قەتەر، بەحرەین و كوەیت، مسوڵمانان پێشوازییان لە جەژنی رەمەزان كرد و لە مزگەوتەكان نوێی جەژن كرا.
نوێژخوێنان دوای ئەنجامدانی نوێژی جەژن پیرۆزبایی و گەردن ئازادییان لە یەكتر كرد. هیواشیان خواست جەژن ببێتە مایەی تەبایی و ئاشتی تەواوی گەلانی جیهان و كۆتاییهاتنی شەڕ.
ئەوەش لە كاتێكدایە، لە بەشێكی تر لە وڵاتانی ئیسلامی لەوانەش میسر و ئوردون و سوریا و ئیندۆنیزیا و ژمارەیەك وڵاتی تر ئەمڕۆ بە تەواوكەری مانگی رەمەزان دانرا و سبەی یەكەم رۆژی جەژنە.
ناكۆكی وڵاتانی ئیسلامی لەسەر دیاریكردنی یەكەم رۆژی جەژن پەیوەستە بە بینینی مانگ بەجۆرێك لیژنەی بینینی مانگ لە وڵاتانی ئیسلامی پێویستی بەوەیە بە روونی مانگ بەدی بكات بۆ ئەوەی كۆتا رۆژی مانگی رەمەزان و یەكەم رۆژی جەژن دیاری بكەن.
میدیاکانی ئەمریکا ڤیدیۆیەکیان بڵاوکردووەتەوە کە تیایدا ئەوە دەردەکەوێت، پاسەوانێکی کۆشکی سپی منداڵێکی لەباوەشە و دەیەوێت بیگەڕێنێتەوە بۆلای دایک و باوکی.
ئەنتۆنی گۆلیلمی وتەبێژی خزمەتگوزارییە نهێنییەکانی کۆشکی سپی باسی لەوەکردووە، منداڵەکە توانیویەتی پەرژینە ئاسنینەکانی کۆشکەکە ببڕێت و بچیتە باخچەی باکوری کۆشکی سپییەوە.
ئەوەشی خستووەتە روو، روداوەکە لە سەعات 6 و 30 خولەکی ئێوارەی دوێنێدا رووی داوە، هەرزوو پاسەوانەکانی باخچەکەش منداڵەکەیان بینیوە، دواتر لە باوەسیان کردووە و گەڕاندوویانەتەوە بۆلای دایک و باوکی.
لەو بارەیەشەوە نیک سۆرتۆری رۆژنامەنووسی ئەمریکی ئاماژەی بەوە کردووە، منداڵەکە بایی ئەوەندە بچوک بووە کە بتوانێت بەناو پەرژینە ئاسنینەکاندا تێبپەڕێت.
وتووشییەتی، "ئەم روداوە لە ژیانی منداڵەکەدا دەبێتە چیرۆک و یادگارییەکی گەورە".
زنجیرەیەكی نوێی هاری پۆتەر بەرهەمدەهێنرێت و برایانی وارنەر، هاری پۆتەر بە زنجیرەیەكی نوێوە دەگەڕێننەوە كە بڕیارە هەر پەرتوکێک وەرزێکی تایبەت بە خۆی لێ بەرهەم بهێنن.
بڕیارە بەرهەمهێنانی زنجیرەی نوێی هاری پۆتەر لە ساڵی 2026دا دەست پێ بکات و هەواڵەکان باس لەوە دەکەن، بلومز بێری زنجیرە كتێبێكی نوێ بڵاو دەكاتەوە كە پڕە لە تێڕوانینی سەرنجڕاكێش دەربارەی هاری و ڕۆن و هێرمانی.
لە زنجیرە نوێیەکەدا چی بەسەر جیهانی جادووگەراندا دێت؟
یونیڤێرسال؛ ناوچەی نوێی وەزارەتی جادوویی لە پاركەكەیدا دەڵێت: ئامادە بن، چونكە جادووەكە لە ٢٠٢٥دا دەگەڕێتەوە.
هاوکات، رالف فاینس رەزامەندی خۆی دەربڕیوە بۆ كیلیان مۆرفی، بۆ ئەوەی رۆڵی ڤۆلدمۆرت بگێرێت.
ئەمڕۆ ٢١ی سێ، یەکەم رۆژی ساڵی نوێی کوردی و وەرزی بەهارە، ئەو رۆژەیە کە کوردەکان جەژنی تێدا دەگێڕن و ناویان ناوە نەورۆز کە ناوە بنەڕەتییەکەی 'نورۆژ'ـە و لەگەڵ گۆکردنی وشەکە و سەردەمدا گۆڕانکاریی بەسەردا هاتووە.
ئەمڕۆ یەکەم رۆژی چوونە ناو ساڵی 2725ی کوردییە، لە مانگە کوردییەکانیشدا دەبێت بە ١ی خاکەلێوە، ئەو مانگەی تیایدا خاک وەک لێوەکان دەمدەکەنەوە و گژوگیا سەر دەردەهێنن.
نەورۆز و جەژنی کۆتاییهاتنی سەرما و ژیانەوە
بەهۆی هەڵکەوتەی جوگرافی خاکی کوردستانەوە، کە سروشتێکی چیایی هەیە و بەروونی هەر چوار وەرزی ساڵی تێدا دەردەکەوێت، چوونە ناو وەرزی بەهاریش مژدەی نەمانی سەرماسۆڵەی زستان و پێگەیشتنی بەروبومی نوێ و زۆربوونی خۆراک بووە، بۆ ئەوەش هەر لە سەردەمی ژیان لەناو زنجیرەچیاکانەوە تاوەکو شارستانییەتە جیاوازەکان، ئاهەنگیان گێڕاوە و ناویان ناوە سەری ساڵ و رۆژێکی نوێ، کە بۆ مرۆڤی ئەو کاتە دەستکەوتنی خۆراک ئامانجی سەرەکی بووە و وەرزێکیش تیایدا خۆراک و بەروبوم زیاد بکات و کەشوهەوا خۆش ببێت بە سەری ساڵ و چوونە ناو ساڵی نوێیان داناوە، کە دواتریش لەگەڵ هاتەخوارەوەی مرۆڤ لە چیاکان و جێهێشتنی قۆناغی ژیان لەناو ئەشکەوتەکان، شێوەی ئاهەنگ گێڕان بۆ ئەو سەری ساڵ و رۆژە نوێیەش گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە.
وەرزی بەهار و ژیانەوەی گژ و گیا و گەشانەوەی خاک
لە رۆژی 21ی مانگی سێ، هەندێک ساڵیش لە 20 بە دەگمەنیش هەندێک ساڵ 22ی مانگی سێدا، زەوی لە کاروانی خولانەوەی بە دەوری خۆردا، دەگاتە خاڵی (هاوسەنگبوونی بەهاریی) (Vernal Equinox) ـە، كە لە هەمان كاتدا مانای نیمچەیەكسانبوونی تەواوی ماوەی نێوان شەو و رۆژ بۆ ١٢ بە ١٢ كاتژمێر دەگەیەنێت.
لە خاڵی هاوسەنگبوونی بەهاریدا، تیشكی خۆر بە شێوەیەكی ٪١٠٠یی دەكەوێتە سەر (هێڵی یەكسانی)، چونكە بەپێی لاریی تەوەری خولانەوەی زەوی لەسەر خولگەكەی بەدەوری خۆردا بە ئاستی ٢٣ پلە، تیشكی خۆر هەڵبەزین و دابەزین دەكات و لاربوونەوە و ستوونبوون لەسەر هەردوو نیوەگۆیەكانی باكوور و باشووردا بەخۆیەوە دەبینێ، بەمەش گۆڕانكاریی بەرچاو لە پلەكانی گەرمادا روودەدات و ماوەی شەو و رۆژ درێژبوونەوە و كورتبوونەوە بەخۆیانەوە دەبینن. بەو شێوەیە، لە نیوەگۆی باكووردا (وەرزی بەهار) دەست پێدەكات و لەهەمان كاتدا (یەكسانبوونی پاییزی) لەنیوەگۆی باشووردا دەست پێدەكات، واتە لە وڵاتەكانی باشووری هێڵی كەمەری زەوی دەستپێكی پاییزە.
لە ساڵنامەی کوردیدا بە مانگی نەورۆز یان خاکەلێوە ناو دەبرێت، کە لەومانگەدا خاک وەک لێوەکان دەکرێنەوە و بەپیت دەبن، بەروبومەکان پێدەگەن و گژوگیا سەردەردەهێنن.
لەلایەکی دیکەوە ئاماژەیە بۆ تەمەنی ساوای سەوزایی و تازە سەوزبوونی دەشتودەر، کاتێک کە ئاژەڵەکان بۆ لەوەڕ دەم دەبەن بۆ گژوگیا، گیاکان هێندە ساوان؛ لێویان بەر خاک دەکەوێت.
بەوجۆرەش ئەو گۆڕانکارییە لە وەرزدا گرنگی خۆی هەبووە بۆ مرۆڤەکانی سەردەمی کۆن کە لە ئەشکەوتەکاندا ژیاون، دواتریش بۆ ئەو مرۆڤانەی سەرقاڵی کشتوکاڵ کردن بوون. بەوپێیەشی کوردستان لە مێژووی کشتوکاڵیدا پێشەنگە و یەکەم بەڵگەی کشتوکاڵکردن و دۆزینەوەی کشتوکاڵ لەسەر ئەم خاکە بووە، ناکرێت نەورۆز لەم خاکە داببڕینرێت.
لە مێژوودا هیچ نەتەوەیەک هاوشێوەی کورد نەورۆز بە بوونیەوە نەبەستراوەتەوە، بەڵگەنامە مێژووییەکان ئەوەیان سەلماندووە، کە بەدەر لە مێژوونووسانی ناوخۆ، چەندین مێژوونووسی بیانی بە بەڵگە ئەوەیان سەلماندووە.
جەژنی نەورۆز لە بەڵگەنامە مێژووییەکاندا
چەندین بۆچوونی جیاواز هەیە لەسەر سەرهەڵدانی جەژنی نەورۆز و ئاهەنگ گێڕان بەو بۆنەیەوە، بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە، سەرجەم چیرۆک و گێڕانەوە و ئەفسانە و بەڵگەنامە مێژووییەکان، بنەڕەتەکەیان دەگەڕێتەوە سەر یەک خاڵ.
خەسرەو جاف بیرمەند و نووسەری کورد ئەوەی خستووەتە روو، زیاتر لە پێنج بۆ شەش هەزار ساڵ لەمەوبەر لەسەر زەوی کەش ساردتر بووە، پێشتریش لە زنجیرە چیاکانی زاگرۆسدا کاتێک مرۆڤەکان ژیاون، ئەو زنجیرە چیایانە لوتکەی سەرما بوون و لەگەڵ وەرزی زستاندا ترسی سەرما و دەستنەکەوتنی خۆراک ترسی خستووەتە دڵیانەوە.
گۆڕانکاری لە وەرز و توانەوەی بەفر، دزەکردنی ئاو و چرۆکردنی دارەکان، موژدەی سەرلەنوێ دەستپێکردنەوەی ژیان بووە بۆیان، وەک هێمایەکیش بۆ ئاگادارکردنەوەی یەکتر، ئاگریان لەسەر لوتکەی شاخ و چیاکان کردووەتەوە، بۆ گەیاندنی ئەو پەیامەی کە جارێکی دیکە رزگاریان بووە و کۆتایی بە سەرمای سەخت هاتووە.
لەگەڵ هاتنەخوارەوەی مرۆڤ لە چیاکان و دەستپێکردنی قۆناغی کشتوکاڵ و تاوەکو جیابوونەوەی شارستانییەتەکان، تەنانەت بە درێژایی ئەو مێژووە چەند هەزار ساڵییە تاوەکو ئەمڕۆ، گۆڕانکاریی بەسەر شێوەی ئاهەنگ گێڕان بۆ نەمانی ئەو سەرما و سۆڵەیە و دەستپێکی وەرزی بەهاردا هاتووە.
هەر سەردەم و قۆناغێک بەپێی گۆڕانکارییەکان لە پەرەسەندنی مرۆڤ و گۆڕانی دەسەڵاتەکان و بارودۆخی سیاسی جێپەنجەیان بەسەر ئاهەنگ و جەژنی نەورۆزەوە جێهێشتووە، بەڵام ئەوەی گرنگە ئەوەیە ئەو جەژنە رەسەنایەتی خۆی لەدەست نەداوە و یەکێکە لە کۆنترین جەژنەکان لەسەر زەوی کە تاوەکو ئێستاش بە زیندوویی یادی دەکرێتەوە.
بەپێی وتەی مێژوونووسان نەورۆز پەیوەستە بەو دۆخە جوگرافیی و گۆڕانی وەرزەوە، پەیوەندی بەو ئەفسانانەوە نییە کە بۆی داتاشراون، بەڵام لەگەڵ گۆڕانی شارستانییەتەکاندا هاوشێوەی چەندین بۆنەی نەتەوایەتی و تەنانەت ئایینی دیکە، چیرۆک و ئەفسانەی خراوەتە پاڵ، کە ئەفسانەکانیش بەشێکن لە مێژوو و بەڵگەی شارستانیی بوونی نەتەوەکانن.
سۆمەرییەکان و جەژنی نەورۆز
سۆران حەمەرەش مێژوونووسی کورد بەڵگەی مێژوویی لەبارەی جەژنی نەورۆزەوە خستووەتە روو و باس لەوەدەکات، زیاتر لە پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر سۆمەرییەکان نووسینیان داهێناوە و لەوکاتەشدا بە بەڵگە جەژنی نەورۆزیان تۆمارکردووە، کە هەمان جەژنیان بە ناوی 'زاکموک' گێڕاوە، کە ماناکەی دەبێتە سەرەتای ساڵ.
لەوکاتەدا بە (ئێزن سەر سەواڵە- بە واتای جەژنی سەری ساڵ)ش ناوی هێنراوە.
ئەگەرچی نەورۆز بەستراوەتەوە بە ئەفسانەی کاوە و زوحاکەوە، بەڵام ئەفسانە بەشێکی گرنگی هەر شارستانییەتێکە و هیچ شارستانییەتێک تەنانەت بەشێکی ئایینەکانیش خۆیان لە ئەفسانە لانەداوە. ئەفسانەی کاوە و زوحاکیش رەچەڵەکێکی کۆنی هەیە و هەرلەخۆوە سەری هەڵنەداوە، بەڵکو سۆمەرییەکانیش ئەو ئەفسانەیەیان لەگەڵ هاوکاتی نەورۆزدا تۆمارکردووە و دەماودەم گۆڕانکاریی بەسەردا هاتووە.
ئەفسانەی کاوە و زوحاک و نەورۆز
ئەفسانەی کاوە و زوحاک باس لەوەدەکات، کە زوحاک پاشایەکی زۆردار بووە و دوومار لەسەر شانەکانی بوون، رۆژانە مۆخی دوو گەنجی داوە بە مارەکان، ئەو کەسەشی بەرپرس بووە لە کوشتنی ئەو گەنجانە، رۆژانە گەنجێکیانی ئازادکردووە و مۆخی گەنجەکەی دیکەشی لەگەڵ مەڕێکدا تێکڵ کردووە، دواتر کاوە کە چەند کوڕێکی بوون بە قوربانی دەستی زوحاک، هەڵدەستێت بە کوشتنی زوحاک و بۆ گەیاندنی ئەو هەواڵە خۆشەش بە خەڵک، ئاگری لەسەر چیاکاندا کردووەتەوە.
پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر سۆمەرییەکان بە بەڵگەی نووسراو، بەدەر لە لافاوە گەورەکە و رزگارکردنی مرۆڤایەتی، ئەفسانەی کاوە و زوحاکیشیان بەستووەتەوە بە نەورۆزەوە، کە لە ئەفسانەکەی سۆمەرییەکاندا زوحاک بە "ئازاگ، ئازاگو، ئەژدەهاگ، ئەزدیهاگ" و کاوەش بە نینورتا ناوی هێنراوە.
نینورتا خوداوەندی خەڵکی جوتیار بووە و لە وێنەکاندا دەردەکەوێت کە گورزێکی بەدەستەوەیە. لە ئەفسانەکەشدا نینورتا یان ئەژدیهاکوژ، ئازاگی ئەژدیها لەناودەبات.
لە سەری ساڵ و جەژنی نەورۆزدا سۆمەرییەکان سەرلەنوێ پاشایان داناوەتەوە کە بەشێکی گرنگی جەژنی نەورۆز بووە، دواتر تاوەکو چەند ساڵی کۆتاییش ئەو نەریتە ماوەتەوە و بە 'میرنورۆژی' ناوی براوە. کە لەوکاتەدا پاشا بە دەستی خۆی ئاگری کردووەتەوە وەک سومبولێک بۆ دوورخستنەوەی روحی خراپ و خۆپاک کردنەوە و دووبارە ژیانەوە و دەست پێ کردنەوە.
میرنەورۆزی لە مەهاباد و سەردەشت و بۆکان و خوراسانیشدا هەبوو و تەنانەت بەڵگەنامە هەیە کە 'میرنورۆژی' زیاتر لە 100 ساڵ لەمەوبەر لە شاری سلێمانی تۆمارکراوە، رێورەسم و ئاهەنگی تێدا سازدراوە و خواردن ئامادەکراوە و چەندین بڕیاری گرنگیش هەر لەو رۆژەدا دراوە.
بەڵگەنامەی مێژوونووسان
سۆران حەمەرەش ئاماژەی بەوەشکردووە، مێژوونووسی دیاری کورد 'ئەبو حەنیفە دینەوەری' کە خەڵکی دینەوەری کرماشان بووە و لە ٨٢٨ی زایینیدا لەدایکبووە، لە بەڵگەنامە مێژووییەکانیدا نەورۆزی بەستووەتەوە بە سەرەتای شارستانییەتی مرۆڤایەتی و سەردەمی دوای لافاوەکەوە، کە بەهەمان شێوە سۆمەرییەکانیش ئاماژەیان بە سەردەمی دوای لافاوەکە و دابەشبوونی شارستانییەتەکان داوە.
دینەوەری ئەوەی خستووەتە روو، یەکەم پاشا کە نەوەی نوح بووە و پاشایەتی داناوە جەمی کوڕی یۆنجەهانی کوڕی ئەربەشاد بووە.
زاناکان باس لەوەدەکەن، بەپێی بەڵگەنامەکان و پاشماوەی کەشتییەکەی، نوح زیاتر لە پێنج هەزار ساڵ لەمەوبەر مرۆڤایەتی رزگار کردووە و لە شاخی جودی گیرساوەتەوە، کە نوێترین توێژینەوەی جیهانیی باس لەوەدەکات، ئەو بابلەی نوحی لێ گیرساوەتەوە، دەکەوێتە سەرەوەی کوردستان لە سنووری دەستکردی نێوان عیراق و سوریا و تورکیا.
دینەوەری دەڵێت، ئەو نەوەیەی نوح نەورۆزی کردووە بە جەژن و ئاهەنگیان تیادا گێڕاوە، کە لەو سەردەمەدا مرۆڤ بە یەک زمان قسەیان کردووە و دواتر زمانەکان جیا بوونەتەوە و مرۆڤەکان چونەتە ناوچەی جیاوازەوە نیشتەجێ بوون.
لەلایەکی دیکەوە ئەولیا چەلەبی کە گەڕیدە و جوگرافی ناس و مێژوونووسێکی عوسمانی بوو، ٤٠٠ ساڵ لەمەوبەر دەیبەستێتەوە بە سەرەتای دروستبوونی شارستانییەت و دروستبوونی پاشایەتییەوە، کە دەڵێت: بەپێی مێژوونووس مەقدیسی شاری جودی یەکەم شار بووە دوای لافاوەکەی نوح دروستکراوە، دواتر قەڵای سنجار و مەیفاریقین، لەلایەن مەلیک کوردیم پاشای کوردان کە سەر بە کۆمەڵگەی پێغەمبەر نوح بووە دروستکراوە، کە بە لایەنی کەمەوە ٦٠٠ ساڵ ژیاوە و تەواوی کوردستان گەڕاوە، دواتر کەشوهەوای شوێنەکەی بەدڵ بووە و لە مەیفاریقین نیشتەجێ بووە و منداڵی زۆری خستووەتەوە.
دەشڵێت، ئەو پاشایە زمانێکی داهێناوە جیاواز بووە لە عیبری، ئەو زمانە نە عیبرییە و نە عەرەبی و فارسی، نە دەری و پەهلەوی و پێی وتراوە زمانی کوردیم 'کوردان'. چونکە خاکی کوردستانیش خاکێکی رەقانی و چیاییە، بەلایەنی کەمەوە بە ١٢ جۆری جیاوازی کوردی قسە دەکرێت و لە گۆکردن و وشەسازیدا جیاوازن.
بەشێک لە دەقە عیبرییە دێرینەکان ئەوە دەخەنە روو، ئەربەشاد پاشایەکی ئەفسانەیی ماد بووە، کە دەکاتە باپیری ئەو پاشایەی نەورۆزی کردووە بە جەژن.
تۆماس بوای توێژەری فەرەنسی لە ساڵی 1962 دا لە کتێبێکیدا بە ناوی “the kurd” جەژنی نەورۆزی بە "نورۆژ" ناو بردووە.
ئەبومەجید تەورێزی، کە تەورێز ئێستا دووەم شاری گەورەی ئێران و ناوەندی پارێزگای ئازەربایجانی رۆژهەڵاتی ئێرانە، پێشتر شارێکی کوردی بووە و بە (کوردستان و کوردیان) ناوی هێنراوە، لە کتێبی سەفینەی تەورێزدا لە ساڵی 1321 بۆ 1323دا نەورۆزی بە 'نورۆژ' ناو هێناوە.
لەلایەکی دیکەوە عەلائەدین شای بوخاری زیاتر لە 700 ساڵ بەر لە ئێستا بە بەڵگە باس لە رێساکانی نەورۆز دەکات، ئەمەش بەو واتایە دێت کە نەورۆز رێسای تایبەت بە خۆی هەبووە.
هاوکات، 600 ساڵ بەر لە ئێستا شاوەیس قولی کەسایەتی یارسانی کە لە ساڵی 1407 لە نزیک مەریوان لەدایک بووە لە هۆنراوەیەکدا باس لەوە دەکات کە بنەچەی کوردە و باس لە لەناوبردنی سوپای ئەژدەهاکیش دەکات.
جەژنی نەورۆز لە سەردەمی دەسەڵاتی موسوڵمانەکاندا
لە سەردەمی ئومەوی و عەباسییەکاندا ئاهەنگی جەژنی نەورۆز گێڕدراوە و میرەموسوڵمانەکان بەشداربوون لە بڵاوکردنەوەی جەژنەکەدا.
بەپێی بەڵگەنامەکانی سۆران حەمەرەشی مێژوونووس هەر بۆنموونە، لە ئەندەلوسی ئیسپانیا، زەریابی مۆسیقاناسی کورد "789-858'، کە چووەتە ئەندەلوس و عەبدولرەحمانی دووەمی میری ئومەوی موچەی مانگانەی بۆ بڕیوەتەوە، کە بەدەر لە موچەی مانگانەی خۆی لە هەریەک لە جەژنەکانی ئیسلام و جەژنی نەورۆز و میهریدا جەژنانەشی وەرگرتووە.
لە سەردەمی عوسمانییەکانیشدا لە نەەورۆزدا شیرینی تایبەت بە نەورۆزیان بەخشیوە و تەنانەت بڕیاری گرنگیان لەو رۆژەدا داوە و خەڵکی نوێیان هێناوەتە سەر کار. شاعیرەکانیش لەو رۆژەدا هۆنراوەی تایبەتیان بۆ سوڵتان دەنووسی.
لە دیوەخانی خەلیفەی عوسمانیشدا بە "نەورۆزی پیرۆز" ناوی هێنراوە.
هەریەک لە شاعیران و زانایانی ئایینیش بە گرنگییەوە لە نەورۆزیان روانیوە و هۆنراوەیان بۆ نووسیوە و باسی ئەو دەستپێکە نوێیەیان وەک ساڵێکی نوێ کردووە، وەک ئەحمەدی خانی و مەلا عەبدولکەریمی مودەریس و مەلای گەورەی کۆیە و چەندانی دیکە.
ئێستا نەورۆز بەدەر لە کوردستان لە چەندین وڵاتی دیکەی دنیا یادی دەکرێتەوە وەک، روسیا، ئەفغانستان، تاجیکستان، قیرقستان، ئازەربایجان.
لە ساڵی ٢٠١٠دا، نەورۆز لەلایەن کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکانەوە لە بڕیارنامەیەکدا راگەیەنرا و داواش لە وڵاتان کرا، کە هانی هاوڵاتییانیان بدەن بۆ گێڕانی ئاهەنگ و یادکردنەوەی ئەو رۆژە.
زنجیرەی مێژوویی "معاویە" كە لە مانگی رەمەزاندا لە كەناڵی ئێم بی سی یەوە پەخش دەكرێ رووبەڕووی رەخنەی زۆر بۆتەوە و رەخنەگران ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە زنجیرەكە هەڵەی مێژوویی تێدایە.
زنجیرەی معاویە كە بە بودجەیەكی زەبەلاح بەرهەمهێنراوە و 100 ملیۆن دۆلاری تێپەڕاندووە، باس لە ژیانی معاویەی كوڕی ئەبو سوفیان دەكات، كە یەكێكە لە هاوەڵەكانی پێغەمبەری ئیسلام درودی خوای لەسەر بێ، زنجیرەكە مشتومڕێكی زۆری لە عیراق و هەروەها لە ئێرانیش بەدوای خۆیدا هێناوە، و پەخشكردنی لەو دوو وڵاتە قەدەغە كراوە. رۆژنامەی فاینانشاڵ تایمزی بەریتانی لە راپۆرتێكیدا لەوبارەیەوە ئاماژەی بەوەكردووە زنجیرەكە كە بڕی 100 ملیۆن دۆلاری تێچووە، بە پڕخەرجترین درامای عەرەبی دادەنرێ كە تائێستا بەرهەمهێنرابێ، رۆژنامەكە ئاماژەی بەوەشكردووە كە زنجیرەكە جەخت لەو دابەشبوونە دەكاتەوە كە لە سەدەی حەوتەمی زایندا لەنێوان هەردوو ئاینزای شیعە و سونەدا هاتە كایەوە كە دابەشبونێكی ئاینی سیاسی بوو و تائێستاش ئاسەوارەكانی بەردەوامە.
زنجیرەكە چەندین دیمەنی جەنگ و رووبەڕووبونەوەی سەربازی لەخۆدەگرێت، هەروەها ئەم زنجیرەیە لە چوارچێوەی بەرنامەكانی مانگی رەمەزاندا پەخش دەكرێ.
زنجیرەی معاویە دیمەنەكانی لە تونس وێنەی گیراوە و كاستێكی گەورە لە وڵاتانی عەرەبیەوە كارەكتەرەكانی بەرجەستە دەكەن. وابڕیار بوو زنجیرەكە ساڵی 2023 پەخش بكرێ بەڵام بەهۆی ئەو نیگەرانیانەوە پەخشكردنی بۆ ئەمساڵ دواخرا.
لەلایەكی ترەوە یەكێك لە زانایانی زانكۆی ئەزهەر لە میسر لەوبارەیەوە وتوویەتی بەرجەستەكردنی كارەكتەری معاویە رێگەپێدراو نییە و زانایەكی تریش ئەو بابەتەی بە گوناه لەقەڵەمداوە. بەڵام لە سعودیە كە بە قۆناغێكی كرانەوەی كۆمەڵایەتیدا تێدەپەڕێ رەخنەكان كەمڕەنگ تر بوون.
پێشتریش بەرهەمە تەلەفزیۆنیەكانی ئێم بی سی مشتومڕسازبوون، دیارترینیان زنجیرەی عومەر بن خەتاب بوو كە پەخشكردنی لە كاتی خۆیدا لەلایەن موفتی شانشینی سعویەوە سەركۆنە كرا.
زانایانی روسیا ماددەیەكیان پەرەپێداوە كە لە داهاتوودا دەبێتە جێگرەوەی كارەبا بۆ پێدانی رووناكی.
زانایانی شاری یەكاترینبورگ لە روسیا، نانۆ ماددەیەكیان پەرەپێداوە كە توانای تیشكدانەوەی هەیە و رەنگە ببێتە جێگرەوەی لیدی روناككەرەوەی كارەبایی، ئەوەیش بە كارلێك كردن لەگەڵ ماددەی دیكەدا.
ئەنجامی توێژینەوەكەش لەلایەن دامەزراوەی زانستی روسیەوە پاڵپشتیكراوە.
سەرچاوەكانی دابینكردنی وزەی كارەبا جۆراوجۆرن، لەوانەش، ئاو، نەوت و غاز، خەڵوز و یۆرانیۆم، بەزۆری ئەم سەرچاوانە زیانێكی زۆر بە ژینگە و بەرگەهەوا دەگەیەنن، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵەكان بۆ جێگرەوەی ئەو وزانە بەردەوامن، چونكە زۆربەیان زیان و تێچوویان زۆرە.
پسپۆڕێکی بواری خۆراک رایگەیاندووە، ساڵانە لە مانگی رەمەزاندا نزیکەی 1.3 ملیار تۆن خۆراک لە سەرانسەری جیهان بەفیڕۆ دەدرێت.
ریم بەنی عەودە پسپۆڕی بواری خۆراک لە لێدوانێکدا بە ماڵپەڕی سکای نیوزی عەرەبی راگەیاندووە، رێژەی ئەو خواردنانەی لە مانگی رەمەزاندا بەفیڕۆ دەدرێت توشی سەرسوڕمانت دەکەن، بەجۆرێک رێژەی 30٪ی خواردنە لێنراوەکان فڕی دەدرێن، لە کاتێکدا بە سەتان ملیۆن کەس لە سەرانسەری جیهاندا بەدەست برسێتییەوە دەناڵێنن.
ئەو پسپۆڕەی بواری خۆراک ئاماژەی بەوەکردووە، ساڵانە لە سەرانسەری جیهان، نزیکەی 1.3 ملیار تۆن خۆراک لە مانگی رەمەزاندا بەفیڕۆ دەدرێت، کە بەهاکەی بە 900 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت، کە ئەگەر بەراورد بکرێت، بەو بڕە دەتوانرێت خۆراکی یەک ملیار کەسی پێ دابین بکرێت.
ئەوەشی خستە روو، بەهەدەردانی خۆراک جگە لە زیانە مادییەکانی، زیان بە ژینگەش دەگەیەنێت، چونکە بەرهەمهێنانی ئەو خۆراکانە کاتیان پێویستە، هەر لە بەکارهێنانی وزەوە تاوەکو ژینگە و خاک و توانای مرۆیی.
بەپێی وتەکانی ئەو پسپۆڕە، رێژەی بەهەدەردانی خواردن لە مانگی رەمەزاندا 50٪ی سەرجەم مانگەکانی دیکەیە لە ساڵەکەدا.
ئەو پسپۆڕە ئامۆژگاری خەڵکیش دەکات و دەڵێت، تەنها بەشی پێویست خواردن ئامادە بکەن بۆ ژەمەکان بۆئەوەی نەمێنێتەوە، داواشیان لێدەکات، ئەگەر خواردنەکە لێی مایەوە، فڕێی نەدەن و هەڵی بگرن، بۆئەوەی لەکاتێکی دیکەدا بەکاری بهێننەوە.
روونیشیکردووەتەوە، پێویستە بۆ پاراستنی ژینگە، ئەو جۆری کەرستانە بەکاربهێنرێت کە دەتوانرێت بەکاربهێنرێتەوە بۆ چەندین جار، هەروەها دووربن لە بەکارهێنانی پلاستیک.
مانگی رەمەزان بۆ پێداچوونەوەیە بە خوو و رەفتارەکانماندا
لەکۆتاییدا ریم بەنی عەودە وتوویەتی، "مانگی رەمەزان بۆ پێداچوونەوەیە بە خووی خراپ و رەفتارە نەشیاوەکانمان، هەروەها گۆڕینی هەڵسوکەوتمان بەرامبەر بە کەسوکار و هاوڕێکانمان و کۆمەڵگە و ژینگە بۆ باشتر، گۆڕانکاری لەدەستی خۆماندایە، هەموو هەنگاوێکی بچووک جیاوازی دروست دەکات".
پیاوێکی تەمەن 40 ساڵ لە ئوستورالیا زیاتر لە 100 رۆژ بە دڵی دەستکرد ژیاوە، تاوەکو چاندنەوەی دڵی بۆ ئەنجامدرا.
نەخۆشخانەی سانت ڤینسێنت لە شاری سیدنی ئوستورالیا بڵاویکردەوە، لە نەخۆشخانەکە پیاوێکی تەمەن 40 ساڵ بووە یەکەم کەس نەشتەرگەری چاندنی دڵی دەستکردی بۆ ئەنجامدرا، تاوەکو دڵی لە بەخشەرێکەوە وەرگرت و دڵی بۆ چاندرایەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، نەخۆشەکە تووشی سستبوونی توندی دڵ ببوو و زیاتر لە 100 ڕۆژ لەگەڵ دڵێکی دەستکرد، کە پەمپێکی خوێنی تیتانیۆمی بۆ دانراوە بە تەندروستییەکی باشەوە ژیاوە ، پێش ئەوەی چاندنی دڵی بۆ بکرێت.
نەخۆشخانەکە لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو نەخۆشە خاوەنی ژمارەی پێوانەیی درێژترین ماوەیە کە لەگەڵ دڵی دەستکرد بەسەری بردووە، "ئەمەش هەنگاوێکی گەورەیە بەرەو داهاتووی تەکنەلۆژیای دڵی دەستکرد".
نەخۆشخانەکە ئەوەشی خستەڕوو، ئامانجی درێژخایەن ئەوەیە کە نەخۆشەکان بتوانن تا کاتێکی نادیار لەگەڵ ئامێرەکەدا بژین بەبێ ئەوەی پێویستیان بە چاندنی دڵی ڕاستەقینە هەبێت.