شەڕوپێكدادانی نێوان دروزەكان و هێزەكانی سوریا لە ناوچەكانی پارێزگای سوەیدا لە باشووری ئەو وڵاتە بەردەوامە، بەهۆیەوە دەیان كەس كوژراون و تادێت رەوشەكەش زیاتر ئاڵۆز دەبێت.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاویكردەوە، لەماوەی دوو رۆژی شەڕ و پێكدادانی نێوان چەكدارە دروزەكان و هێزەكانی وەزارەتی ناوخۆ و بەرگری سوریا نزیكەی 100 كەس كوژراون ، لە نێو كوژراوەكانیشدا 50 كەسیان هاوولاتی مەدەنی پارێزگای سوەیدان كە ژمارەیەكیان ژن و منداڵن، هەروەها 13 چەكداری وەزارەتی بەرگری سوریا و 7 چەكداری دیكە كە ناسنامەكانیان نەزانراوە، 300 كەسی دیكەش برینداربوون.
وەزارتی بەرگری سوریا رایگەیاند، هێزەكانیان دەسوەردانی راستەوخۆیان لە سوەیدا كردوە بۆ چارەسەركردنی كێشەكان.
راشیگەیاندوە، بەدواداچوون دەكەن بۆ ئەوكەسانەی كە بەرپرسیارن لە هەڵگیرسانی شەڕ و رووداوەكان و رووبەڕوی یاسایان دەكەنەوە، تاكو روداوی لەو شێوەیە دوبارە نەبێتەوە.
ئاشكراشیكرد، بۆ كۆنتڕۆلكردنی گرژیەكان هێزی زیاتر رەوانەی ئەو ناوچانە دەكەن كە شەڕ و پێكدادانەكان تێیاندا بەردەوامە.
لەلایەكی دیكەوە نوسینگەی رابەری رۆحی دروزەكان كە یەكێكن لە پێكهاتەكانی سوریا و لە ناوچەكانی باشووری ئەو وڵاتە لە نزیك سنوری ئیسرائیل دەژین بڵێویكردەوە، جەختدەكەنەوە لەو بانگەوازەی كە پێشتر كردویانە لەبارەی مەترسی رەوشەكە و پاراستنی ناوچەكانیان ، هەروەها دژی هاتنە ناوەوەی هێزەكانی سەر بە حكومەتی سوریان كە لە رێگەی چەكی قورس و درۆنەوە سنوری ئیداری دروزەكانیان بەزاندووە.
لەلایەكی ترەوە سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، لە گوندی سەمیع لە پارێزگای سوەیدا بەهۆی بەزاندنی ئەو سنورەی كە دیاریانكردەوە بۆ دەسەڵاتدارانی دیمەشق، چەند تانكێكی هێزەكانی سوریایان كردووەتە ئامانج، هەروەها رێگری دەكەن لە هەبوونی هەرلا هەڕەشەیەكی سەربازی لە باشوری سوریا بۆسەر ئیسرائیل.
دروزەكان گروپێكی ئاینین لە ناوچەكانی باشوری سوریا و لە ناوچە سنورییەكانی نێوان ئوردن و لوبنان و ئیسرائیل نیشتەجێن و ژمارەیان نزیكەی یەك ملیۆن كەسە، لەدوای روخانی رژێمی سوریاشەوە ئەمە بۆ جاری دووەمە شەڕو پێكدادان لەنێوان دروزەكان و هێزەكانی سوریا روودەدات.
لەناوبردنی چەك لەلایەن ژمارەیەك گەریلای پارتی كرێكارانی كوردستان " پەكەكە"، لە ئەشكەوتی جاسەنەی سنووری پارێزگای سلێمانی، كاردانەوەی لەسەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمی و نێودەوڵەتی لێكەوتەوە و تێكڕا بە جۆش و خرۆشێكی زۆرەوە پێشوازییان لێكرد و بە هەنگاوێكی مێژوویی وەسفیان كرد.
لەنێو كاردانەوە ناوخۆییەكان، بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان رایگەیاند، لەناوبردنی چەك لەلایەن ژمارەیەك گەریلای پەكەكەوە هەنگاوێكی مێژووییە، بۆ دەستپێكی قۆناغێكی نوێ لە باكووری كوردستان و توركیا لە رێگەی دیالۆگ و ئاشتییەوە، ئاماژەی بەوەشدا، جێگەی شانازییانە بناغەی پرۆسەی ئاشتی یەكەمجار سەرۆك مام جەلال دایڕشتووە.
هەروەها، نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، ئەو هەنگاوەی پەكەكە پرۆسەی ئاشتی دەباتە قۆناغێكی نوێ و ئامادەییشی نیشاندا، بۆ پێشكەشكردنی هەموو هاوكاری و ئاسانكارییەكی پێویست و جێبەجێكردنی هەر ئەركێك كە بكەوێتە سەر شانی هەرێم.
هەر لەسەر ئاستی ناوخۆ، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێم رایگەیاند، پەكەكـە لە پێگەیەكی بەهێزەوە وەك بەشێك لە دەستپێشخەرییەكی گەورە بۆ ئاشتی چەكەكانیان لەناوبرد، سلێمانیش وەك شارێك كە بە دروستكردنی پرد و چارەسەركردنی ناكۆكی لەرێگەی دیالۆگەوە ناسراوە، جارێكی تر ئەو رۆڵەی زیاتر بەرجەستە كرد.
لەسەر ئاستی توركیاش، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و سەرۆكی پارتی داد و گەشەپێدان " ئاكەپە" رایگەیاند، هیوادارن لەناوبردنی چەك لەلایەن پەكەكەوە سوودی بۆ پرۆسەی ئاشتی هەبێت، راشیگەیاند، لە هەوڵدان بۆ بەرقەراركردنی ئاشتی و سەقامگیری هەمیشەیی لەناوچەكەدا.
هاوكات، دەوڵەت باخچەلی سەرۆكی گشتی بزووتنەوەی نەتەوەپەرستی توركیا "مەهەپە"، كە لەسەر دەستپێشخەریی ناوبراو، رۆژی 22ـی تشرینی یەكەمی 2024، جارێكی تر پرۆسەی ئاشتی لە توركیا دەستیپێكردەوە، رایگەیاند، ئامانجی توركیای دوور لە تیرۆر بە هەنگاوی راستەقینە و دروست دەچێتە پێشەوە، ئاماژەی بەوەشدا، وەرچەرخانێكی مێژوویی و كۆتاییهاتنی سەردەمێكی تاریك هاتووەتە ئاراوە.
نوعمان كورتوڵموش، سەرۆكی پەرلەمانی توركیاش رایگەیاند، پرۆسەی ئاشتی تایبەت بە هیچ پارتێك نییە بە تەنها، بەڵكو پرۆسەكە هی تەواوی توركیایە، سەركەوتنی پرۆسەكەش سەركەوتنی هەموو توركیا دەبێت.
هەریەك لە سەڵاحەدین دەمیرتاش هاوسەرۆكی پێشووی پارتی دیموكراتی گەلان " هەدەپە" و ئۆزگور ئوزەل سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری "جەهەپە"ش پێشوازییان لە لەناوبردنی چەك كرد.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش باڵیۆزی زۆرێك لە وڵاتانی رۆژئاوا و جیهان پێشوازییان لە لەناوبردنی چەك لەلایەن پەكەكەوە كرد و بە بەرەوپێشچوونێكی گرنگ و كاریگەر لە پرۆسەی ئاشتی وێنایان كرد.
گروپی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی- ئەو گەریلایانەی ئەمڕۆ لە ئەشکەوتی جاسەنە چەکەکانیان لەناوبرد، لەدوای لەناوبردنی چەکەکانیان پەیامی خۆیان خوێندەوە و ئاماژەیان بەوەکرد، "مایەی شانازی و سەربەرزییەکی گەورەیە کە هەڵدەستین بە جێبەجێکردنی بنەماکانی ئەم پرەنسیپە مێژووییە".
لە گرنگترین دەقی ناو پەیامی گروپی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی:
-بە ئامانجی بەردەوامیدان بە تێکۆشانی ئازادی و دیموکراسی و سۆسیالیزمی بە رێبازی سیاسەتی دیموکراتی و یاسایی؛ بە ئیرادەی خۆمان چەکەکانمان لەناو دەبەین.
-پڕ بەدڵ هاوڕاین لەگەڵ پەیامەکەی عەبدوڵا ئۆجەلان کە دەڵێت بڕوامان بە هێزی سیاسەت و ئاشتی کۆمەڵایەتی هەیە نەک چەک.
-مایەی شانازی و سەربەرزییەکی گەورەیە کە هەڵدەستین بە جێبەجێکردنی بنەماکانی ئەم پرەنسیپە مێژووییە.
-هیچ شتێک بە ئاسانی و بێ قوربانی و تێکۆشان بەدی نەهاتووە، لە ئێستا بەدواشەوە هەر بە تێکۆشانی سەخت و دژوار بەردەوام دەبێت.
-لە ژینگەیەکی وادا کە گوشار و تاڵانکاری فاشیستی برەوی سەندووە و رۆژهەڵاتی ناوەراست بووە بە گۆمی خوێن، گەلەکەمان لە هەموو کات زیاتر پێویستی بە ئاشتەوایی، ئازادی، یەکسانی و دیموکراسی هەیە، گرنگی و راست و هەنووکەیی ئەم هەنگاوە مێژوییەمان دەبینین و هەستی پێدەکەین.
-بانگ لە سەرجەم هێزە ناوچەیی و جیهانییەکان دەکەین کە بەرپرسن لە ئێس و ئازارەکانی گەلەکەمان، رێز لە مافە رەوا و نەتەوەیی و دیموکراتییەکانی گەلەکەمان برگن و پشتیوانی پرۆسەی ئاستی بکەن.
-بە ئامانجی بەردەوامیدان بە تێکۆشانی ئازادی و دیموکراسی و سۆسیالیزمی بە رێبازی سیاسەتی دیموکراتی و یاسایی؛ بە ئیرادەی خۆمان چەکەکانمان لەناو دەبەین.
-داوای ئازادی جەستەیی رێبەر عەبدوڵا ئۆج ئالان دەکەین.
لە کۆتایی پەیامەکەشدا هاتووە:
زوڵم و داگیرکاری کۆتایی دێت و ئازادی و هاوخەباتی سەردەکەوێت
پرۆسەی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتی مسۆگەر سەردەکەوێت
ئەمڕۆ پرۆسەی لەناوبردنی چەکی بەشێک لە گەریلاکانی پەکەکە لە ئەشکەوتی جاسەنە بەڕێوەدەچێت و لە قەزای دوکان و قەندیلیشەوە نوێنەری لایەنەکان ئامادەن و چاودێری پرۆسەکە دەکەن.
ئەشکەوتی جاسەنە بەشێکی دانەبڕاوە لە مێژووی شۆڕشی کورد، کە بە دووری 50 کیلۆمەتر دەکەوێتە رۆژئاوای شاری سلێمانی لە ناحیەی سورداش، بە دیاریکراوی دەکەوێتە پشت گوندی کانی خان لە دامێنی بەرزایی نەبی ئاغا لە شاخی سارا.
ئەشکەوتەکە دەروازەیەکی سێگۆشەیی هەیە، درێژییەکەی 40 مەتر و پانییەکەی نۆ مەترە، هەروەها حەوت مەتر بەرزە و لە بەشی ناوەوەی لە دوو ژوور پێکدێت.
یەکەم رۆژنامەی شاخ و ئەشکەوتی جاسەنە
جاسەنە پێشتر بەکارهێنانێکی ئاسایی هەبووە، بەڵام بەگوێرەی کات و سەردەمەکان بەکارهێنانەکەی گۆڕاوە، بە جۆرێک لە ساڵی 1923 یەکەم رۆژنامەی شاخ لە مێژووی رۆژنامەگەری کوردیدا لەو ئەشکەوتەوە دەرکراوە بە ناوی "بانگی حەق".
لە سەردەمی شۆڕشی شێخ مەحموددا ئەشکەوتەکەی وەک پەناگە بەکارهێنا و سێ ژمارەی لە بانگی حەق بڵاوکردەوە.
لە شۆڕشی نوێشدا پێشمەرگە ئەشکەوتەکەی وەک پەناگەیەکی گرنگ دژ بە حزبی بەعسی دیکتاتۆر بەکارهێناوە.
ئێستاش ئەشکەوتەکە وەک شوێنەوارێکی مێژوویی لێی دەڕوانرێت و بەردەوام رێکخراوەکان سەردانی دەکەن و ساڵانەش خوێندنگەکان گەشتی زانستیی بۆ خوێندکاران رێکدەخەن بەمەبەستی پێناساندنی ئەشکەوتەکە بە نەوەکانی داهاتووی کوردستان.
زۆرینەی لێپرسراوانی باڵای توركیا بەرەوپێشچوونی پڕۆسەی ئاشتی بە گرنگ و ئەرێنی دەبینن و جەخت دەكەنەوە پڕۆسەكە هەنگاوی باشی ناوە، سەركردەكانی پەكەكەش نەرمیان نواندوە و بۆ پیشاندانی نیازپاكی بڕیارە ژمارەیەك گەریلا چەكەكانیان دابنێن، بەڵام داواشیان كردووە حكومەتی توركیا بە بەرپرسیارێتیەكانی خۆی هەڵبستێت.
رۆژنامەی حوریەتی توركیا بڵاویكردەوە، بڕیارە لە چەند رۆژی داهاتوودا عەبدوڵڵا ئۆجەلان، سەرۆكی زیندانیكراوی پارتی كرێكارانی كوردستان-پەكەكە لەبارەی پرۆسەی ئاشتیەوە پەیامێكی نوێ بڵاوبكاتەوە، پاشان 20 بۆ 30 گەریلای پەكەكە وەك پیشاندانی “نیازپاكی” بۆ سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی، لەرێورەسمێكدا لە هەرێمی كوردستان چەكەكانیان دابنێن. پاش دانانی چەكەكانیشیان دەگەڕێنەوە ئەو شوێنەی لێیدەژین و ناگەڕێنەوە شارەكانی خۆیان.
لەوبارەیەوە رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆك كۆماری توركیا ئاشكرای كرد، بەشێك لە چەكەكانی پەكەكە كۆكراونەتەوە و ئامادەكراون بۆ ئەوەی بە ئامێری كارەبایی بسوتێنرێن و لەناوبرێن، بەم نزیكانەش دیمەنەكانی بۆ رای گشتی بڵاودەكرێتەوە.
رۆژنامەی "یەنی شەفەق"ی توركیش لە راپۆرتێكدا وردەكاری كۆبوونەوەیەكی ئەردۆغانی لەگەڵ پەرلەمانتارانی پارتەكەی بڵاوكردەوە و تیایدا ئاماژەی بەوە كردووە، بەم نزیكانە لیژنەیەكی 30 بۆ 40 كەسی لە پەرلەمان، تایبەت بە بەڕێوەچوونی پڕۆسەكە پێكدەهێنرێت.
ئاماژەی بەوەش كردووە، پرۆسەكە بەو شێوەیەیە كە ئەوان دەیانەوێت و هیچ كێشەیەك نییە، لەو چوارچێوەیەشدا هەفتەی داهاتوو لەگەڵ وەفدی دەم پارتی كۆدەبنەوە و باس لە هەنگاو و دەستكەوتەكان و میكانیزمی جێبەجێكردنی پڕۆسەكە دەكەن.
لەلایەكی ترەوە، مستەفا قەرەسو، ئەندامی كۆنسەی بەڕێوەبەری كۆما جڤاكێن كوردستان (كەجەكە) رایگەیاند، هێرشەكانی توركیا بۆ سەر پێگەكانیان لە هەرێمی كوردستان بەردەوامە، ئەوەش واتە، هێشتا لە توركیا لایەنێك هەیە، دەیەوێت بەربەست بۆ پرۆسەی ئاشتی دروست بكات.
قەرەسو جەختیشی كردەوە، ئەوان ئەوەی پێویست بووە كردویانە، كۆنگرەیان بەستووە و بڕیاری و كۆتایهێنانیان بە خەباتی چەكداری داوە، ئێستاش كاتی ئەوەیە حكومەتی توركیا هەنگاوەكانی دواتر بێت، چونكە ئەگەر بەڕاستی بیەوێت پرۆسەكە سەربكەوێت، دەبێت ئایدیۆلۆژی و سیاسەت و هەڵوێستەكانی بگۆڕێت و تێگەیشتنی نوێی هەبێت.
سیحر و جادو ئەگەر لای زۆربەی گەلان و حکومەتەکان قەدەغەکراوبێت، ئەوە بە رەسمی لە زانکۆیەکی بەریتانیا دەخوێندرێت و بڕوانامەی باڵاشیان تیا وەردەگیرێت.
زانکۆی ئێکستەر لە بەریتانیا، ماوەی دوو ساڵە هەلی خوێندنی ماستەر لە بواری سیحر و جادوی بۆ فێرخوازان رەخساندووە، بەشێک کە لە زۆربەی وڵاتانی جیهان بووەتە تاوان و سزای قورسی بەدواوەیە.
لەم زانکۆیەدا گرنگی بە مێژووی جادووگەری، ئەستێرەناسی و ئاینەکۆنەکان دەدرێت.
ئەمە زانکۆیە لە بەریتانیا کە بڕوانامەی رەسمی لەم بوارەدا پێشکەش بە خوێندکاران دەکات.
هەر لە بەریتانیا کۆلێژی )وێست دین(ی پیشەیی پرۆگرامێک لە زانستی کاتژمێر سازیدا دەخوێندرێت کە خوێندکار دەتوانێت فێری چۆنیەتی چاککردنەوە و دیزاینکردنی کاتژمێر ببێت، ئەمەش بە کارامەیییەکی دەگمەن و تایبەتمەندی سەدەکانی پێشوو دادەنرێت کە تا ئێستا خواستی لەسەرە.
هەڵبەت ئەمریکاش بێبەش نەبووە لە هەبوونی ئەم بەشە نامۆ و دەگمەنانە، زانکۆی کۆنتێکتیکۆت لە ئەمریکا پرۆگرامی خوێندنی بەکالۆریۆس و ماستەر لە بواری هونەری دروستکردنی بوکەڵەدا پێشکەش بە خوازیارانی ئەو بوارە دەکات.
خوێندکاران لەو بەشەدا پیشەییانە فێری دیزاینکردنی بوکەڵە و نووسینی سیناریۆ و نمایشی بوکەڵەیی لەسەر شانۆ و تەلەفزیۆن دەبن.
هەر لە ئەمریکا زانکۆی ڤینسێنس لە ویلایەتی ئیندیانا پرۆگرامێک لە بواری بەڕێوەبردنی یاری بۆولینگ پێشکەش دەکات.
لەم بەشەدا تیۆرییەکانی بەڕێوەبردنی یاریگای بۆولینگ ، لەوانە خزمەتگوزاری کڕیاران، ئامێری دانانی پێن و چاککردنەوەی هێڵەکان. زانکۆی ڤینسێنس تاکە زانکۆیە لە تەواوی جیهاندا وخاوەنی ئەم بەشەیە.
زانکۆی ئەدینبۆرگ لە سکۆتلەندا ناسراوە بە بەشی زانستەکانی سەرو دەنگ ئەم بەشە لە تەلەپاتی و هێزە دەروونییەکان دەکۆڵێتەوە. هەرچەندە خوێندکاران ناتوانن گوێیان لەو دەنگانە بێت کە لێی دەکۆڵنەوە، بەڵام شێوازی زانستی بەکاردەهێنێت بۆ لێکۆڵینەوە لەو بابەتانەی کە تا ئێستا روون نین.
میسریش بێبەش نییە لەم بەشە سەرسوڕهێنەرانە، زانکۆی ئەسکەندەرییە خاوەنی بەشێکە بە ناوی شوێنەوارناسی لە ژێر ئاودا.
بەو پێیەی بەشێکی میسر لەسەر دەریایی ناوەڕاست و بەشێکیشی لەسەر دەریای سوورە و وڵاتێکی گەشتیارییە، پێویستی بە دەرچوانی ئەم بەشە هەیە بۆ لێکۆڵینەوە لە شوینەوەرە گرنگەکانی ژێردەریا .
بەشە جیاوازەکان لە جیهاندا دەرخەری ئەو راستییەن کە خوێندنی باڵا دەتوانێت بێ سنوور بێت لە فێرکردنی زانستە جیاجیاکان. لە جادووگەرییەوە تا هونەری دروستکردنی بووکەڵە و چاککردنەوەی کاتژمێر.
پاسەوانانی شاهانە لە بەریتانیا لە سەرانسەری جیهاندا بە بێدەنگی و بەهێزی و جلە رەسمی و سەرنجڕاكێشەكەیان ناسراون بەڵام لە پشت ئەم ئەركەوە ڕۆڵێكی قورس و ستانداردی بەرز هەیە. ئەم پاسەوانانە سەربازی ڕاستەقینەی سوپای بەریتانیان، نەك تەنها بۆ شەڕكردن بەڵكو بۆ ئەركی رێوڕەسمی شاهانەش ڕاهێنانیان پێكراوە و ئەركیان پارێزگاریكردنە لە شوێنە شاهانەییەكانی وەك كۆشكی بەیكینگهام و سانت جەیمس و قەڵای ویندسۆر.
پێوەرەكانی بوون بە یەكێك لەپاسەوانانی كۆشكی شاهانە ئاسان نییە، سەربازەكان دوای چەندین تاقیكردنەوەی وەك وەستان بە پێوە بۆ ماوەی هەشت سەعات لە رۆژیكدا و كەمترین تروكانی چاوو و دەرنەبڕینی هیچ كاردانەوەیەك لە كاتی كار هەڵدەبژێردرێن، ئەو پاسەوانانەی كە لەدەرەوەی كۆشكن هەندیكیان ئەسپسوارن و پێویستە لە كاتی ئەركەكەیاندا جدی تر بن چونكە وێنەی ناوبانگی سەربازانی بەریتانیا نیشاندەدەن و گەشتیاران بەردەوام سەردانی كۆشكە شاهانەییەكانی بەڕیتانیا دەكەن و پێان خۆشە وێنە لەگەڵ پاسەوانەكان بگرن .
هەرچەندە زۆرجار گەشتیاران هەوڵدەدەن وێنە لەگەڵ پاسەوانان و ئەسپەكان بگرن یان بەركەوتنیان لەگەڵدا هەبێت، بەڵام بەركەوتنی جەستەیی و قسەكردن لە گەڵیان ڕێگەپێدراو نییە. سەردانكەران ئاگادار دەكرێنەوە كە دەست لە پاسەوانەكان یان ئەسپەكان نەدەن، چونكە هەردووكیان مەشق و ڕاهێنانیان پێكراوە و رێگەپێدراون كاردانەوەی توندیان هەبێت.
ئەركی هەر سەربازێك لە رۆژێكدا هەشت بۆ حەوت کاتژمێر وەستانە بە پێوە، سەربازەكە بۆی هەیە هەر دەخولەك جارێك كەمێك بجوڵێت لەبەر سەلامەتی قاچ و ماسولكەكانی، هەر دوو كاتژمێر جارێكیش شوێنی سەربازەكان دەگۆڕێت، ئەم ئەركە هەموو رۆژێك دووبارە دەبیتەوە لە وەرزی سەرما و گەرمادا.
جگە لە ئەركە قورسەكانیان یەكپۆشییەكاشیشیان سەرنجڕاكێشە كە پێكهاتووە لە چاكەتی سوور و كڵاوێكی گەورە كە لە فەرووی راستەقینەی ورچی رەشی كەنەدی دروستكراوە و ساڵانە زیاتر لە 100 ورچ بە هۆی ئەوەوە دەكوژرێن.جلی سەربازەكانیش بە پیی پلە دەگۆڕدرێت.
كارگە تاریكەكان دیاردەیەكی نوێن كە لە وڵاتی چین، كە بە خێرایی پەرە دەسەنن و سەرنجی جیهانیان بۆ لای خۆیان ڕاكێشاوە. ئەم كارگانە بە تەواوی ئۆتۆماتیكین و هیچ مرۆڤێك كاری تێدا ناكات.
ناوی كارگەی تاریك لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە ئەم كارگانە پێویستیان بە ڕووناكی و كارەبا نییە، چونكە ڕۆبۆت و ئامێرە ئۆتۆماتیكەكان بە بێ ڕووناكیش دەتوانن كارەكانیان ئەنجام بدەن. لەم كارگانەدا، نەك گەرمكەرەوە و ساردكەرەوە، تەنانەت دەستشۆر و ژووری پشوودان پێویست نییە.
سیستەمێكی دیجیتاڵی پێشكەوتوو كۆنتڕۆڵی هەموو پرۆسەكان دەكات. هەر بەشێك رۆبۆتێكی جیاواز كاری تێدادەكات- هەندێكیان بەرهەمەكان دروست دەكەن، هەندێكی تر كەرەستەی قورس دەگوازنەوە، هەندێكیی تریش كوالێتی بەرهەمە تەواوبووەكان دەپشكنن. تەنها چەند ئەندازیارێك لە دەرەوەی كارگەكە چاودێری سیستمەكە دەكەن و لە كاتی پێویستیدا چاكسازی تێدا دەكەن.
كارگە تاریكەكان چەندین سوودی گرنگیان هەیە. ئەم كارگانە بە بێ وەستان بەردەوام لە كاردان، تەنانەت بە شەو و بەرۆژ، تەواوی رۆژەكانی هەفتە، ئەمەش رێژەی بەرهەمهێنان لە كارگەكاندا بەرز دەكاتەوە. خەرجییەكان بە شێوەیەكی بەرچاو كەم دەبنەوە، لەبەر نەبوونی پێویستی بە مووچەی كارمەندان و خەرجی ڕووناكی، گەرمكردنەوە و ساردكردنەوە. كوالێتی بەرهەمەكان زۆر بەرزە، چونكە ڕۆبۆتەكان هەڵەی مرۆیی ناكەن. هەروەها مەترسی برینداربوون و ڕووداوەكانی كار روونادات.
سەرەرای ئەم سودانەش، ئەم كارگانە چەند كێشەیەكی گرنگیشی هەیە. گەورەترین كێشە تێچووی دامەزراندنە ، تێچوی دامەزراندنی كارگەیەكی تاریك زۆر گرانە و تەنها كۆمپانیا گەورەكان دەتوانن ئەو وەبەرهێنانە بكەن. سەرەرای ئەمەش، سەرەرای ئەوەش كێشەی كۆمەڵایەتی و ئابووریی دروست دەكات، ملیۆنان كەس هەلی كار لەدەست دەدەن، كە دەتوانێت كاریگەری نەرێنی لەسەر خێزانەكان و كۆمەڵگاكان بەجێبهێڵێت.
چین پێشەنگە لە پەرەپێدانی ئەم تەكنەلۆجیایە و چەندین كۆمپانیای گەورەی چینی خەریكی دروستكردنی كارگەی تاریكن بۆ زیادكردنی بەرهەمهێنان و كەمكردنەوەی خەرجی. وڵاتانی پیشەسازی تریش بە وردی چاودێری ئەم پێشكەوتنە دەكەن و چاوەڕوان دەكرێت لە ساڵانی داهاتوودا كارگەی هاوشێوە دابمەزرێنن.
كارگە تاریكەكان نیشانەیەكی ڕوونن بۆ ئەوەی چۆن تەكنەلۆجیا بە خێرایی شێوازی كاركردن و بەرهەمهێنان جیهان دەگۆڕێت. ئەگەرچی كاریگەرن و قازانجی ئابووری زۆر دەكەن، بەڵام پرسیارە گرنگەكان سەبارەت بە داهاتووی كار و پێویستی دۆزینەوەی هاوسەنگی نێوان تەكنەلۆجیا و پێداویستییە مرۆییەكان بەردەوام لە ئارادان.
حزبوڵا ی لوبنان رەزامەندی دا لەسەر دانانی چەكدنان، بەڵام بەمەرجی كشانەوەی سوپای ئیسرائیل لەو پێنج خاڵەی سنوریەی كە لە باشوری لوبنان داگیری كردووە و كۆتایی بە پێشێلكاری و هێرشە بەردەوامەكانی بهێنێت بۆسەر ئەندام و سەركردەكانیان.
ئێوارەی رۆژی هەینی، حزبوڵا وەڵامی رەسمی خۆی سەبارەت بە پرسی رادەستكردنی چەكەكانی بە دەوڵەتی لوبنان پێشكەشی نەبیە بەڕی سەرۆكی پەرلەمان كردووە و رەزامەندی خۆی لەوبارەیەوە نیشانداوە.
حزبوڵا لە وەڵامەكەیدا دەڵێت، ئەو چەكانەی لەبەردەستیدایە، بابەتێكی ناوخۆییە كە ستراتیژی بەرگریی و ئاسایش و سەروەری لوبنان دەپارێزێت.
بەگوێرەی ئەو پلانەی كە حكومەتی لوبنان دایڕشتووە، پرۆسەی چەك دانانی حزبوڵا قۆناغ بە قۆناغ دەستپێدەكات، ئەمەش دڵنیایی زیاتر دەدات لە كشانەوەی ئیسرائیل لەو ناوچانەی لوبنان كە داگیری كردوون، كۆبوونەوەی چەند رۆژی داهاتووی ناتانیاهۆ و ترەمپیش لە كۆشكی سپی، رەنگە ئەم پرسە هێندەیتر بباتە پێشەوە.
لەم كاتەدا لوبنان ئامادەكاری دەكات بۆ وەڵامدانەوەی پێشنیازەكەی تۆماس باراك نێردەی سەرۆكایەتی ئەمریكا بۆ سوریا كە كرد لە سەردانەكەیدا بۆ بەیروت لە 19ـی حوزەیرانی ئەمساڵ پێشكەشی بەرپرسانی كرد، ناوەرۆكی پێنشیازەكە بریتیە لە چەكداماڵینی حزبوڵا، كشانەوەی ئیسرائیل لە پێنج خاڵی باشوری لوبنان، جێبەجێكردنی چاكسازییە ئابوری و داراییەكان، رێكخستنی پەیوەندییەكانی لوبنان لەگەڵ دراوسێكانی، دیاریكردنی سنورەكانی لوبنان لەگەڵ سوریا و ئیسرائیل.
جۆزێف عەون، سەرۆكی لوبنان مانگێك لەمەوبەر داوای لە حزبوڵا كرد موشەكەكانی رادەستی سوپای لوبنان بكات، بەڵام تا ئێستا وەڵامی نەداوەتەوە، لەكاتێكدا ئێوارەی رۆژی هەینی نمایشێكی چەكداری كە ئەندامانی حیزبوڵا لە ناوەڕاستی بەیروت رێكیانخستبوو، شەپۆلێكی توڕەیی و ئیدانەكردنی سیاسی و جەماوەری لێكەوتەوە.
ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لە زاری چەند سەرچاوەیەكی ئاگادارەوە دەڵێت، حزبوڵا لە دوای شەڕەكەی لەگەڵ ئیسرائیل دەستی بە پێداچوونەوەیەكی ستراتیژی خۆیدا كردووە، كە بریتییە لە كەمكردنەوەی رۆڵی خۆی وەك گروپێكی چەكدار بەبێ ئەوەی بەتەواوی چەك رادەست بكات، بەڵام هەرچی بێت بەو ئەنجامە گەیشتووە كە ئەو چەك و جبەخانەیەی هەیەتی، بووەتە بارگرانی.
لە تشرینی دووەمی 2024ـەوە رێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان كاری پێدەكرێت، ئەوەش دوای ململانێیەكی بەرفراوانی حزبوڵا و ئیسرائیل كە زیاتر لە ساڵێكی خایاند، سەرەڕای ئەوەش ئیسرائیل بەردەوامە لە هێرشەكانی بۆسەر چەند ناوچەیەكی باشوری لوبنان
ئەم پێشهاتانە لە كاتێكدان كە گرژییەكان لەسەر سنوری لوبنان و ئیسرائیل لە پەرەسەندنی بەردەوامدان و هەوڵی چڕ و پڕی نێودەوڵەتی بۆ پاڵپشتیكردنی لوبنان لە پاراستنی سەروەری و سەقامگیریی خاكەكەی بەردەوامە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا بودجەی بەرگری بە بەهای یەك ترلیۆن دۆلار پەسەندكرد و لەو بودجەیەش بڕی 130 ملیۆن دۆلاری بۆ هێزەكانی هاوپەیمانان لە سوریا تەرخانكردووە و بەشێكیشی بۆ هەسەدە دەبێت.
ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریكا بە 218 دەنگی بەڵێ و 214 دەنگی نەخێر، بودجەی بەرگری بۆ ساڵی 2026 پەسەندكرد كە بڕەكەی 150 ملیار دۆلارە و پرۆژەی بەرگری نیشتمانی و كەشتی جەنگیی و كۆگای چەكیش لە پێشینەی پرۆژەكانی تری ئەمریكان.
لە چوارچێوەی بودجەی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا بۆ ساڵی 2026، زیاتر لە 130 ملیۆن دۆلار بۆ سندوقی راهێنان و پڕچەككردنی هێزەكانی هاوپەیمانان تایبەت بە شەڕی داعش لە سوریا تەرخانكراوە بە مەبەستی یارمەتیدان و پاڵپشتی هێزە هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە سوریا، بەشێكی زۆری ئەو پاڵپشتییەش وەك ساڵانی رابردوو بۆ هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) دەبێت.
جگە لە هێزەكانی سوریای دیموكرات، بەشێكی هاوكارییەكە بۆ سوپای ئازادی سوریاش دەبێت كە لە ناوچەكانی تەنەف و سنورەكانی نزیك عیراق و سوریا و ئوردن جێگیركراون و لەلایەن ئەمریكاوە مەشق و راهێنان و پاڵپشتیی سەربازییان پێشكەش دەكرێت.
بودجەكەی پنتاگۆن بۆ پاڵپشتیی هاوپەیمانەكانی لە سوریا بۆ شەڕی روبەڕوبوونەوەی پاشماوەكانی داعش و پاراستنی كامپەكانی هۆل و رۆژ تەرخان دەكرێت.
وەزارەتی بەرگریی ئەمەریكا وردەكاریی زیاتری لەبارەی بودجەی بەرگری ساڵی 2026 بڵاوكردووەتەوە و دەڵێت، ئەو 130 ملیۆن دۆلارە بەشێكی تەرخانكراوە بۆ موچەی ئەو هێزانە كە بڕەكەی 65 ملیۆن دۆلارە، بودجەی پڕچەككردن و مەشقی سەربازییش 15 ملیۆن و 600 هەزار دۆلارە و بودجەی پاڵپشتی لۆجستی 32 ملیۆن دۆلار و بودجەی فریاگوزاریش یەك ملیۆن و 500 هەزار دۆلارە.
راشیگەیاندووە، بودجەیەك تەرخانكراوە بۆ تێچووی دابینكردنی چەكی سوك و قورسی ئەی كەی 47 و پی كەی ئێم و دۆشكە و گوللە و ئۆتۆمبیلی سەربازیی و گواستنەوە، جلوبەرگ، ئامرازی پەیوەندیكردن بە بەهای شەش ملیۆن و 500 هەزار دۆلار.
ئەوەش لە كاتێكدایە پێشتر پیت هێگست وەزیری بەرگری ئەمریكا رایگەیاند، بەمزوانە بۆ یەكەمجار بودجەی وەزارەتی بەرگری دەگاتە یەك تریلیۆن دۆلار.
لە مانگی نیسانی رابردووش دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لەكاتی پێشوازیی لە بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، بودجەی بەرگریی بۆ نزیكەی یەك ترلیۆن دۆلار بەرز دەكەنەوە و دەبێتە گەورەترین بودجە كە تائێستا بۆ كەرتی سەربازیی تەرخان كرابێت.
لە یەك كاتدا ئاگر و لافاو لە زەوییە و بەفریش لە ئاسمان، دیاردەیەك كە بەهۆی گۆڕانی كەشوهەوای جیهانەوە بەرۆكی توركیا و ئەمریكا و بەشێك لە وڵاتانی ئەوروپای گرتووە.
لە وشكەساڵییەوە بۆ زریان و لە ئاگركەوتنەوەوە تا شەپۆلی بەفر و باران، بەجۆرێك تەشەنەیان سەندووە كە بووەتە هەڕەشەیەكی نوێ لەسەر وڵاتانی جیهان.
لە كاتێكدا كە لە باكوری رۆژهەڵاتی توركیا بەفرێكی زۆر باریووە و ، بەڵام لە چەند ناوچەیەكی تری ئەو وڵاتە ئاگر تەنگی پێ هەڵچنیون و ژمارەیەك زۆر گوند چۆڵكراون.
شەپۆلێكی بەفر و باران، چەند پارێزگایەكی باكور و رۆژهەڵاتی توركیای گرتەوە، لەوانە ریزە، ترابزۆن، بایبورت و ئەرزڕوم كە نزیكەی 10 سانیتمەتر بەفر باریوە بەشێوەیەك لە ماوەی 70 ساڵی رابردوودا بێوینە بووە، لە هەمانكاتدا ئاگرێكی بەرفراوانیش لە دارستانەكانی چەشمە سەر بە پارێزگای ئیزمیر و ناوچەكانی ئۆدەمیش و بۆجاش كەوتووەتەوە و نزیكەی 81 هەزار هێكتار دارستانی سووتاندووە.
هەر لە یەك كاتدا لافاو ویلایەتی تكساس و ئاگریش بەرۆكی دارستانەكانی كالیفۆڕنیایان لە ئەمریكا گرتووە، ئاگرێك كە دەوترێت مەترسیدارترینە لە مێژووی ناوچەكە.
بەهۆی لافاوەكەی تكساسیشەوە تەرمی 24 كەس دۆزراونەتەوە و 23 كچیش كە لە كەمپێكی هاوینەدا پشوویان بەسەر دەبرد، تا ئێستا بێسەروشوێنن.
لە ویلایەتی كالیفۆڕنیاش سەدان كارمەندی ئاگركوژێنەوە بەرەنگاری گەورەترین ئاگركەوتنەوەی دارستانەكان بوونەتەوە، لە كاتێكدا ترەمپ بودجەی ئەو دەزگا فیدراڵیانەی كەمكردووەتەوە كە بەشدارن لە بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی كەشوهەوا، لەوانەش خزمەتگوزاری دارستان و دەزگای بەڕێوەبردنی باری نائاسایی فیدراڵی.
بە هەمانشێوە تیمەكانی ئاگركوژێنەوە بۆ سێیەم رۆژ لەسەر یەك بەردەوام بوون لە هەوڵەكانیان بۆ كوژاندنەوەی ئاگری دارستانەكان لە دوورگەی گەشتیاری كریت لە یۆنان كە بەهۆیەوە هەزاران كەس لە دانیشتوانی ناوچەكە راگوازران و ناوچەكەیان چۆڵكردووە.
ئاگرەكەی دورگەی كریت لە كاتێكدایە لە سەرەتای هاوینەوە شەپۆلێكی گەرمای بێوێنە كە دەوترێت ماوەی 60 ساڵە تۆمار نەكراوە، سەرتاسەری ئەوروپای گرتووەتەوە و لە هەندێك وڵات پلەكانی گەرما نزیك بوونەتەوە لە نیوەی پلەی كوڵان.
هەر بەهۆی ئاگركەوتنەوە لە دارستانەكان، دەسەڵاتدارانی ئەڵمانیا دانیشووانی دوو شارۆچكەیان لە نێوان ویلایەتی ساكسۆنی و براندنبۆرگ گواستووەتەوە و تیمەكانی ئاگركوژێنەوەش بەردەوامن لە بەرەنگاربوونەوەی ئاگرەكان و هەوڵدان بۆ كۆنترۆڵكردنیان.
لە سوریاش ئاگر لە نزیك كۆشكی گەل لە رۆژئاوای دیمەشق و دەوروبەری شاری لازقیە كەوتەوە و دەیان گوند بەهۆیەوە چۆڵكران، بەتایبەتی ناوچەكانی قەستەڵ مەعف، كەساب، ئەلبەسیت، بەیت ئەلقەسیر.
بەپێی راپۆرتێكی ساڵی 2024ی خزمەتگوزاری گۆڕانی كەشوهەوای كۆپەرنیكۆسی یەكێتی ئەوروپاش، ئەوروپا ئەو كیشوەرەیە كە خێراترین گەرمبوونی زەوی بەخۆیەوە دەبینێت، پلەكانی گەرما دوو ئەوەندەی تێكڕای ساڵانی هەشتاكانی سەدەی رابردوو بەرزبوونەتەوە.
ئەمڕۆ 1ی تەممووز؛ یادی لەدایکبوونی بەشێکی زۆری عیراقییەکانە، کە چیرۆکەکەی بۆ 68 ساڵ بەر لە ئێستا دەگەڕێتەوە.
لە ساڵی 1957دا، بە دیاریکراوی 68 ساڵ بەر لە ئێستا، بەڕێوەبەرایەتی رەگەزنامەی عیراق بڕیاریدا بە سەرژمێرییکردنی دانیشتووان بەتایبەت بۆ ئەو کەسانەی کە ناویان لە بەڕێوەبەرایەتییەکەدا تۆمارنەکراوە.
بەهۆی بارودۆخی عیراق لەو ساڵانەدا، بەشێکی زۆری خێزانەکان لە ماڵەوە منداڵیان ببوو و ناوی منداڵەکانیان چەند ساڵێک بوو تۆمار نەکردبوو، تەنانەت بەشێکی زۆریان بەڵگەنامەی لەدایکبوونیان نەبوو.
بەشێکی خێزانەکان بەهۆی تۆمارنەکردنی ناوی منداڵەکانیان گرفتیان لە مامەڵەکانیاندا بۆ دروست دەبوو کاتێک دەگەیشتنە تەمەنی قوتابخانە، بەشێکی دیکەیان لە مامەڵەکانی دیکەی رۆژانەدا رووبەڕووی کێشە دەبوونەوە.
ئەوەی گرفت بوو لێرەدا ئەوە بوو، بەشێ زۆری ئەو خێزانانە بەهۆی تێپەڕینی کات بەسەر لەدایکبوونی منداڵەکانیاندا بە دیاریکراوی رۆژەکەیان بیرنەبوو، تەنانەت هەندێکیان ساڵەکەشیان بە تەواوی بیر نەمابوو.
زۆر جار لە گەورەکانی خێزان ئەوە بیستراوە کە وتوویەتی، "کچەکەم لە بەهاردا لەدایک بوو؛ کوڕەکەم رۆژێک لە دایکبوو کە بەفرێکی زۆر دەباری؛ کچەکەم ناوناوە رێزان چونکە لە پاییزدا لەدایکبوو" و دەیان چێرۆکی دیکەی هاوشێوە.
یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی تۆمارنەکردنی ناوی منداڵەکان لەو سەردەمەدا دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هۆکارەی کە، هەندێک لە خێزانەکان بە مەبەست ناوی کوڕەکانیان تۆمار نەدەکرد بۆئەوەی لە تەمەنگی 18 ساڵیدا نەینێرن بۆ سەربازی.
باشترین بڕیار بۆ بەڕێوەبەرایەتی رەگەزنامە لەو ساڵەدا ئەوە بوو، کە 1ی تەممووز بە رۆژی لەدایکبوونی ئەو کەسانە دیاریکرد کە بەرواری لەدایکبوونیان روون نەبوو.
بۆچی 1ی تەمموز؟
بەهۆی ئەوەی 1ی تەمموز بە تەواوەی نیوەی ساڵە و لەو رۆژەدا نیوەی یەکەمی ساڵەکە رۆیشتووە و دەست بە نیوەی دووەمی دەکرێت، ئەمەش بۆ ئەوەی منداڵەکان رێگەیان بدرێت بچنە خوێندنگە و مافی خوێندنی ئەو ساڵەیان لەدەست نەچێت.
روداوێکی سەرنجڕاکێش
1ی تەمموز بەدەر لەوەی یادی لەدایکبوونی بەشێکی زۆری عێراقییەکانە چیرۆکی سەرنجڕاکێشیشی بەدوای خۆیدا هێناوە، کە بەشێکیان راستن و بەشێکیشیان وەک گێڕانەوەیەکی گاڵتەوگەپ بۆ ئەو بەروارە رێکخراون، تەنانەت بووە بە وێردێکی سەر زمان و هەندێک جار دەوترێت: 1ی تەممووز یادی لەدایکبوونی ملیۆنان عیراقییە.
لە گێڕانەوە عیراقییەکاندا باس لەوەدەکەن، لە ساڵانی 90کاندا وەفدێکی عیراقی سەردانی شوێنێکیان کردووە، بەڵام بەهۆی ئەوەی سەرجەم ئەندامانی وەفدەکە لەسەر پاسپۆرتەکانیان نووسراوە لەدایکبووی 1ی تەمووزن، پاسپۆرتەکانیان بە ساختە دانراوە و رێگەیان نەدراوە لە فڕۆکەخانەوە بچنە ئەو شارەی سەردانیان کردووە، تاوەکو باڵیۆزخانەی عیراق لەو وڵاتەدا گرفتەکەی چارەسەر کردووە.
ئیسرائیل لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا بە شێوەیەكی ئامانجدار و پلان بۆ داڕێژراو پلانێكی وردی بۆ كۆنترۆڵكردنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران داڕشتوە و جێبەجێی دەكات.
رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریكی لە راپۆرتێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئیسرائیل لە ماوەی 15 ساڵی رابردوودا بە شێوەیەكی رێكخراو پلانێكی وردی بۆ كۆنترۆڵكردنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران داڕشتووە و جێبەجێی دەكات.
ئیسرائیل لە ماوەی رابردوودا فڕۆكەوانەكانی ئامادەكردووە بۆ ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن لە ئاسمانی ئێران، سەدان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی سیخوڕی و خۆكوژیی لە ناوخۆی ئێران و هاوپەیمانە ناوچەییەكانیەوە بۆ هێرشی پێشوەختە جێگیر كردووە.
ئاماژە بەوەشكراوە، تۆڕێك لە كارمەندانی هەواڵگری لەناوخۆی ئێراندا دروستكراوە كە توانییان بە وردی شوێنی زانا ئەتۆمییەكان و فەرماندە سەربازییەكان دیاری بكەن.
لە 13 تا 24ی ئەم مانگە سوپای ئیسرائیل بە هەماهەنگی لەگەڵ ئەمەریكا، هێرشی وردی بۆ سەر زیاتر لە 250 ئامانج لە ئێران دەستپێكرد.
بەگوێرەی سەرچاوە هەواڵگرییەكانی رۆژئاوا زیاتر لە 50%ی توانای موشەكی ئێران لەناوچووە و وێستگە ئەتۆمییە گرنگەكانی وەك نەتەنز، فۆردۆ و ئەراك زیانێكی زۆریان بەركەوتووە و 15 فڕۆكەی جەنگی ئێران و 6 بنكەی ئاسمانی تێكشكێنراون. دەیان زانای ئەتۆمی و فەرماندەی سوپای پاسداران لە لیستی ئامانجە راستەوخۆكاندا بوون.
بەپێی شیكارییەكانی سەرچاوە ئەمنییەكان، پاڵپشتی ئەمریكا بۆ ئۆپەراسیۆنەكانی ئیسرائیل تەنیا بۆ دواخستنی بەرنامەی ئەتۆمی ئێران بۆ چەند مانگێك كاریگەر بووە و راگرتنی تەواوەتی ئەم بەرنامەیە پێویستی بە رێوشوێنی دیپلۆماسی و ناوچەیی هەیە.
شارەزایانی نێودەوڵەتی پێیانوایە؛ ئیسرائیل بەم ئۆپەراسیۆنە توانای خۆی بۆ دزەكردن و ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەكان لە ئاستێكی بێوێنەدا نیشانداوە، بەڵام راگرتنی كاتیی بەرنامەی ئەتۆمی به تەنها، هەڕەشەی درێژخایەنی ئێران چارەسەر ناكات؛ رەنگە تاران بە هێرشی ئەلیكترۆنی، هێرشی بە وەكالەت لەلایەن گروپەكانی وەك حزبوڵا، یان هێرش بۆسەر بەرژەوەندییە ناوچەییەكانی ئەمەریكا وەڵام بداتەوە.
دوابەدوای ئەم هێرشانە ئێران زیاتر لە 700 كەسی بە تۆمەتی سیخوڕیكردن بۆ ئیسرائیل دەستبەسەر كردووە و 6 كەسی لە سێدارە داوە و لە شارە گەورەكاندا گەڕان و پشكنینی ئاسایشیی بەرفراوان بەڕێوەدەچێت.
دوای راگەیاندنی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و ئێران؛ نرخی هەریەک لە نەوت و زێڕ بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزین بە جۆرێک نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت 5٪ی دابەزی.
دوای 12 رۆژ لە شەڕی بەردەوام لە نێوان ئیسرائیل و ئێران و گۆڕانکارییە جیۆسیاسییەکان، نرخی نەوت و زێڕ بەرز ببووەوە، بە جۆرێک نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت گەیشتبووە 79 دۆلار، بەڵام ئێستا نرخەکەی بەشێوەیەکی بەرچاو دابەزیوە و یەک بەرمیل نەوتی خاوی برێنت بەرانبەرە بە 67 دۆلار و 91 سەنت.
هاوکات، یەک بەرمیل نەوتی خاوی ئەمریکیش بە 65 دۆلار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
لەبارەی نرخی زێڕیش بەهەمان شێوە نرخەکەی دابەزینی بەخۆوە بینیوە و ئەمڕۆ سێشەممە، یەک ئۆنسە زێڕ بەرانبەرە بە سێ هەزار و 323 دۆلار.
هەروەها، نرخی یەک کیلۆگرام زێڕ بەرانبەرە بە 106 هەزار و 849 دۆلار، نرخی یەک گرامیش بە 106 دۆلار و 84 سەنتە.
ئەوەش لە کاتێکدایە، لە رۆژی 16ی ئەم مانگەدا و دوای تێپەڕینی چوار رۆژ بەسەر شەڕەکەدا، نرخی زێڕ گەیشتە بەرزترین ئاستی دوو مانگی رابردووی و یەک ئۆنسە بە سێ هەزار و 413 دۆلارەوە مامەڵەی پێوە کرا.
وڵاتانی عەرەبی نیگەرانی خۆیان لە هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران دەربڕی و داوای کەمکردنەوەی هێرشەکانییان کرد.
سعودیە
وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، شانشینی سعودیە بە نیگەرانییەکی زۆرەوە بەدواداچوون بۆ پێشهاتەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران دەکات.
سعودیە ئیدانەیی پێشێلکردنی سەروەری تارانی کرد و داوای دان بەخۆداگرتن، ئارامگرتن و دوورکەوتنەوە لە پەرەسەندنی زیاتری ئاڵۆزییەکان کرد.
ئیمارات
ئیمارات داوای دەستبەجێی کۆتاییهێنان بە پەرەسەندنەکان بۆ دوورکەوتنەوە لە کاردانەوەی مەترسیدار بۆ ئاستە نوێیەکانی ناسەقامگیری کرد و نیگەرانی خۆی زیادبوونی گرژییەکان دەربڕی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەمە هەڕەشەی فراوانکردنی بازنەی شەڕەکە دەکات و پێشێلکارییەکی جددی یاسای نێودەوڵەتی پێکدەهێنێت، کە بەکارهێنانی هێز و پێشێلکردنی سەروەری نیشتمانیی دەوڵەتان و مافی رەوای ئەوان بۆ پەرەپێدانی بەرنامە ئەتۆمییەکانیان بۆ بەکارهێنانی ئاشتیانە قەدەغە دەکات.
قەتەر
هاوکات قەتەریش نیگەرانی خۆی لە هێرشەکانی ئەمریکا دەربڕی و هۆشداریشیدا لە "کاردانەوەی کارەساتبار"ی هەڵکشانی ئێستا لە ئاستی ناوچەیی و جیهانیدا.
لە راگەیەنراوێکدا وەزارەتی دەرەوەی قەتەر هۆشداریدا لەوەی ئەو گرژییە مەترسیدارەی ئێستا لە ناوچەکەدا بەدی دەکرێت، کاردانەوەی کارەساتبار لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
عوممان
عوممان، ناوبژیوانی سەرەکی دانوستانە ئەتۆمییەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران، ئیدانەی هێرشەکانی کرد و داوا دەکات کە "دەستبەجێ و هەمەلایەنە" هێرشەکان کەمبکرێتەوە.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی عومان رایگەیاند، عوممان ئیدانەی ئەم دەستدرێژییە نایاساییە دەکات و داوای بانگەوازی هەمەلایەنە دەکەین بۆ راگرتنی توندوتیژی.
بەحرەین
وەزارەتی دەرەوەی بەحرەین دووپاتی کردەوە، بەحرەین لە نزیکەوە چاودێری پێشهاتەکانی ناوچەکە دەکات و داوای هەوڵی هاوبەشی ناوچەیی و نێودەوڵەتی دەکات بۆ راگرتنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان.
وەزارەتی دەرەوەی بەحرەین خوازیاری ده ستپێکردنەوەی خێرای دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێرانە، بۆ چارەسەرکردنی ئەو قەیرانەی ئێستا، له رێگه ی دیپلۆماسی و ئاشتیانەوە.
عیراق
هەروەها عیراق ئیدانەی هێرشەکانی ئەمریکای بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران کرد و هۆشداریشی دا کە ئەو هەڵکشانە، مەترسییەکی جددی بۆ سەر ئاسایش و ئاشتی لە ناوچەکەدا دروست دەکات و سەقامگیریی ناوچەکە دەخاتە بەردەم مەترسییە گەورەکان.
میسر
لەلای خۆشیەوە میسر ئیدانەی هێرشەکانی کرد و هۆشدارییدا لە دەرئەنجامە جدییەکان مەترسی بۆ ئاسایشی ناوچەکە و جیهان دروست دەکات.
لوبنان
جۆزێف عەون، سەرۆکی لوبنان داوای لە هەردوولا کرد بۆ گەڕاندنەوەی سەقامگیری گفتوگۆ و دانوستانەکان دەستپێبکەنەوە.
دواجار ئەمریكا هێرشێكی گەورەی كردە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران ئەویش بە كەڵك وەرگرتن لە گرانبەهاترین مووشەك و فڕۆكەی جەنگی خۆی.
ئەمریكا فڕۆكەی بی توو كە بەتارمایی دەناسرێت، لەگەڵ دوو جۆر مووشەك كە بانكەر باستەر و تۆماهۆك بوون، لە هێرشەكەی نەتەنز و بوشەهر و فۆردۆدا بەكاریهێنان.
بەرەبەیانی رۆژی یەكشەممە، هێزی ئاسمانی ئەمریكا، لەڕێی زیاتر لە 100 فڕۆكەی سەربازییەوە كە لەنێویاندا دوو فڕۆكەی جۆری بی توو هەبوو، دامەزراوەی ئەتۆمی فۆردۆیان كردە ئامانج، هەریەك لە دامەزراوەی نەتەنز و بوشەریش لە دووری 640 كیلۆمەترەوە بە مووشەكی تۆماهوك كرانە ئامانج كە دەوترێ لە دەریای عەرەبەوە لەڕێی ژێردەریاییەوە هەڵدراون.
وێستگەی فۆردۆ كە بە بناغەی بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران دادەنرێت و بەوتەی بەرگی ئەمریكا، بە تەواوی لەناوچووە، سەرۆكی ئەمریكاش دوای هێرشەكە ئەم زانیاریانەی پشتڕاستكردبویەوە.
مووشەكی توماهۆك كە بە زیرەكترین مووشەكی دوورمەودای هێزی دەریایی ئەمریكا دەناسرێت، مەوداكەی دوو هەزار و 500 كیلۆمەترەو كێشەكەی 450 كیلۆگرامە، دەتوانێت بۆ ماوەی 15 جار ئامانجەكەی بگۆڕێت و هیچ سیستمێكی بەرگری ناتوانێت رایبگرێت، لەگەڵ ئەوەشدا كەمترین هەڵە لە پێكانی ئامانجەكەیدا، 10 مەترە، تێچووەكەشی دوو ملیۆن دۆلارە.
مووشەكی بانكەر باستەریش كە بۆ وێرانكردنی وێستگەی فۆردۆ بەكارهات، كێشەكەی نزیكەی 14 تۆنەو زیاتر لە دوو تۆن و نیو تەقەمەنی وێرانكەری تێدایە، لەتوانایدایە بینایەكی 20 نهۆمی لە سێ چركەدا وێران بكات.
ئەم مووشەكە لەدوای بۆمبی ئەتۆمی، بەهێزترین و كاریگەرترینەو تا ئێستا لە هیچ ئۆپراسیۆنێكدا بەكارنەهێنراوە، هەروەها گرانترین مووشەكی جیهانەو نرخەكەی دەگاتە 20 ملیۆن دۆلار، بەگۆشەی 45 بۆسەر ئامانجەكان لە بەرزی هەڵدەدرێت و توانای بڕینی 60 مەتر زەوی هەیە.
هەروەها فڕۆكەی بی توو كە لەم هێرشە وێرانكارییەكەی ئەمریكا بەكارهێنرا، راستەوخۆ لە ئەمریكاوە دوای نزیكەی 40 سەعات لە فڕین گەیشتووەتە ئاسمانی ئێران، توانای فڕینی 11 هەزار كیلۆمەتری هەیە بەبێ پڕكردنەوەی سووتەمەنی یان 44 سەعات فڕینی بەردەوام.
ئەم فڕۆكەی تارماییە كە تەنها 20 دانەی لێ دروستكراوە، لە توانایدایە تا 23 تۆن چەك و تەقەمەنی هەڵبگرێت، لەگەڵ ئەوەشدا تیمی فڕۆكەوانیەكەی دوو كەسە، تێچووی هەر فڕۆكەیەكیش زیاتر لە دوو ملیار و 200 ملیۆن دۆلارە، بەوەش گرانترین فڕۆكەیە لە هێزی ئاسمانیدا.
ترەمپ لەدوای هێرشەكان، جەختی لەوە كردەوە، ئەگەر ئێران هێرش بكاتە سەر هێزەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەو هەوڵی تۆڵەكردنەوە بدات، ئەوە بەهێزێكی زیاترەوە وەڵامیان دەدەنەوە كە خۆی بە كارەسات ناوی برد.
ڕێكخراوی چاودێری ئەتۆمی نەتەوە یەكگرتووەكان ڕایگەیاندووە كە دوای هێرشەكەی ئەمریكا هیچ زیادبوونێكی ئاستی تیشكدانەوە لە دەرەوەی هەرسێ وێستگە ئەتۆمیەكەی ئێراندا دەستنیشان نەكراوە و بەردەوامیشسن لە هەڵسەنگاندنی دۆخەكە و راپۆرتی زیاتر پێشكەش دەكەن لە داهاتوودا.