نووسه‌ر: شین بینگ، شرۆڤه‌كاری كاروباری نێودەوڵەتییه، بەردەوام بۆ ئاژانسی شینهوا، CGTN، ڕۆژنامەی گلۆباڵ تایمز، ڕۆژنامەی چاینا دەیلی، ...هتد ده‌نوسێت.
هێرشەكەی ئەم دواییانەی واشنتۆن بە سەپاندنی باجی گومرگی گشتگیر بەسەر زیاتر لە 180 دەوڵەت و ناوچەی جیهاندا، دەبێتە هۆی هەڵایسانی ئاگر لەناوخۆ و لەناوماڵی ئەمریكایشدا.
دەستبەجێ دوای واژۆكردنی بڕیاری جێبەجێكارانەی باجەكان، بازاڕەكانی ئەمریكا داڕووخان، پێنوێنی داوجۆنز بەڕێژەی 4 لەسەد دابەزی. پێنوێنەكانی ئەپڵ و نایكیش بەشێوەیەكی توند هاڕەیان كرد. نزیكەی 6.4 تریلیۆن دۆلار لە ۆڵستریت لە ماوەی تەنها دوو ڕۆژدا بووبە هەڵم.
بەڕاستی ئەمە سیاسەتی ئابووری نیە. بەڵكو ئەمەی ڕوویدا، سوتاندنی بەئەنقەستی ئابوورییە.
هونەری تێكدانی خود
ئایا باجەكان دەبنە هۆی گەڕانەوەی پیشەسازی بۆ ناوخۆ؟ سەرباری ئەوەی چەندین ساڵ فشاری لێكرا، بەڵام تاكو ئێستا كۆمپانیای زەبەلاحی ئەپڵ، بەڕێژەی 94.5 لەسەد، مامەڵە لەگەڵ مامەڵەكارانی دەرەكی دەكات.
لە ڕاستیدا، ئەپڵ حاڵەتێكی ڕیزپەڕ نیە، چونكە دروستكردنی نیمچەگەیەنەرەكان" سیمیكۆندۆكتەر" ڕووبەڕووی كێشەی گەورە دەبێت لەگەڕانەوە بۆ ئەمریكا. تەنانەت كۆمپانیای ئەنتڵ، كارگەكەی خۆی لە ئەریزۆنا داخست. هاوكات كۆمپانیای TSMC پرۆسەی بەرهەمهێنانی لەناو ئەمریكادا دواخست. ئەو ئاڵنگارییانەی كە یەخەی "دروستكراوە لەئەمریكا"یان گرتووە، كێشەی مەنهەجین و، تەنها بەوە چارەسەر دەكرێن كە سەرلەنوێ بەشێوەیەكی قووڵ پەیكەربەندی بۆ ئابووری بكرێتەوە. سەپاندنی باجی گومرگی، ناتوانێت ژیان بگەڕێنێتەوە بۆ پیشەسازییەكی مردوو. بەڵكو دەبێتە هۆی ئەوەی نرخەكان لەسەر بەركاربەران زیاتر بەرز ببنەوە، ئەو بەكاربەرانەی كە هەر لەبنەڕەتەوە كۆڵی قورسیان لەسەر شان بووە.
هەڵمەتی ئەمریكا بۆ سەپاندنی باج، كەلەژێر ناوی " یەكەمجار ئەمریكا" جێبەجێ دەكرێت، وانەیەكی تەواوی زەرەر گەیاندن بە خۆیە. جوتیارە ئەمریكاییەكان لەهەمووان زیاتر زیان دەكەن. لەدوای ئەوەی ساڵی 2018 باج سەپێنرا بەسەر چیندا، ئەگەرچی هەناردەكردنی سۆیا باشتر ببوو، كەچی كۆمەڵەی جوتیاران زیانێكی زۆریان كرد كە قەرەبوو ناكرێتەوە. بەڕێژەی 30% حاڵەتەكانی مایەپووچبوون لەنێوان جوتیارانی ڕۆژئاوای ناوەڕاستی ئەمریكا زیاتری كرد. ئەوەش وایكرد كۆتایی بێت بەچەندین زەوی كشتوكاڵی كە تەمەنیان چەندین نەوە بووە. ئەمڕۆش كە باج بەڕێژەی 2.0 دەسەپێنرێتەوە، هەمان مێژوو دووبارە دەبێتەوە. بەڵام ڵەگەڵ مەترسی زیاتر.
دژە هێرشی چین
پەکین بە ڕێوشوێنی ورد بەرگری لە خۆی کردووە. بەسەپاندنی باجی هاوشێوە وەڵام دەداتەوە. بەڵام بازاڕی چینی بۆ لایەنەكانی تر كراوەیە. بۆنمونە: كۆمپانیاكانی ئۆتۆمبیلسازی ئەڵمانی، لەناو چیندا زیاتر ئۆتۆمبیل دەفرۆشن وەك لەناو ئەڵمانیا. هەروەها میوەی دوریان، یاخود ڕۆبیان " كولەی دەریا" كەلە ئاسیاوە دێن، بەبێ هیچ باجێك دەگەنە بازاڕەكانی چین، ئەوەش بەگوێرەی ڕێككەوتنی هاوبەشایەتی ئابووری گشتگیری هەرێمایەتی RCEP. ئەمەش تەواو پێچەوانەیە لەگەڵ ئەو ڕەوتەی ئەمریكا گرتویەتییە بەر و ناسراوە بە " باخچەیه‌كی دیواردار"
وەك ئەوەی وەزارەتی بازرگانی چین جەختی لێدەكاتەوە، شێوازی ترساندن سودی نابێت. ئێمە بەرگری لە ڕێساكان دەكەین. نەك بەرگری لە حەزو ئارەزوو بكەین. پێشتریش تەكتیك و پلانی هاوشێوە شكستیان هێناوە. بۆنمونە كاتێك ئەمریكا هەوڵیدا سیاسەتی لێبوردنی گومرگی بەرانبەر بارە بچوكەكان لەدژی بەرهەمە چینییەكان بەكاربهێنێت. ڕاستەوخۆ ماركێتەكانی فرۆشتنی بەشبەش داڕووخان. چونكە لەسەدا 60ی هاوردەكان، كاڵای سەرەكین بۆ ئەو كەسانەن كە داهاتیان نزمە.
هاوپەیمانەكان: لە هاوبەشەوە بۆ نێچیر
هاوپەیمانەكانی ئەمریكا بێبەش نەبوون لەهێرشەكان. لەبەرانبەردا ئەوانیش كاردانەوەی بەهێزیان پیشاندا. ئەوەتا یەكێتی ئەورووپا لەسەروبەندی بڕیاردانی تۆڵەكردنەوەدایە. فەرەنسا هۆشداری دەدات لە " جەنگی بازرگانی خۆكوژانە". هەرچی پیشەسازی ئەڵمانیایە، فشار دەكات لە برۆكسل تاكو بەهێزێكی زیاترەوە وەڵام بداتەوە. هاوكات ژاپۆنییەكان لە وەسفی هەنگاوەكانی ئەمریكادا دەڵێن: مایەی نیگەرانی قووڵن.
لەباشوری ڕۆژهەڵاتی ئاسیاشدا، جیاوازییەكە لە ناوكی دوریان ئەستورترە، لێرە وڵاتانێكی وەكو ڤێتنام ڕووبەڕووی باجی گومرگی بەڕێژەی 46 % بوونەتەوە. كەچی دەبێت بەردەوام بێت لە باربووكردنی كۆمپانیا تەكنەلۆژییەكانی ئەمریكا بە مادەی پێكهێنەر. یەكێك لەئابووریناسەكان لە "هانۆی" دەڵێت: ترامپ ئێمەی دەوێت كارگەی بین، بەڵام وەك ڕكابەر ئێمەی ناوێت، ئەم هاوكێشەیەش ناگونجێت".
هەڵمەتەكەی ئەمریكا بۆ سەپاندنی باج، تەنها هەر ئەوەندە نیە كە شكست دێنێت، بەڵكو باشوری جیهان لەدژی واشنتۆن دەكاتە یەك. وڵاتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا تەنها 15%ی بازرگانی جیهانی پێكدێنێت. پاشماوەی 85%ی دیكە، كۆی بارزگانی جیهانی وڵاتانی تر و لەنێویشیاندا "چین" پێكی دێنن. ئەو ڕێژە زۆرەش لێناگەڕێت و دەستەوسان نابێت كەبە بەهانە و پاساوی سیاسی خۆپەرستانە، سیستەمی بازرگانی نێودەوڵەتی تێكبدرێت، كە ماوەی چەندین دەیەیە خۆشگوزەرانی بۆ جیهان دروستكردووە.
تارمایی سموت – هاولی
لەڕاستیدا وانەكانی مێژوو، قسەی خۆیان لەبارەی باجی گومرگییەوە بۆ كردووین. ئەو باجانەی لەساڵی 1930 سەپێنران و بە "سموت – هاولی" ناسرابوون، بوون بەهۆی گرانییە گەورەكە. ئەوەی ئێستاش ڕوودەدات تاڕادەیەكی زۆر هاوشێوەیە، ئەمەش جێگەی دڵەڕاوكێیە. ئەوكاتیش لەسەرەتادا، باج لەسەر پۆڵا، بووبەهۆی قازانج بۆ بەرهەمهێنەرانی پۆڵا و ئاسن، كەچی هێندەی نەبرد بوو بەهۆی لەناوچوونی زیاتر لە 75.000 هەلیكار لە پیشەسازییە گۆڕاوەكانی ئاسن و پۆڵادا. بەوەش كۆمپانیای هارلی – دێڤیدسۆن، كە براندی پیشەسازی ئەمریكابوو، ناچار بوو، كارگەی بەرهەمەهێنا بگوازێتەوە بۆ دەرەوە، تاكو خۆی دوور بخاتەوە لەتێچووی بەرز. بەمەش دروشمی " دروستکراوی ئەمریکا" زۆر گران بوەستێت.
هەندێ لە ئەمریكاییەكان پڕوپاگەندەی ئەوە دەكەن كە ئەوان "بەرگەی ئازارێكی كورتخایەن دەگرن، لەپێناوی دەستكەوتێكی درێژخایەندا" ئەوان با ئەم قسانە بۆ ئەو 27 كارگەیەی ڕستن و چنین بكەن كەلەماوەی 20 مانگی ڕابردوودا، دایان خست و هەرەسیان هێنا. یان با ئەو قسەیە بۆ ئەو دایكە بكەن كە 17% نرخ زیاتر دەدات بۆ پۆشاكەكانی ۆڵمارت!. هەندێك لەوانەی ڕیدیت بەكاردێنن، زۆر بەوردی پێناسەی حاڵەتەكەیان كردووەو دەڵێن: پێناسەی گومرگییەكان، باجن لەسەر هەژارەكان".
دەرئەنجام، ئەو وانەیەی لێوە فێرنەبوون
كۆشكی سپی پێداگری دەكات لەسەر ئەوەی، ئەوەی ڕوودەدات مێژووییە. ئەوان لەوەدا ڕاستدەكەن و لەسەر هەقن. چونكە لە دەیەی سییەكانی سەدەی ڕابردووەوە، ئەمریكا بازرگانی بەم جۆرە شێتانەیە بەڕوووە نەبردووە. بەڵام جیهان گۆڕاوە.چین بەشێكە دانابڕێت لە هێلەكانی تەوریدی جیهانی. یەكێتیی ئەورووپاش خۆی بووەتە خاوەنی بڕیار. وڵاتانی ئاسیاش لەپێناوی جوگرافیای سیاسیدا، دەستبەرداری پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی نابن.
كات بەرەو كۆتایی دەچێت، هەر كۆمێنتێك كەلەواشنتۆنەوە دەردەچێت لەبارەی باجی گومرگییەوە، زیاتر متمانەی ئەمریكا لاواز دەكات. هەر داڕووخانێكی بازاڕیش، بەتەواوی ڕیوایەتی " ئابوورییە بەهێزەكە" پوچەڵ دەكاتەوە. لەهەر ڕێككەوتنێكیشدا كە وڵاتانی تر لەسەر بنەمای كەمكردنەوەی باج مۆری دەكەن. ئەمریكا زیاتر گۆشەگیر دەبێت. وەك ئەو ڕێككەوتنەی لەنێوان چین و وڵاتانی ئاسیا" ئاسیان" مۆركرا.
لەكۆتاییدا، ئەم بابەتە تەنها پەیوەست نیە بە ئابوورییەوە.بەڵكو پەیوەستە بەوەی ئەمریكا پشتی كردۆتە جیهان. ئەو ڕێگەیەش ئەو گرتوویەتیە بەر، ڕێگەی گۆشەگیرییە.
