جیهان
دوای ئەوەی لە ماوەی رابردوودا لێپرسراوانی باڵای کۆریای باشر ئامادەییان دەربڕی لە ھەموو بوارێکدا وەک بازرگانی و بنیاتنانەوە و نەوت و پیشەسازی و ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکان و سەرجەم بوارەکانی تر ھاوکاری کۆریای باکوور بکەن، تەنھا بەو مەرجەی ئەو وڵاتە دەستبەرداری بەرنامە ئەتۆمییەکەی بێت، کیم جۆنگ ئون سەرۆکی کۆریای باکور لە وەڵامدا رایگەیاند.
لێپرسراوانی کۆریای باشور زۆر نەزانن و لە بیرکردنەوەشدا زۆر لاوازن.
وتیشی، کۆریای باکور ئەو دەستپێشخەرییە رەتدەکاتەوە، چونکە نەک ھەر ئامادە نیین دەستبەرداری بەرنامە ئەتۆمییەکەیان بن، بەڵکو بەرنامەی تایبەتیان داڕشتووە بۆ زیاتر فراوانکردن و بەھێزکردنیشی.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، سوپای سوریا بە موشەک ھێرشی کردووەتە سەر شاری باب کە لە ژێر کۆنتڕۆڵی تورکیا و گروپە چەکدارەکانی نزیک ئەو وڵاتەیە، ئاماژەی بەوەشکردووە، بەھۆی ھێرشەکەوە ١٤ کەس کوژراون کە پێنجیان منداڵن، ٣٨ کەسی تریش برینداربوون.
ئەوەش خراوەتەڕوو، ھێرشەکە لە وەڵامی ھێرشێکی تورکیا بۆ سەر ھێزەکانی سوریا ئەنجامدراوە کە چەند رۆژ پێش ئێستا ئەنجامدراوە و بەھۆیەوە ژمارەیەک سەربازی سوریا کوژراون.
حوسێن حەمەساڵح نوێنەری دەزگای لوتکە بۆ کاروباری ئاوارە و پەنابەران لە یۆنان بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ٢٣٠ کۆچبەری نایاسایی لە ٣ یەختدا کە ھەوڵیانداوە بەرەو ئیتاڵیا بڕۆن لە دوورگەی کیسیرا لە یۆنان دەستگیرکراون.
بەپێی زانیارییەکان نزیکەی ٦٠ کۆچبەری کورد لەناو دەستگیرکراوەکاندان، ئەوانەی تریش کۆچبەری ئێرانی و ئەفغانین.
وتیشی، پەڕاوی لێکۆڵینەوەیان بۆ کراوەتەوە، بڕیارە کۆچبەرەکان لە کەمپێکی داخراوی نزیک ئەسینا کە سەربازگەیەکی کۆنە، بۆ ماوەی ٤٠ تا ٥٠ رۆژ بھێڵرێنەوە، دواتر ئەگەر داوا بکەن کارتی مانەوەیان لە یۆنان بۆ دەکرێت.
ستیڤان دوجاریک وتەبێژی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، لەسەر داوای ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، گۆتێرێس و ئەردۆغان سەردانی شاری لڤیڤ دەکەن و لەگەڵ زیلینسکی کۆبوونەوەیەکی سێ قۆڵی دەکەن و گفتوگۆ لەبارەی پرۆسەی ھەناردەکردنی دانەوێڵەی ئۆکراین بۆ بازاڕەکانی جیھان و ھەنگاوە دیبلۆماسییەکان بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگ دەکەن.
وتەبێژی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان راشیگەیاند، رۆژی ھەینی گۆتێرێس سەردانی بەندەری شاری ئۆدیسای ئۆکراین دەکات کە یەکێکە لەو بەندەرانەی دانەوێڵەی لێوە ھەناردە دەکرێت.
ئەردۆغان و زیلینسکی و گۆتێرێس، ھەوڵەکانی راگرتنی جەنگی نێوان روسیا و ئۆکراین و مەترسییەکانی سەر وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا و ھەناردەکردنی دانەوێڵەی ئۆکراین بۆ بازاڕەکانی جیھان، تاوتوێ کرد، دوای کۆبوونەکەش لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەشدا، سکرتێری گشتیی نەتەوەیەکگرتووەکان رایگەیاند.
قەیرانی جیھانیی خۆراک بەبێ گەیشتنی بەرھەمە خۆراکییەکانی روسیا و ئۆکراین بە بازاڕەکان چارەسەر نابێت و لە مانگی رابردووشدا، ٢١ کەشتی پڕ لە گەنم بەندەرەکانی ئۆکراینیان جێھێشتووە، داواشی کرد، ھەمووان گەرەنتی سەرکەوتنی رێککەوتننامەی ھەناردەکردنی گەنمی ئۆکراین بکەن، وتیشی، پێویستە چەک و سەربازەکان لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا بچنە دەرەوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیاش، رایگەیاند، تورکیا ئەوەی پێویست بێت دەیکات بۆ ئاوەدانکردنەوەی ئۆکراین، پاڵپشتیی لە یەکپارچەیی و سەروەریی خاکی ئۆکراینیش دەکەن، وتیشی، ھەموو ھەوڵێک دەدەن بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگی ئۆکراین لە رێگەی دیپلۆماسییەوە، ھەروەھا سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، پێویستە روسیا بە خێرایی لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا بکشێتەوە و بۆردومانکردنی رابگرێت، وتیشی، دانوستان لەگەڵ روسیا ئەستەمە، مەگە روسیا لەو ناوچانەی لە خاکی ئۆکراین داگیریکردوون بکشێتەوە.
پێش دەستپێکردنی ئەو کۆبوونەوە سێقۆڵییە، ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، بە جیا لەگەڵ گۆتێرێس و ئەردۆغان کۆبووەوە، بەپێی زانیارییەکان ئەردۆغان پێشنیازی بۆ زیلینسکی کردووە، دانوستانی راستەوخۆ لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا بکات.
ستیڤان دوجاریک وتەبێژی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، لەسەر داوای ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سبەینێ گۆتێرێس و ئەردۆغان سەردانی شاری لڤیڤ دەکەن و لەگەڵ زیلینسکی کۆبوونەوەیەکی سێ قۆڵی دەکەن و گفتوگۆ لەبارەی و پرۆسەی ھەناردەکردنی دانەوێڵەی ئۆکراین بۆ بازاڕەکانی جیھان و ھەنگاوە دیبلۆماسییەکان بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگ لەو وڵاتە دەکەن.
وتەبێژی ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان راشیگەیاند، رۆژی ھەینی گۆتێرێس سەردانی بەندەری شاری ئۆدیسای ئۆکراین دەکات کە یەکێکە لەو بەندەرانەی دانەوێڵەی لێوە ھەناردە دەکرێت.
(لیز چینی) ئەندامی کۆمارییەکان و نەیاری سەرسەختی دۆناڵد ترەمپ لە ھەڵبژاردنی ناوخۆیی حزبەکەی لە ویلایەتی (وایۆمینگ) لەبەرامبەر (ھارییت ھاگمان)ی رکابەری کە لەلایەن ترامپەوە پشتیوانی دەکرا شکستیھێنا.
لەدوای شکستەکەشی (لیز چینی) ھێرشی توندیکردە سەر دۆناڵد ترەمپ و رایگەیاند، ھەموو ھەوڵێکدەدات جارێکی دیکە ئەو کەسانە نەگەڕێنەوە کۆشکی سپی کە ھەوڵی لەناوبردنی ئەمریکا و دیموکراسیەکەیاندا.
ھەڵبژاردنی ناوخۆیی کۆمارییەکان ھەنگاوێکە بۆ بوون بە کاندیدی حزبەکە لە ھەڵبژاردنی نوێکردنەوەی نیوەی کۆنگرێس کە بڕیارە مانگی ١١ی داھاتوو بەڕێوەبچێت.
وەزارەتی بەرگری کۆریای باشور بڵاویکردەوە، کۆریای باکور دوو مووشەکی کروزی لە دەریای خۆرئاوای ناوچەی ئونشون لە ھەرێمی بیونگیان تاقیکردووەتەوە، کە ئەوە یەکەمین تاقیکردنەوەیانە لەماوەی چەندین ھەفتەی رابردوودا.
وتیشی، لەگەڵ لێپرسراوانی سەربازی ئەمریکا لێکۆڵینەوە لەسەر تاقیکردنەوەکە و مووشەکەکان دەکەن.
بەپێی ئاژانسی ھەواڵی "یونھاب"، کۆریای باکور لە مانگی یەکی ئەمساڵەوە ھیچ تاقیکردنەوەیەکی مووشەکی کروزی ئەنجامنەداوە. دوایین جاریش کە کۆریای باکوری مووشەکی تاقیکردەوە، لە ١٠ی تەممووزی رابردوو بوو کە چەند مووشەک و ھاوەنێکی جیاوازی تاقیکردەوە.
ئەو تاقیکردنەوە نوێیەش ھاوکاتە لەگەڵ دەستپێکردنی راھێنانێکی ھاوبەشی نێوان کۆریای باشور و ئەمریکا کە چوار رۆژ بەردەوامدەبێت، ئەوەش وەک ئامادەکارییەک بۆ مانۆڕێکی سەربازی کە بڕیارە لە ٢٢ی ئەم مانگە تا سەرەتای مانگی داھاتوو بەڕێوەبچێت.
کاردانەوەکانی ترەمپ سەبارەت بە پشکنینی ماڵەکەی لەلایەن کارمەندانی نوسینگەی فیدراڵی ( ئێف بی ئای) بەردەوامە و لە پۆستێکی دیکەدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی( تروس) رایگەیاندووە، کارمەندانی ئێف بی ئای لەکاتی پشکنینی ماڵەکەیدا پاسپۆرت و ئەلبومی وێنە و دەستنووسەکانیان بردووە، ئەوەش دەستدرێژییە بۆ سەر رکابەرێکی سیاسی لەسەر ئاستێک کە پێشتر لە وڵاتەکەیاندا رووینەداوە.
پێشتریش وەزارەتی دادی ئەمریکا رایگەیاندبوو، لە ماڵەکەی ترەمپدا دەستبەسەر ١١ سندوق بەڵگەنامەی نھێنیدا گیراوە کە ھەندێکیان لە لیستی زۆر نھێنیدابوون، بەڵام ترامپ لێدوانەکەی وەزارەتی دادی رەتکردەوە و رایگەیاند، بەڵگەنامەکان سیفەتی نھێنیان لەسەر نەبووە و لە گەنجینەیەکی پارێزراودا بوون.
گۆڤاری پۆلتیکۆی ئەمریکیش لە زاری سەرچاوەیەکی خۆرئاوایی ئاشکرایکردووە، وەڵامەکەی ئێران جەختیکردووەتەوە لەسەر پرسیارەکانی پەیوەست بە سزاکان و بەشداری ئابوری، وەڵامەکە ھیچ داواکارییەکی زیادەی لەبارەی لێکۆڵینەوەکانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم سەبارەت بە دۆزینەوەی ئاسەواری یۆرانیۆم لە چەند ناوچەیەکی ئێران لەخۆناگرێت.
گۆڤارەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، تاران لە وەڵامەیدا خواستی خۆی پیشانداوە بۆ بەردەوامبوونی دانوستانەکان سەبارەت بەچەند لایەنێکی پێشنیازەکەی یەکێتی ئەوروپا و ناکرێت بە وەڵامی کۆتایی دابنرێت لەبارەی قبوڵکردن و رەتکردنەوەی پێشنیازەکە.
سەرچاوەکانی ھەواڵی چین ئاشکرایانکرد، لەنێو ئەو حەوت لێپرسراوەدا کە چین سزای بەسەردا سەپاندون، بەڕێوەبەری نوسینگەی کاروباری تایوان لە چین و باڵیۆزی تایوان لە واشنتۆن و ئەمینداری گشتی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوەیی تایوان ھەن.
وتەبێژی نوسینگەی کاروبارەکانی تایوانیش رایگەیاندووە، ئەوانەی سزا دراون رێگەیان پێنادرێت سەردانی چین و ھۆنگ کۆنگ و ماکاو بکەن و ئەو کۆمپانیا و وەبەرھێنەرانەش کە پەیوەندییان بەو لێپرسراوانەوە ھەیە ، رێگەیان پێنادرێت لە چین کار بکەن.
لە بەرامبەریشدا وەزارەتی دەرەوەی تایوان رایگەیاندووە، وڵاتەکەیان سزاکان قبوڵ ناکات و مل بۆ فشارەکانی چین کەچ ناکات.
لەلایەکی تریشەوە "تسای ئینج وین" سەرۆکی تایوان لە میانی کۆبوونەوەیەکی لەگەڵ ژمارەیەک لە ئەندامانی کۆنگرێسی ئەمریکا رایگەیاندووە، مانۆرە سەربازییەکانی چین کاریگەری لەسەر ئاشتی و سەقامگیری ناوچەکە دروستکردووە و لەگەڵ ھاوپەیمانە نێودەوڵەتییەکانیاندا ھەماھەنگییان ھەیە بۆ چاودێریکردنی رەوشەکە.
"بۆب مینیندیز" سەرۆکی لیژنەی کاروباری دەرەوە و "جیم ریش" ئەندامی لیژنەکە لە ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا، نامەیەکیان ئاڕاستەی "ئەنتۆنی بلینکن" وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کردووە.
لە نامەکەدا، نیگەرانییان دەربڕیوە لە ناکۆکی دەستوری نێوان حکومەتی عێراق و ھەرێمی کوردستان لەسەر یاسای نەوت و غاز، راشیانگەیاندووە، بڕیارەکەی ئەم دواییەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەسەر نەوت و غازی ھەرێم دژی کۆمپانیا ئەمریکییەکانیشە کە لە ھەرێمی کوردستان کاردەکەن.
ھەروەھا لیژنەی کاروباری دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا داوایان لە بلینکن کردووە لە ئاستێکی باڵادا ھەماھەنگی بکات لەگەڵ حکومەتی ھەرێم و عێراق، چونکە کۆمپانیاکانی وزەی ئەمریکا رۆڵی گەورەیان ھەیە لە گەشەدان بە کەرتی وزە لە کوردستان و عێراق، ھەر بۆیە دامەزراوەی گەشەپێدانی ئەمریکی زیاتر لە ٣٠٠ ملیۆن دۆلاری بەشێوەی قەرز بۆ کۆمپانیاکانی وزە لە ھەرێم تەرخانکردووە.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، جێبەجێکردنی بڕیاری دادگای باڵای فیدراڵی لەلایەن وەزارەتی نەوتی عێراقەوە کاریگەری خراپی لەسەر وەبەرھێنانی بیانی و توانای عێراق لە سەربەخۆیی وزە دروستدەکات.
ھاوکات لیژنەی کاروباری دەرەوەی ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا نیگەرانیشیان دەربڕی لە ھێرشە بەردەوامەکانی ئێران و گروپە ھاوپەیمانەکانی بۆ سەر کێڵگەکانی نەوت و غازی ھەرێم، جەختیشیانکردووەتەوە لەوەی ئێران بەردەوامە لە دەستوەردان لە پڕۆسەی سیاسی و پێکھێنانی حکومەتی نوێی عێراق.
وەزارەتی بەرگری ئۆکراین دوایین ئاماری کوژراوانی سوپای ڕوسیای بڵاوکردەوە و ڕایگەیاند، لە ڕۆژی ٢٤ی شوباتەوە تا ١٥ی ئاب، ٤٣ ھەزار سەربازی روسی کوژراون.
ڕاشیگەیاندووە، زیاتر لە ھەزار و ٨٠٠ تانک و چوار ھەزار و ١٠٠ زرێپۆش و ھەزار گوللە ھاوێژ و ٧٨٧ فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و چەندین کەلوپەلی سەربازی دیکەی ڕوسیا لەناوبراون.
ئەوەش لەکاتێکدایە کە لە مانگی ئازاری ڕابردوودا ڕوسیا دوا ئاماری کوژراوەکانی لە ئۆکراین بڵاوکردەوە و ڕایگەیاندبوو، ھەزار و ٣٥١ سەربازی کوژراون، بەڵام ئەمریکا لەو کاتەدا دوپاتیکردووە کە ژمارەی کوژراوانی سوپای ڕوسیا نزیکەی پێنج ھەزارە.
لە وتەیەکیدا لە کۆنگرەی مۆسکۆ بۆ ئاسایشی نێودەوڵەتی، پوتن بەرپرسیاریەتی جەنگی ئۆکراینی خستەئەستۆی ئەمریکا و رایگەیاند، واشنتۆن ھەوڵی پاراستنی ھەژموونی نێودەوڵەتی خۆی دەدات و ئۆکراینی کردە گۆڕەپانی جەنگ.
وتیشی، واشنتۆن ھەوڵدەدات ماوەی قەیرانی ئۆکراین درێژبکاتەوە و ئاڵۆزی لە وڵاتانی ئاسیا و ئەفریقاش دروستبکات، سیاسەتی ئەمریکاش لە تایوان دەیسەلمێنێت کە ئەمریکا رێز لە سەروەری وڵاتان ناگرێت و دەست لە کاروباریان وەردەدات و شەڕی ناوخۆ رێکدەخات.
لای خۆشیەوە سێرگی شوێگۆ وەزیری بەرگری روسیا لە ھەمان کۆنگرەدا رایگەیاند، ھاوپەیمانی ناتۆ سیاسەتی دوژمنکارانەی گرتووەتەبەر و کاردەکات بۆ زیادکردنی قەبارەی ھێزەکانی لە ئەوروپا و دەیەوێت ھەژمونی خۆی لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و ئاسیا و ئەفریقاش بسەپێنێت.
سەبارەت بە جەنگی ئۆکراینیش رایگەیاند، ئۆپراسیۆنە سەربازییەکانی روسیا لە ئۆکراین ئامانجەکانی بەدیدەھێنێت و دوپاتیشیکردەوە کە وڵاتەکەی چەکی کۆمەڵکوژ لە ئۆکراین بەکارناھێنێت.
ئیدارەی خۆسەری ھەرێمی فورات لە ڕاگەیەندراوەکەدا ئاشکرای کردوە، "تا ئێستا کانتۆنی کۆبانێ لەلایەن فڕۆکەی بێفرۆکەوانی تورکیاوە بۆردومان دەکرێت".
بەو ھۆیەشەوە ژمارەیەکی زۆر لە ھاوڵاتیانی مەدەنی گیانیان لەدەستدان و بریندار بوون و زیانی ماددی زۆریشیان بەرکەوتووە. ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ھەرێمی فوراتیش دەڵێت ئامانجی تورکیا لە ھێرشەکان ترساندنی ھاوڵاتیان و چۆڵکردنی ناوچەکانیانە.
بەپێی ڕاگەیەندراوێکی سوپای ئەمریکا، دوای دواخستنی تاقکردنەوەکەی بەھۆی دروستبوونی گرژی و ئاڵۆزییەکان لەگەڵ چین و مانۆڕی چین لە نزیک تایوان دواخراوە، توانیویانە موشەکەی بالیستی کیشوەربڕ (میونتمان-٣) لە رێوڕسمێکی سەربازیی گەورەدا تاقی بکەنەوە کە توانایەکی زۆر وردی ھەیە لە پێکانی ئەو ئامانجانەی بۆی دیاری دەکرێن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، تاقیکردنەوەی ئەو مووشەکە کیشوەربڕە ئامادەیی ھێزی ئەتۆمی توانی بەرگری و روبەڕووبوونەوەی مەترسییەکان لەلایەن ئەمریکاوە کەمبکاتەوە.