بە ئامانجی زیادکردنی بڕی بەرھەم و خێرا گەیاندنی بە ولڕتانی باشوری خۆرھەلڕتی ئاسیا کۆمپانیای ئەسترازێنیکای بەڕیتانی بە ھاوبەشی لەگەڵ کۆمپانیای سیام بایۆ ساینسی تایلاندی ھێڵێکی بەرھەم ھێنانی ڤاکسینی کۆرۆنا لەو ولڕتە دەکەنەوە و سەرەتا بەشە ڤاکسینی پێوویست بۆ ناو خۆی تایلاند دابیندەکەن و پاشان بۆ ولڕتانی تری ئاسیای ھەناردە دەکەن .

سەبارەت بە کڕینی ڤاکسینی ئەسترازێنیکا , عێراق ڕەزامەندی پیشانداوە بە کڕینی ١٦ ملیۆن ژەمە ڤاکسینی کۆرۆنا لە ڕێگای بانکی ئەوروپاوە بۆ ئێران بەبڕی ١٢٥ ملیۆن دۆلار لەو پارە بلۆککراوەی ئێران کە لە عێراقە  .
 

محمد ئەلحوت – سەرۆکی کارگێڕی کۆمپانیای فرۆکەوانی ڕۆژھەڵاتی ناوەند لە لوبنان باس لە زیانەکانی کۆمپانیاکەیان دەکات کە لە سەرەتایی ئەمساڵەوە نزیکەی ٢٠٠ ملیۆن دۆلار زیانی کردووە بەھۆی بەرزبوونەوەی بەردەوامی نرخی دۆلار و دابەزینی بەھای لیرەی لوبنانیەوە .

بە پێی نرخی دیاریکراوی بانکی ناوەندی ١٠٠ دۆلاری بەرامبەر بە ٣ ھەزار و ٩٠٠ لیرە داناوە بەڵام لە بازاڕەکاندا ١٠٠ دۆلار گەیشتۆتە ١٢ ھەزار لیرە و ئەوەش بۆتە ھۆی مایەپوچ بوونی زۆرێک لە کۆمپانیاکان و بۆ دەربازبوون لەو دۆخەش زۆرێک لە کۆمپانیاکان لە ئێستادا مامەڵە بە دۆلار دەکەن .

لەگەڵ کردنەوەی بازاڕەکانی ئاڵوێری دراو، بەھای دیناری عێراقی بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی دابەزینی تۆمار کرد ،بەھای یەک دۆلاری ئەمریکی نزیک بوەوە لە ١٥٠٠ دیناری عێراقی و سەد دۆلاری ئەمریکیش لە دەوروبەری ١٤٩ ھەزار و ٦٠٠دیناری عێراقی مامەڵەی پێوەدەکرا .
بەرزبوونەوەی بەھای دۆلاری ئەمریکی بەرامبەر دیناری عێراقی دوای ئەوەدێت کە بانکی ناوەندی عێراق لەسەرەتای ئەمساڵ  بەمەبەستی خۆ دەربازکردن لە کورتھێنانی بودجەی گشتی عێراق بڕیاریدا بە دابەزینی بەھای دراوەکەی و لە بودجەی گشتی ٢٠٢١شدا بە بەھای ١٠٠ دۆلاری ئەمریکی بە ١٤٥ ھەزاردینار جێگیرکرد.

لە ڕێوڕەسمی ئیمزاکردنی لێکتێگەیشتنی نێوان کۆمپانیا ناوخۆییەکانی ئێران بۆ توێژینەوە و گەشەپێدان لە کێڵگەی نەوتی ئازادکان، بێژەن زەنگەنە وەزیری نەوتی ئێران ئاشکرای کرد، گەشەپێدانی بەرھەمداری ئەم کێڵگە نەوتیە توانای ھەناردەی نەوتی ئێرانی دەگەیەنێتە ٦ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا.

بێژەن زەنگەنە ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، لە پێناو ئەنجامدانی گرێبەستەکان و نۆژەنکردنەوەی کیڵگەنەوتیەکان و بەرزکردنەوەی توانای بەرھەمداریان، نزیکەی ٢٥ بۆ ٣٠ ملیار دۆلاریان پێویستە و دواتر دەتوانن ئاستی پێوانەیی تۆمار بکەن لە ھەناردەکردنی نەوتی وڵاتەکەیاندا.

نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان لە چاو دوێنێ بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی بەجۆرێک  نرخی بەرمیلێک نەوتی خاوی برێنت ٧٠ دۆلار و ٢٧ سەنتی تۆمار کردو ، نەوت خاوی تەکساسیش بە ٦٦ دۆلار و ٧٢ سەنت مامەڵەی پێوەکرا، ھاوکات نەوتی خاوی سوکی بەسرەش لە دەوری ٧٠ دۆلار مامەڵەی پێوەکرا .
نزیکە مانگێکە نرخی نەوت لە دەوروبەری ٧٠ دۆلار ھەڵبەز و دابەز دەکات و چاودێرانی ئابووریش لەو باوەڕەدان نرخی نەوت ھەتا کۆتایی ئەمساڵ نزیک ببێتەوە لە ٨٠ دۆلار،لەو باریەوە بڕیارە رێکخراوی ئۆپیکی تایبەت بە وڵاتانی ھەناردەکاری نەوت لە کۆبوونەوەی ئەمرۆیاندا بڕیار لەسەر زیادکردنی بڕی ھەناردەی نەوتی خۆیان بدە.

لەراگەیەندراوێکی سایلۆی گەنمی ھەولێردا ھاتووە، ئەو جوتیارانەی گەنمیان رادەستی ئەو سایلۆیە کردووە رۆژی سێ شەممە ١-٦-٢٠٢١ سەردانیان بکەن بۆ  وەرگرتنی چەکی بانکی نرخی گەنمەکانیان.
بەپێی راگەیەندراوەکەی سایلۆی ھەولێر چەکی گەنمەکان بۆ ئەو جوتیارانەیە کە لەمانگەکانی ٥ و ٦ و ٧ ی  ٢٠١٦ گەنمیان رادەستی ئەو سایلۆیە کردووە لە ناوچەکانی (کۆیە و گردەڕەشە و ھەولێر و شەمامک و مەخمور).
دابەشکردنی چەکی بانکی گەنمی جوتیاران لە کاتێکدایە زیاتر لە ٥ ساڵ تێپەڕیوە بەسەر فرۆشتنی گەنمی جوتیاراندا و، مانگی رابردوو وەزارەتی بازرگانی عێراق رەزامەندی نیشاندا نیوەی پارەی گەنمی جوتیارانی ھەرێم رەوانەی ھەولێر بکات.

گۆڕانکارییەکانی بانکی ناوەندی تورکیا کاریگەری نەرێنی لەسەر بەھای لیرە داناوە و بە جۆرێک ھەرەسی پێھێناوە کە لە ماوەی ١٠ ساڵی ڕابردوودا بەو جۆرە نەبووە، ھەر دۆلارێکی ئەمریکی بە ٨ لیرە و ٨٥ قوڕوش مامەڵەی پێوەکراوە.

لە سەرەتای ئەمساڵدا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ جاری سێیەم پارێزگاری بانکی ناوەندی تورکیای گۆڕی کە لە ماوەی ساڵ و نیوێکدا سێ جار گۆڕانکاری لە بانکی ناوەندیدا کرد و ھەفتەی ڕابردووش یەکێک لە چوار جێگرەکەی سەرۆکی بانکی ناوەندی گۆڕی و ئەو گۆڕانکارییە خێرایانەش بووەتە ھۆکاری بێ متمانەبوونی سەرمایەداران و وەبەرھێنەران بە سیاسەتەکانی بانکی ناوەندی تورکیا.

یەکێک لە خاوەن دوکانەکانی ئاڵوگۆڕی دراو بە کوردسات نیوزی راگەیاند، ئەمڕۆ نرخی دۆلار لە بازاڕەکانی ھەرێم بەرزبووەتەوە و نرخی ١٠٠ دۆلار بە ١٤٩ دۆلار و ٣٥٠ سەنت مامەڵەی پێوەکراوە،. 

دوای دابەزینی نرخی دینار لەلایەن بانکی ناوەندی عێراق بەرامبەر دۆلاری ئەمریکی، نرخی دۆلار رووی لە بەرزبوونەوە کردووە.

سێ رۆژ بەر لە ئێستا نرخی نەوت بەرزبوونەوەی بەخۆیەوە بینی و سەروو ٧٠ دۆلاری تۆمارکرد،بەڵام لە دوو رۆژی رابردوو نرخی نەوت دابەزی و ئەمرۆ جارێکی دیکە بەرزبۆوە.

لە میانەی کۆبوونەوەی لوتکەی تەندروستی جیھان کە لە رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا سازدرا، (کریستالینا جیور جیفا) بەرێوەبەری سندوقی  دراوی نێودەوڵەتی ئاشکرای کرد،  ئامانجمانە ڤاکسینی کۆرۆنا بۆ زیاتر لە٤٠٪ ی دانیشتوانی جیھان ھەتا کۆتایی ئەمساڵ دابین بکەین، بۆ ئەو مەبەستەش پلانێکی ٥٠ ملیار دۆلاریمان خستووەتەڕوو.
کریستالینا ئەوەشی ئاشکرا کرد کە ئەم ھەنگاوە ئابووری جیھان دەبووژێنێتەوەو دەتوانن بۆ ٢٠٢٢ زیاتر لە ٦٠٪ی دانیشتوانی جیھان ڤاکسینی کۆرۆنای بۆ دابین بکەن.
بەرێوەبەرەکەی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە دابین کردنی بڕی  ٥٠ ملیار دۆلار بە مەبەستی بەرگرتن لە بڵاوبوونەوەی زیاتری کۆرۆنا ھاوکاتە لەگەڵ ھاوکاریەکانی دیکەی سندوقەکە بە گوژمەی ٣٥ ملیار دۆلار بۆ پارەدارکردنی ئەو پرۆژە جیھانیە کە لەماوەی رابردوودا خستیەبواری جێبەجێکردنەوە.

دەستەکە لە راپۆرتێکدا ئاماژەی بەوەکردوە، قەبارەی ھاوردەی نەوتی وڵاتان بۆ ئەمریکا لە ماوەی ھەفتەی رابردوودا رۆژانە ٥ ملیۆن و ٨٣٧ ھەزار بەرمیل بووە، کە بەراورد بە ھەفتەی رابردوو ١ ملیۆن و ١٩٧ ھەزار بەرمیل رۆژانە زیادی کردووە، لەو نێوەندەشدا ئەمریکا بڕی ١٩٩ ھەزار بەرمیل نەوتی لە عێراقەوە ھاوردە کردووە لە کاتێکدا ھەفتەی رابردووتر بڕی ھەناردەی عێراق بۆ ئەمریکا  ٢٣٥ ھەزار بەرمیلی بووە.

لە راپۆرتەکەی دەستەی کارگێڕی زانیاریەکانی وزەی ئەمریکادا ھاتووە وڵاتی کەنەدا لە ریزی پێشەوەی ھەناردەکارانی نەوتە بۆ ئەمریکا بە بڕی سێ ملیۆن و ٨٠٦ ھەزار بەرمیل و بەدوایدا ھەریەک لە مەکسیک و سعودیە دێن بە بڕەکانی ٦٩٢ ھەزار و ٤٢٤ ھەزار بەرمیل لە رۆژێکدا.

پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا ڕایگەیاند، ئیمزاکردنی ڕێککەوتنێکی نوێی بازرگانی لەگەڵ تورکیا ڕەتدەکرێتەوە تا ئەو قۆناغەی ئەنقەرە پابەند دەبێت بە بڕیارەکەی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا.

پەرلەمانی یەکێتی ئەوروپا ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، تورکیا پاشگەزبووەتەوە لە ئەنجامدانی چاکسازی دیموکراسی، بەو پاساوەش گفتوگۆکان لە بارەی ئەندامی بوونی ئەو وڵاتە لە یەکێتییەکە ھەڵپەسێدراوە.