ئابووری
کریستالینا ئەوەشی ئاشکرا کرد کە ئەم ھەنگاوە ئابووری جیھان دەبووژێنێتەوەو دەتوانن بۆ ٢٠٢٢ زیاتر لە ٦٠٪ی دانیشتوانی جیھان ڤاکسینی کۆرۆنای بۆ دابین بکەن.
بەرێوەبەرەکەی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە دابین کردنی بڕی ٥٠ ملیار دۆلار بە مەبەستی بەرگرتن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری کۆرۆنا ھاوکاتە لەگەڵ ھاوکاریەکانی دیکەی سندوقەکە بە گوژمەی ٣٥ ملیار دۆلار بۆ پارەدارکردنی ئەو پرۆژە جیھانیە کە لەماوەی رابردوودا خستیەبواری جێبەجێکردنەوە.
دەستەکە لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، قەبارەی ھاوردەی نەوتی وڵاتان بۆ ئەمریکا لە ماوەی ھەفتەی رابردوودا رۆژانە ٥ ملیۆن و ٨٣٧ ھەزار بەرمیل بووە، کە بەراورد بە ھەفتەی رابردوو ١ ملیۆن و ١٩٧ ھەزار بەرمیل رۆژانە زیادی کردووە، لەو نێوەندەشدا ئەمریکا بڕی ١٩٩ ھەزار بەرمیل نەوتی لە عێراقەوە ھاوردە کردووە لە کاتێکدا ھەفتەی رابردووتر بڕی ھەناردەی عێراق بۆ ئەمریکا ٢٣٥ ھەزار بەرمیلی بووە.
لە راپۆرتەکەی دەستەی کارگێڕی زانیاریەکانی وزەی ئەمریکادا ھاتووە وڵاتی کەنەدا لە ریزی پێشەوەی ھەناردەکارانی نەوتە بۆ ئەمریکا بە بڕی سێ ملیۆن و ٨٠٦ ھەزار بەرمیل و بەدوایدا ھەریەک لە مەکسیک و سعودیە دێن بە بڕەکانی ٦٩٢ ھەزار و ٤٢٤ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا.
پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، ئیمزاکردنی ڕێککەوتنێکی نوێی بازرگانی لەگەڵ تورکیا ڕەتدەکرێتەوە تا ئەو قۆناغەی ئەنقەرە پابەند دەبێت بە بڕیارەکەی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا.
پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، تورکیا پاشگەزبووەتەوە لە ئەنجامدانی چاکسازی دیموکراسی، بەو پاساوەش گفتوگۆکان لە بارەی ئەندامی بوونی ئەو وڵاتە لە یەکێتییەکە ھەڵپەسێدراوە.
ئاژانسەکانی ھەواڵ بڵاویانکردەوە، گرێبەستەکە بە بڕی ١ ملیار و ٧٨٠ ملیۆن دۆلار ئیمزاکراوە، و ھەوڵیش دەدەن بۆ ماوەی ٥ ساڵ ڕۆژانە بڕی ٢٧ ملیۆن مەتر سێجا غازی سروشتی بەرھەمبھێنن و پارەی گرێبەستەکەش پێشوەختە لەلایەن ئێرانەوە وەرگیراوە.
کێڵگەی (فەرزاد بی) بۆ غازی سروشتی کەوتووەتە ناوچەکانی کەنداو نزیک بە سنوری ھەر سێ وڵاتی بەحرەین و سعودیە و ئێران، بە پێی ئامارە ڕەسمیەکانیش ٢٣ ترلیۆن مەتر سێجا یەدەگی غازی ھەیە.
یەکێتی ھەناردەکارانی توتنی تورکیا لە ڕاگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، ھەناردەی توتن لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بەراورد بە ساڵی ڕابردوو بە ڕێژەی ٢٨٪ کەمی کردووە.
ڕوونیشیکردووەتەوە، بەھای ھەناردەی توتن و بەرھەمەکانی ١٥٧ ملیۆن دۆلاری تێپەڕاندووە لە کاتێکدا ساڵی ڕابردوو لە ھەمان وادە ٢١٨ ملیۆن دۆلار بووە.
ئاماژە بەوەشکراوە، کە ئێران لە پلەی یەکەمی وڵاتانی ھەناردەکاری توتنی تورکیایە و عێراقیش لە پلەی دووەمدایە کە بە بڕی ١٠ ملیۆن و ٨٠٠ ھەزار دۆلار توتن و بەرھەمەکانی لە تورکیا کڕیوە.
ئەمڕۆ نرخی نەوت لەگەڵ کردنەوەی دەرگای بازاڕەکانی جیھان بەرزبوونەوەی بەرچاوی تۆمار کرد و نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت لە سەروو ٧٠ دۆلارەوە مامەڵەی پێوەکرا و نەوتی خاوی تێکساسیش لە ٦٦ دۆلار و ٨٧ سەنت لەنگەری گرت.
ھاوکات نرخی نەوتی خاوی بەسڕە بەرزبوونەوەی باشی بە خۆیەوە بینی کاتێک نرخەکەی ٩٥ سەنت بەرزبووەوە و بە ٦٤ دۆلار و ٦ سەنت مامەڵەی پێوەکرا.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دوای ئەو خواستە زۆرەی جیھان دێت لەسەری بەھۆی خستنەوەگەڕی پیشەسازیەکان و جوڵەی بازرگانی و کەمکردنەوەی لەمپەرەکانی گەشت کردن لە نێوان وڵاتاندا.
لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا (سیاوەش ئەرجەمندزادە) بەڕێوەبەری بەندەرەکانی پارێزگای بوشەھری ئێران ئاشکرای کرد، ھەناردەی کاڵای نانەوتی کە لە پارێزگاکەی ئەوانەوە ڕەوانەی جیھان کراوە گەشەی بێ ئەندازەی تۆمار کردووە.
(سیاوەش ئەرجەمندزادە) ڕاشیگەیاند، تەنھا لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ و بە دیاریکراوی ھەتا ٢٠ی نیسان، ھەناردەی کاڵای نانەوتی لەو پارێزگایەی ئەوانەوە بە ڕێژەی ١٧٩٪ گەشەی کردووە.
زادە ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە، تەنھا لە چارەکی یەکەمی ئەمساڵ بڕی ٢٤٦ ھەزار تۆن لە شمەک و کاڵای نانەوتی لە بەندەری بوشەھرەوە ڕەوانەی دەرەوە کراوە و زیاتر لە ٣ ھەزار کۆنتێنەر لەسەر پشتی ٢٨ کەشتی زەبەلاح لەو بەندەرە لە جموجۆڵی بەردەوامدان.
بەھۆی دواکەتنی شایستە داراییەکانی و کەڵەکەبوونی قەرزەکانی حکومەتی لوبنانی لە ساڵی ٢٠٢٠ وە کە زیاتر لە ١٠٠ ملیۆن دۆلارە کۆمپانیا تورکیەکە پێدانی کارەبای بە بەیروت ڕاگرت , ئەوەش لە کاتێکدایە پێشتر بە ھۆی مانگی ڕەمەزانەوە چەند جارێک ھۆشداری دابوو بە حکومەتی لوبنانی .
شارەزایانی بازاڕی زێر پێیانوایە ئەم بەرزبونەوە کاتیەو بەھۆی کەمبونەوەی کاریگەریەکانی کۆرۆنا و ئاسایبونە وەی دۆخی ئابووری جیھان خواست لەسەر زێر کەمدەبێتەوە بەوەش ئەگەری دابەزینی نرخەکەی بۆ کەمتر لە ١٧٠٠ دۆلار بۆھەر ئۆنسەیەک ھەیە.
دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوو نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھاندا بە شێوەیەکی رێژەیی ھەڵبەزودابەزی بە خۆیەوە بینی،ئەمڕۆ نرخی نەوت لە بازارەکانی جیھاندا ھاوشێوەی دوێنێ لە بەرزیدا مایەوە، نرخی یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بە ٦٨ دۆلار و ٧١ سەنت مامەڵەی پێوەکرا و نەوتی خاوی تەکساسیش لە ٦٥ دۆلار و ٣٧ سەنت لەنگەری گرت.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت دوای ئەو خواستە زۆرەی جیھان دێت لەسەری بەھۆی خستنەوەگەڕی پیشەسازیەکان و جوڵەی بازرگانی و کەمکردنەوەی لەمپەرەکانی گەشت کردن لە نێوان وڵاتاندا.
وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی و وزەی کۆریای باشور ئاشکرای کرد کە ھەناردەی ئۆتۆمبیلەکانیان بە شێوەیەکی چاوەڕوان نەکراو رووی لە ھەڵکشان کردووە.
لە راگەیەندراوەکەی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی و وزەی کۆریای باشوردا ھاتووە کە تەنھا لە مانگی چواردا ١٨٨ ھەزار و ٢٩٣ ئۆتۆمبیلیان ھەناردە کردووە، بەم پێیەش ھەناردەی ئۆتۆمبیلی کۆری بە رێژەی لە ٥٣% رووی لە ھەڵکشان کردووە لە یەک مانگدا.
ئاژانسی ھەواڵی یونھابی کۆریای باشوریش بڵاوی کردەوە لە ماوەی چوار مانگی یەکەمی ئەمساڵ کۆریای باشور ٧٣٤ ھەزار و ٤٤٨ ئۆتۆمبیلیان ھەناردەی جیھان کردووە، کە بە بەراورد بە ھەمان وادە لە ساڵی رابردوو بە رێژەی ٢٢.٧% ھەناردەی ئۆتۆمبیلیان گەشەی کردووە.
لە رووی داھاتی ئۆتۆمبیلە ھەناردەکراوەکانیشەوە، دەستکەوتەکانی کۆریای باشوور بە رێژەی ٧٣.٤% گەشەی بە خۆیەوە بینیوە.
بەشێک لەو ھۆکارانەش کە بوونەتە ھۆی زیادبوونی قەرزەکان بڕی ئەو سوودەیە کە لەلایەن بانکەکانەوە خراوەتەسەر قەرزەکان ، چونکە تەنھا لەساڵی ٢٠٢٠ دا نزیکەی ١٢ ملیار دۆلار سوود چۆتەسەر کۆی گشتی قەرزەکانی .
ڕاپۆرتەکەی وەزارەتی دارایی ئیسرائیل باسی لەوەشکردووە: زیادبوونی قەرزەکان وایکردووە کە حکومەت لەچەند ساڵی داھاتوودا بەناچاری باج لەسەر داھاتەکان زیادبکات و خەرجیەکانیش کەمبکاتەوە .
بەگوێرەی ئاماری وەزارەتی کاری ئەمریکا لە مانگی نیسانی ئەمساڵدا ٩١٦ ھەزار کەس لە ئەمریکا کاریان دەستکەوتووە , لە کەرتەکانی بەرھەمھێنان و ئاوەدانکردنەوە و پەروەردە و میوانخانەکان تا ئاستێکی باش بووژانەتەوە بەشێوەیەک ٢٨٠ ھەزار کەس لە کەرتی چێشتخانە کاریان دەستکەوتووە و ١٧٦ ھەزار ھەلی کاریش لەڕێستۆرانتەکاندا.
ڕاپۆرتەکەی وەزارەتی کاری ئەمریکا دەڵێت، لە ماوەی ٩ مانگی ڕابردووەوە ئەوە جاری یەکەمە نزیکەی ملیۆنێک دەرفەتی کاری نوێ لە ئەمریکا دەڕەخسێن , لەکاتێکدا پێشتر پێشبینیان دەکرد ٦٤٧ ھەزار ھەلی کاری نوێ بڕەخسێت، دروستبوونی دەرفەتی کاریش بەو جۆرەی بڵاوکراوەتەوە ڕێژەی بێکاری لە ئەمریکا بۆ ٦% دابەزاند کە لە مانگی ئادار دا رێژەکە ٦.٢٪ بوو .
وەزارەتی کاری ئەمریکا دەڵێت، ھەرچەندە چالاکییە ئابوورییەکان دەستیانپێکردووەتەوە و ژمارەیەکی زۆری خەڵکیش چوونەتەوە سەر کارەکانیان بەڵام ھێشتا ٨ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار کەس بەراورد بە پێش سەردەمی کۆرۆنا بێکارن کە دەکاتە ٦ ٪ ی کۆی ھێزی کار لە ئەمریکا .
دوای ئەو پشتیوانییە سەرسەختەی لە دراوی گریمانەیی بتکۆین کردی، (ئیلۆن ماسک) سەرۆکی کۆمپانیای تەسێلا لە ماوەی ئەم ھەفتەیەدا دووچاری زیانێکی ئابووری گەورە بووە کە گۆڤاری فۆربسی ئەمریکی بە زیاتر لە ٢٠ ملیار دۆلار مەزەندەی دەکات.
گۆڤارەکە لە نوێترین راگەیەندراویدا ئاماژەی بە دابەزینی سامانی (ئیلۆن ماسک) سەرۆکی کۆمپانیای تەسێلا کردووە بۆ ١٤٥ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار، ئەمەش دوای ئەوەی ئیلۆن ماسک تەنھا لەم ھەفتەیەدا ٢٠ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن دۆلار زەرەری کرد و پێگەی ئەم گەورە ملیاردێرەی ھێنایە ریزبەندی سێھەمی دەوڵەمەندەکانی جیھان.
کەمبوونەوەی سامانی (ئیلۆن ماسک) گەورە ملیاردێری ئەمریکی دوای ئەوە دێت کە ساڵی رابردوو پشتیوانی خۆی و کۆمپانیای تەسێلای بۆ دراوی گریمانەیی بتکۆین نیشاندا و بڕیاریدا ئۆتۆمبیلە کارەباییەکانی بە بتکۆین بفرۆشێت، بەمەش ئەو دراوە گریمانەییە ٢٩%ی بەھاکەی بەرز بوەوە، بەڵام بڕیاری راگرتنی مامەڵەکردنی کۆمپانیاکەی دا بە دراوی گریمانەیی بتکۆین بەھۆی ئەو زیانە ئابوورییە زۆرەی ئەو دراوە بەو ملیاردێرەی گەیاند.
گروپی کۆمپانیاکانی عەلی بابا کە لەلایەن "جاک ما"ی ملیاردێری چینیەوە خاوەنداریەتی دەکرێت، لە ڕاپۆرتی دارایی خۆیدا سەبارەت بە چارەکی یەکەمی ٢٠٢١ بڕی ٥ ملیار و ٥٠٠ ملیۆن یوان زیانیکردووە کە دەکاتە ٨٣٦ ملیۆن دۆلار و ئەوەش قورسترین دۆخە کە لە ١٠ ساڵی ڕابردوودا تووشی کۆمپانیاکە ھاتووە.
ھۆکارەکەشی بۆ ئەو سزا داراییانە دەگەڕێتەوە کە حکومەتی چین سەپاندی بەسەریدا کە بڕەکەی ٢ ملیار و ٨٠٠ ملیۆن دۆلار بوو، سەرباری ئەوەی کۆتایی ساڵی پار عەلی بابا توانی ببێتە خاوەنی ١ ملیار کڕیاری چالاک بە درێژایی ساڵەکە.