جیهان
بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، رۆژی شەشی ئەم مانگە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا دەگاتە سعودیە، ھەر ھەمان رۆژ لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە کۆدەبێتەوە بۆ گفتوگۆ لەسەر ھاوکاری ستراتیژی نێوانیان لە پرسە نێودەوڵەتی ھەرێمییەکان و لەگەڵ ھاوکاری نێوان واشنتۆن و ریاز لە بوارە ئابووری و ئەمنییەکاندا.
ئاماژە بەوەشکراوە، رۆژی حەوتی ئەم مانگە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بەشداری لە کۆبوونەوەی وزاری نێوان ئەمریکا و ئەنجومەنی ھاریکاری کەنداو دەکات، تەوەری سەرەکی کۆبوونەوەکەش ئاسایش، سەقامگیری، کەمکردنەوەی ئاڵۆزییەکان و باشتکردنی رەوشی ئابووری لە خۆرھەڵاتی ناوەڕاست و کەنداو.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راشیگەیاندووە، رۆژی ھەشتی ئەم مانگە بلینکن بەشداری لە کۆبوونەوەی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش دەکات.
وەزارەتی گەنجینەی ئەمریکا رایگەیاندووە، کۆمپانیای (ئاروان کلاود) لە ناوخۆی ئێران و کۆمپانیایەکی تریش لە دەرەوەی ئێران کە ھەردووکیان لە بواری تەکەنەلۆژیادا کاردەکەن پەیوەندی راستەوخۆیان لەگەڵ دەزگای ھەواڵگری ئێران ھەیە، لەماوەی رابردووشدا لەگەڵ ھێزە ئەمنییەکان و ھەواڵگری ئێران کۆتوبەندیان خستووەتەسەر ھێڵەکانی ئینتەرنێت، ھەموو زانیارییەکی بەکارھێنەرەکانیشیان داوەتە ھەواڵگری ئەو وڵاتە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، دوای ساغبوونەوەی بەڵگەکان و سەلماندی کارە نایاساییەکانیان، سزایان بەسەر ھەردوو کۆمپانیاکە و دوو فەرمانبەریشدا سەپاندووە، چونکە بەشدارێکی راستەوخۆ بوون لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندەران و پێدانی زانیارییە کەسییەکان بە دەسەڵاتدارانی ئێران.
جەیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، ھەموو کاتێک ئەمریکا بۆ کێشەو قەیرانەکان دەستپێشخەری ئاشتی ھەبووە، ھەوڵیداوە کێشەکان بە دانوستان و گفتوگۆ رێگەی دیبلۆماسی چارەسەر بکرێن، دۆسێی ئەتۆمیش کە بابەتێکی پەیوەندی بە ھەموو جیھانەوە پێویستە سنوردار بکرێت و بزانرێت بۆ چ مەبەستێک بەکار دەھێنرێت، نەک ھەر وڵاتێک بەپێی ئارەزووی خۆی ھەوڵ بۆ بەدەستھێنانی ئەتۆمی بدات.
وتیشی، ئەمریکا پێشتریش وتوویەتی و ئێستاش جارێکی تر ئامادەیی پیشاندەدات لەسەر دۆسێی ئەتۆمی گفتوگۆ لەگەڵ چین و روسیا بکات ئەگەر ئەو دوو وڵاتە ھیچ مەرجێکیان بۆ گفتوگۆ نەبێت، چونکە ئەمریکاش مەرجی نییە.
زیلینسکی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی وۆڵسترین جۆرناڵ ئاماژەی بەوەکردووە، وڵاتەکەی ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی ھێرشی پێچەوانە بەمەبەستی کۆنترۆڵکردنەوەی ئەو ناوچانەی وڵاتەکەی کە لەژێر دەستی روسیادایە.
وتیشی، نازانن چەند کاتی تریان پێویستە، بەڵام ئەو کارە دەکەن و بە چەند رێگەیەکی جیاواز ئامادەکاری دەکەن.
سەرۆکی ئۆکراین دووپاتیشیکردەوە، تێچووی ھێرشەکە گەورە دەبێت و ھیواخوازن ببێتە مایەی رێڕەوی شەڕ کە ماوەی ١٥ ساڵە دەستیپێکردووە.
پرابۆو سوبیانتۆ، وەزیری بەرگری ئەندەنوسیا ژمارەیەک پێشنیازی، بۆ کۆتاییھێنان بە جەنگی روسیا و ئۆکراین، دروستکردنی ناوچەی لە چەک داماڵدراو بە چاودێری نەتەوەیەکگرتووەکان و جێگیرکردنی ھێزی ئاشتیپارێز راگەیاند، ھەروەھا پێشنیازی کرد، لەکاتێکی گونجاودا ئەو ناوچانەی ناکۆکییان لەسەرە لە نێوان روسیا و ئۆکراین، بە ریفراندۆم یەکلایی بکرێنەوە.
لە وەڵامی ئەو پێشنیازانەدا، ئۆلێکسی رێزنیکۆڤ، وەزیری بەرگریی ئۆکراین رایگەیاند، دەستپێشخەرییەکەی وەزیری بەرگریی ئەندەنوسیا رەتدەکەنەوە، ھەروەھا بە پێشنیازێکی سەیر ناوی برد.
لە ٢٥ی شووباتی ساڵی ٢٠٢٢ ەوە روسیا ھێرشی بۆ سەر ئۆکراین دەستپێکردووە و تاکو ئێستاش شەڕ و پێکدادانی سەخت لە نێوان سوپای روسیا و ئۆکراین بەردەوامە، چەندین دەستپێشخەریش بۆ راگرتنی شەڕەکە کراون، بەڵام بێ ئەنجام بوون.
بەپێی سەرچاوەکان لە گەرەکی ئوم دەرمان کە بارەگای رادیۆ و تەلەفزیۆنی رەسمی تێدایە، چەندین گولـلە تۆپی ئاراستە کراوە.
ھاوکات فرۆکە جەنگییەکانی سوپا ناوچەکەیان بۆردومان کردووە و مەترسی درێژەکێشانی ھەیە، ئەوەش لە کاتێکدایە کە ھەردوولا بە مەبەستی کۆتاییھێنان بە ناکۆکییەکان چەندین جار ئاگربەستیان راگەیاندووە.
ھاووڵاتیان خورتومی پایتەخت رایانگەیاندووە، وێرای زیانی گیانی و ماڵی کە رۆژانە رووبەروویان دەبێتەوە، مەترسیی زۆر لەسەر ژیانیان ھەیە و ناتوانن کاروبارەکانیان بەرێ بکەن.
سەرچاوەکانی ھەواڵ ئاشکرایانکرد، لە نزیک شاری باڵاسور لە ویلایەتی ئۆدیشای ھیندستان، شەمەندەفەرێک لە رێڕەوی خۆی لایداوە و خۆی بە شەمەندەفەرێکی تردا کێشاوە.
سەرچاوەکان ئاماژە بەوە دەکەن، لانی کەم ٥٠ کەس بەھۆی رووداوەکەوە گیانیان لەدەستداوە، بەڵام پێشبینی بەرزبوونەوەی ژمارەکە دەکرێت، ھەروەھا ٥٠٠ کەسی تریش بریندار بوون و رەوانە نەخۆشخانەکان کراون.
سەرجەم نەخۆشخانەکانی ئەو ناوچەی خراونەتە حاڵەتی ئامادە باشییەوە و زیاتر لە ٥٠٠ پۆلیس و کارمەندی فریاگوزاری و ٧٥ ئامبوڵانس رەوانەی شوێنی رووداوەکە کراون.
لەبارەی رووداوەکەوە ناریندرا مودی، سەرۆک وەزیرانی ھیندستان، تویتێکی بڵاوکردەوە و ھاوخەمی بۆ کەسوکاری قوربانییەکان دەربڕی و ھیوای چاکبوونەوەی خێرای بۆ بریندارەکان خواست، ھەروەھا وتی، لەگەڵ وەزیری ھێڵی ئاسنین گفتوگۆ لەبارەی رەوشەکەوە دەکات.
ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنیی ھێزەکانی پاراستنی گەل ھەپەگە بڵاویکردەوە، لەمانگی رابردوودا سوپای تورکیان ٥٨٠ ھێرشی ئاسمانی و زەمینی کردووەتە سەر بارەگاکانی پەکەکە و لە شەڕ و پێکدادانەکانیشدا ٥٤ سەربازی تورکیا کوژراون و ١٣ گەریلاش گیانیان لەدەستداوە.
ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی ھێزەکانی پاراستنی گەل-ھەپەگە لە راگەیەندراوێکدا ئاماری شەڕی مانگی ئایاری ئەمساڵی بڵاوکردەوە.
ھەپەگە ئاشکراشیکردووە، ھەر لە مانگی ئایاری رابردوودا سوپای تورکیا ١٢٦ جار بە فڕۆکەی جەنگیی و ١١ جار بە ھێلیکۆپتەری ھێرشبەر و ٤٣٥ جاریش بە تۆپ و ھاوەن و تانک و ھەشت جاریش بە چەکی کیمیایی بارەگاکانی پەکەکەی بۆردوومان کردووە.
ئەمڕۆ یەکەمین کۆبوونەوەی خولی ٢٨ەمینی پەرلەمانی تورکیا بەڕێوەدەچێت و کاندیدە دەرچووەکان سوێندی یاسایی دەخۆن، ئەوانەشی بە ھەر ھۆکارێک ئەمڕۆ لە کۆبوونەوەکەدا ئامادە نابن، دەتوانن لە رۆژانی داھاتوو سوێند بخۆن.
کۆبوونەوەکە بە سەرۆکایەتی دەوڵەت باخچەلی سەرۆکی پارتی بزووتنەوەی نەتەوەیی مەھەپە دەبێت، کە بە تەمەنترین ئەندامە و بەشێوەی کاتی ئەو کارەی پێسپێردراوە.
ھاوکات ئەردۆغان ئامادەی دەستپێکردنی کۆبوونەوەی پەرلەمان و سوێندخواردنی کاندیدە دەرچووەکان دەبێت.
بڕیارە رۆژی شەممەش، ئەردۆغان وەک سەرۆک کۆماری تورکیا سوێندی یاسایی بخوات و کابینەی نوێی حکومەتەکەی رابگەیەنێت، رۆژی دواتریش ئەندامانی کابینەکەی لە بەردەم پەرلەمان سوێندی یاسایی دەخۆن و حکومەتی نوێ دەستبەکاردەبێت.
ئاژانسی ئەنادۆڵی تورکی لە زاری سەرچاوەیەکی وەزارەتی بەرگری ئەمریکاوە بڵاویکردووەتەوە، ماوەی چەند ساڵێکە ناوبەناو ھێرشی جیاجیا لە رێگەی مووشەک و فڕۆکەی بێفڕۆکەوانەوە لە ناو خاکی سوریا دەکرێتەسەر ھێزەکانی ئەمریکا، ئەمەش ئیدارەی کۆشکی سپی و وەزارەتی بەرگری نیگەران کردووە و بڕیاریانداوە لە رێگەی سیستمی مووشەکیی ھیمارسەوە توانای بەرگری ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا بەھێزتر بکەن.
بەوتەی سەرچاوەکە لە ئێستادا دوو سیستمی مووشەکیی ھیمارس گەیشتووەتە دەست ھێزەکانی ئەمریکا و یەکێکیان لە کێڵگەی نەوتی عومەر، ئەویتریشیان لە کونکۆ تایبەت بە بەرھەمھێنانی غاز جێگیرکراوە کە لە یەک کاتدا توانای ئاراستەکردنی شەش مووشەکی ھەیەو تا دووری ٨٠ کیلۆمەتریش زۆر بە وردی ئامانجەکەی دەپێکێت.
سەرۆکی تورکیا بە گاڵتەجاڕییەوە بە ئۆپۆزسیۆنی وڵاتەکەی دەڵێت، ئەگە بیانەوێت رکابەری بکەن پێویستیان بەوەیە زیاتر خۆیان رێکبخەنەوە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا رایگەیاند، لە ھەڵبژاردنەکەی چەند رۆژی رابردوودا گەلی تورکیا سەلماندی کە داوای بەردەوامی گەشەسەندن و سەقامگیری دەکات، لەئێستاش بەدواوە بۆ پێشکەوتنی زیاتر لە ھەموو بوارەکاندا پێویستە تەنھا لە داھاتوو بڕوانن و ئاوڕ بۆ دواوە نەدەنەوە، پێویستە لایەنەکانیش لەوە تێبگەن کە سندوقی ھەڵبژاردن دیموکراتی دیاری دەکات.
ئەردۆغان بە گاڵتەجاڕییەوە باسی لە ئۆپۆزسیۆنی تورکیا کرد و وتی، ئەگەر لایەنەکانی ئۆپۆزسیۆن بیانەوێت لە پرۆسەیەکی دیموکراتیدا کێبڕکێ بکەن، پێویستە زیاتر خۆیان و پلانەکانیان رێکبخەنەوە، چونکە ئێستا زۆر لاوازن.
ئاژانسی رەسمی کۆریای باکور بڵاویکردەوە، پیۆنگ یانگ مووشەکێکی تاقیکردەوە بە ناوی "شولیما_١" کە مانگێکی دەستکردی بۆ سیخوڕی و چاودێری سەربازی لەخۆدەگرت. راشیگەیاند، تاقیکردنەوەی مووشەکەکە شکستیھێناوە و بەھۆی کێشەی تەکنیکییەوە لە دەریای زەرد کەوتووەتەخوارەوە.
لە دوای ئەو تاقیکردنەوەیە، "ئادەم ھودج" وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا لە کۆشکی سپی رایگەیاند، ئەو ھەنگاوەی پیۆنگ یانگ پێشێلکارییەکی گەورەیە و ئاڵۆزییەکان و ناسەقامگیری ناوچەکە و دەرەوە زیاتر دەکات. وتیشی، "جۆ بایدن" سەرۆکی ئەمریکا و تیمی ئاسایشی نەتەوەیی، ھەڵسەنگاندن بۆ رەوشەکە دەکەن لەگەڵ ھاوپەیمانەکانیان.
ھاوکات "ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس" سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان ئیدانەی ھەڵدانی مانگی دەستکردنی لەلایەن کۆریای باکورەوە کرد. حکومەتی ژاپۆنیش رایگەیاند، کۆریای باکور یاساکانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پێشێل دەکات.
سوپای کۆریای باشوریش رایگەیاند، کاردەکەن لەسەر کۆکردنەوەی پارچەکانی ئەو مووشەکە لە دووری ٢٠٠ کیلۆمەتر لە خۆرئاوای دوورگەی "ئیوچیونگ".
کارین جار بییەر، وتەبێژی کۆشکی سپی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، ماوەیەکی زۆرە ھەڵوێستی سەرۆک بایدن لەسەر پرسی فرۆشتنی فڕۆکەی ئێف ١٦ بە تورکیا روونە و ئەو بابەتە نەبەستراوەتەوە بە رەزامەندی ئەنقەرە لەسەر بەئەندامبوونی سوید لە ناتۆ.
وتیشی، بایدن و ئەردۆغان لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەیاندا پرسی بەئەندامبوونی سویدیان لە ناتۆ تاوتوێکردووە و بایدن خواستێکی زۆری ھەیە لە نزیکترین کاتدا سوید ببێتە ئەندامی ناتۆ.
لای خۆشییەوە، ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندووە، سوید ھەنگاوی گرنگی ناوە بۆ چارەسەرکردنی ناڕەزاییەکانی تورکیا و ھانی ئەنقەرەیدا بە خێرایی رەزامەندی لەسەر بەئەندامبوونی سوید لە ناتۆ بدات.
وتیشی، ئەمریکا ھەوڵدەدات بەر لە لوتکەی ناتۆ لە ناوەڕاستی مانگی تەمموزی داھاتوو رێکارەکانی بەئەندامبوونی سوید لە ناتۆ تەواوببن.
دەمیرتاش لە تویتەر ئاماژەی بە بەشێک لە قسەکانی کردووە کە سبەینێ لە (ئارتی گەرچێک) بڵاودەبێتەوە و تیایدا لە ناخی دڵەوە داوای لێبوردن لە گەلەکەی دەکات کە نەیتوانیوە سیاسەتێکی شایستە بخاتەڕوو، بەڵێنیشدەدات بە کرداری کەموکوڕییەکان چارەسەر بکات.
دەمیرتاش دەشڵێت، سوپاسی ئەو کەسانە دەکات کە رەخنەی بونیادنەریان لێگرتووە و ھەوڵدەدات سودیان لێوەربگرێت.
ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە راشیگەیاندووە، لەکاتێکدا وەک ھەموو ھاوڕێکانی لە زیندان بەخۆراگرییەوە بەردەوام دەبێت لە خەبات، بەڵام لەم قۆناغەدا واز لە چالاکی سیاسی دەھێنێت.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم رایگەیاندووە، بەپێی بەدواداچوون و ئەو بەڵگانەی دەستیان کەوتووە، رێژەی پیتاندنی یۆرانیۆم لەلایەن ئێرانەوە ٢٣ ھێندە لەئاستی رێگەپێدراو بەپێی رێککەوتنی ئەتۆمییەکەی ساڵی ٢٠١٥ زیاتربووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، یۆرانیۆمی پیتێنراوی عەمبارکراویش لەلایەن ئێرانەوە گەیشتووەتە چوار ھەزار و ٧٤٤.٥ کیلۆگرام لەکاتێکدا بەپێی رێککەوتنە ئەمییەکە بۆی ھەیە ٢٠٢.٨ کیلۆگرام یۆرانیۆمی پیتێنراو عەمبار بکات.
ھەریەک لە پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە"، پارتی چەپی سەوز ئەنجامی یەکەم کۆبونەوەی خۆیان لە دوای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا بڵاوکردەوە و لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەیان بۆ ئەوەکرد، لە دژی رژێمی تورکیا کە دوژمنی رەنج، ئاشتی، ئازادی و دیموکراسییە ھەنگاوێک بەرەو دواوە نانێین و تێکۆشانیان فراوانتر دەکەن، پێویستە کەس گومانی لەوە نەبێت، چونکە بێگومان خەبات و تێکۆشان فراوانتر دەکەن.
لەبەشێکی تری راگەیەندراوەکەدا ھاتووە، پێویستە بێ ورە و چاوترسێن نەبن و لە داھاتوودا تابلۆی نوێ، بۆ پێکھاتەکان و دەزگاکان و گەل بە فراوانی شی دەکەبنەوە و ئەنجامی پێویست لەبەرچاو بگرن.