وەزارەتی تەندروستی عێراق بڵاویکردەوە، لە ٢٤ سەعاتی رابردوودا ٢٧٦٩ کەس تووشی کۆرۆنا بوون کە ٥٠٧ کەسیان لە ھەرێمی کوردستانن، دوو توشبوش گیانیان لەدەستداوە کە یەکێکیان لە نەجەف و ئەوەی دیکەیان لە ھەولێرە.

ئامارەکانی کۆرۆنا لەبەرزبوونەوەدان و ئاماری توشبوانی ئەمرۆ بەرزترین رێژەیە لەماوەی زیاتر لە ساڵێکدا و بەرپرسانی تەندروستیش دەڵێن، ھەڵکشانی ئامارەکان ئاماژەی دەستپێکردنی شەپۆلێکی نوێی ڤایرۆسەکەیە لە عێراق.

ڕوبا فەلاح ئەندامی تیمی ڕاگەیاندن لە وەزارەتی تەندروستی عێراق دەڵێت، سەرھەڵدانی شەپۆلێکی نوێی ڤایرۆسی کۆرۆنا لە عێراق چاوەڕوان کراو بوو، چونکە ھاوڵاتیان پابەند نین بە ڕێنماییە تەندروستییەکان و بە پێی پێویست ڤاکسینی کۆرۆنا بەکارناھێنن کە لە تەواوی ناوچەکانی عێراقدا بەردەستە.

تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی جیھانی لە کۆبوونەوەیەکدا رایگەیاند، پێویستە بە دواداچوونی زیاتر بۆ حاڵەتەکانی توشبوون بە ئاوڵەی مەیمون بکرێت، تا ئێستاش لە جیھاندا زیاتر لە سێ ھەزار و ٢٠٠ حاڵەتی توشبوون و یەک حاڵەتی گیان لەدەستدان ھەبووە.

لە کۆبوونەوەکەدا جەختیش کرایەوە لە گرتنەبەری رێکاری زیاتر بۆ رێگری کردن لە بڵاوبوونەوەی نەخۆشییە گوازراوەکان. 

ئاوڵەی مەیمون لە مانگی ئایاری رابردووەوە بڵاوبۆتەوە و تا ئێستاش ٤٨ وڵات حاڵەتی توشبوونیان راگەیاندووە. 

"ھەیسەم عەبیدی" لێپرسراو لە وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاندووە، تیمێکی نیشتمانی بۆ کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییە گواستراوەکان سەردانی ئەو پارێزگایانەیان کردووە کە کۆلێرای تێدا بڵاوبووەتەوە و پشتیوانی پێویستیان پێشکەش کردوون.

وتیشی، ھێشتا نەخۆشییەکە لە ژێر کۆنترۆڵدایە و پێویست بە بڵاوکردنەوەی ترس ناکات لە نێو ھاووڵاتیان، تەنھا پابەند بوون بە ڕێنماییە تەندروستییەکان بەسە.

پێشتریش وەزارەتی تەندروستی عێراق ڕایگەیاندبوو، پشکنینی پێشوەخت ھاوکار دەبێت لە خێرا چارەسەر کردنی تووشبووان، بە دووریشی نازانێت ئاماری تووشبووان ڕوو لە بەرزبوونەوە بکات.

وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاند، دوو حاڵەتی تووشبوون بە پەتای کۆلێرایان پشتڕاستکردووەتەوە، کە یەکێکیان لە بەغداد و حاڵەتەکەی تریش لە کەرکوک تۆمارکراوە.

وەزارەتی تەندروستی عێراق راشیگەیاند، کۆی گشتی ١٥ حاڵەتی تووشبوون بە پەتای کۆلێرا لە ھەموو عێراق، لە رێگەی پشکنینی تاقیگەییەوە پشتڕاستکراونەتەوە.

ھاوکات د.سەیف بەدر، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی عێراق رایگەیاند، ژمارەی حاڵەتەکانی تووشبوون بە تای خوێنبەربوون لە ھەموو عێراق، بۆ ٢٠٧ حاڵەت بەرزبوونەتەوە، کە نیوەی ئەو تووشبووانە چاکبوونەتەوە و ٣٥ تووشبوویش گیانیان لە دەستداوە.

ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ئاماژەی بەوەکردووە، لە دوای ساڵی نەوەدەکانەوە وەزارەتی تەندروستی و کشتوکاڵی عێراق، ھەڵمەتی ڕشاندن و شۆردنی ئاژەڵی پەیڕەوکردووە، بەو ھۆیەشەوە ساڵانە ژمارەی تووشبوون بە نەخۆشییەکە ١٠ کەس تێپەڕی نەکردووە.

ڕێکخراوەکە پێشبینی ئەوەی کردووە، لە رٍۆژانی جەژنی قورباندا بەھۆی کەمتەرخەمی و سەربڕینی ژمارەیەکی زۆر ئاژەڵ، ژمارەی تووشبوون بە تای خوێنبەربوون زیاتر تۆمار بکرێت.

نوێنەرایەتی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی لە عێراق ڕایگەیاندووە، بە ھاوکاری وەزارەتی تەندروستی، بە چڕوپڕی کار دەکەن، بۆ ھۆشیارکردنەوەی زیاتری ھاوڵاتیان لە مەترسی نەخۆشییەکە و ڕێگەکانی خۆپارێزی لێی.

بە گوێرەی ڕاگەیەندراوەکە، تووشبووەکە سەربازێکی سوپای ئەمریکایە لە بنکەی سەربازیی شتوتگارت لە ئەڵمانیا.

تۆڕی ھەواڵی (سی ئێن ئێن)ی ئەمریکا لە زاری وتەبێژی سوپای ئەمریکاوە لە ئەوروپا بڵاویکردەوە، دوای پشکنینی پێویست دەرکەوتووە ئەو سەربازەی ھێزەکانیان تووشی ئاوڵەی مەیمون بووە.

ئاماژەی بەوەشکردوو، دوای دەستنیشانکردنی حاڵەتەکە، یەکەی تەندروستی سوپای ئەمریکا لە شتوتگارت، سەربازەکەی جیاکردووەتەوە و لە دەرەوەی بنکە سەربازییەکە چارەسەر وەردەگرێت.

باسی لەوەشکردووە، بۆ کەمکردنەوەی مەترسی لەسەر دانیشتوانی ناوچەکە و ھێزەکانی دیکە، ھەموو ئەو کەسانە لە یەکەیەکی تایبەت جیاکراونەتەوە، کە مامەڵە و تێکەڵاویان لەگەڵ ئەو سەربازە تووشبووەدا ھەبووە.

تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیی ڕایگەیاند، مەترسی بڵاوبوونەوەی نەخۆشی ئاوڵەی مەیمون لە دەرەوەی وڵاتانی ئەفریقا ڕاستەقینەیە و نابێت ئەو مەترسیە پشتگوێ بخرێت.

ئاماژەی بۆ ئەوەش کرد کە تا ئێستا زیاتر لە ھەزار حاڵەتی تووشبوون بە نەخۆشییەکە لە ٢٩ وڵاتی دەرەوەی ئەفریقا تۆمار کراوە بەڵام ھیچ حاڵەتێکی گیان لە دەستدان لەو وڵاتانە تۆمار نەکراوە.

بەڕێوەبەری گشتی ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیی ڕاشیگەیاندووە، نەخۆشی ئاوڵەی مەیمون زیاتر مەترسی لەسەر منداڵان و ژنانی دوو گیان دروست دەکات، بۆیە بە پێویستی دەزانێت چاودێرییەکی زیاتری بڵاوبوونەوەی نەخۆشیەکە بکرێت و ڕێکاری پێویست بۆ کۆنترۆڵکردنی بگیرێتەبەر.

نەخۆشی ئاوڵەی مەیمون لە کیشوەری ئەوروپا لە تەشەنەکردندایەو  وەزارەتی تەندروستی ئیسپانیا رایانگەیاند، ٦٩ حاڵەتی نوێی توشبوون بە ئاوڵەی مەیمونیان تۆمارکردووە و کۆی گشتی توشبووان گەیشتۆتە ٢٢٥ حاڵەت، تەندروستی ئیسپانیا ھۆشداریشیدا لە بەرزبوونەوەی زیاتری توشبووان. 

ئاوڵەی مەیمون بۆ یەکەمین جار لە ساڵی ١٩٧٠ لە کۆنگۆی دیموکرات سەریھەڵدا، لە ھەردوو کیشوەری ئەفریقا و ئەوروپا لە تەشەنەکردنی بەردەوامدایە، بەڵام تا ئێستا ھیچ حاڵەتێکی گیانلەدەستدان بە نەخۆشییەکە لە ئەوروپا تۆمارنەکراوە.

بەریتانیا بووەتە گەورەترین ناوەندی بڵاوبوونەوەی ئاوڵەی مەیمون لە دەرەوەی کیشوەری ئەفریقا و زۆرینەی ئەو تووشبووانیش لە نێو پیاوانی ھاوڕەگەزخوازان و دوو ڕەگەزیدایە.

بەرپرسانی تەندروستی بەریتانیا داوایان لە ھاووڵاتیانی وڵاتەکەیان کردووە و خۆیان بە دوور بگرن لە ھەر مامەڵەیەک لەگەڵ ئەو کەسانەی تووشی نەخۆشییەکە بوون.

ڕێکخراوی تەندروستی جیھانیش ئاماژەی بەوەکردووە، لە ٢٠ وڵاتی جیھان کە پێشتر ھیچ حاڵەتێکی نەخۆشی ئاوڵەی مەیمونیان تێدا نەبووە، ٧٨٠ حاڵەتیان تێدا تۆمارکراوە، بەڵام تا ئێستا لە دەرەوەی کیشوەری ئەفریقا ھیچ حاڵەتێکی مردن تۆمارنەکراوە.

"ڕوبا فەلاح" لە تیمی ڕاگەیاندنی وەزارەتی تەندروستی عێراق بڵاویکردەوە، ژمارەی تووشبووانی کۆرۆنا جێگیرە و لە ھەندێک ڕۆژدا ھیچ حاڵەتێکی گیان لە دەستدان تۆمار ناکرێت و ڕێژەی چاکبوونەوەش زۆر بەرزە، بەڵام ھێشتا مەترسی سەرھەڵدانی شەپۆلی پێنجەم ھەیە ئەگەر ھاووڵاتیان پابەندی ڕێکارەکان نەبن.

"ڕوبا فەلاح" نیگەرانیشی دەربڕی لەوەی ئاستی وەرگرتنی ڤاکسین لە کەمبوونەوەدایە و تا ئێستا ١٠ ملیۆن کەس ڤاکسینیان وەرگرتووە، ٣٥٪یان دۆزی یەکەم و ٢٥٪یاشیان ھەردوو دۆزەکەیان وەرگرتووە، لە ئێستاشدا دۆزی سێیەمیش بەردەستە و ئەوانەی تەمەنیان لە سەروو ١٢ ساڵەوەیە دەتوانن وەریبگرن.

تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری ڕێکخراوی تەندروستی جیھانی ڕایگەیاند، تائێستا ھەڕەشەیەکی ڕاستەقینە ھەیە بۆ دەرکەوتنی جۆرێک لە ڤایرۆسی نوێ، کە مەترسیدارتر بێت لە ڤایرۆسی کۆرۆنا و بە ھیچ کام لەو ڤاکسینانەی کە ئێستا لەبەردەستدان  نەتوانێت کاریگەری لەسەری ھەبێت.

وتیشی، لە ئێستادا قورسە پێشبینی بکرێت لەبارەی چۆنێتی گەشەکردنی ڤایرۆسەکە و مەترسییەکانی، بەڵام تەواو دڵنیان لەوەی تەشەنەکردنی زۆر لە ڤایرۆسەکانی ئێستا خێراتر دەبێت.

ئاماژەی بەوەشکردوە، لە پێنج وڵاتی ئەفریقیشدا ڤایرۆسەکە بە خێرایی تەشەنە دەکات و تائێستا لەو پێنج وڵاتەدا ھەزار و ٣٦٥ حاڵەت تۆمارکراوە کە ٦٩یان گیانیان لە دەستداوە، کۆی ئەو حاڵەتانەش لە ماوەی ٥ مانگدا تۆمار کراون.

ئاوڵەی مەیمون نەخۆشییەکی ڤایرۆسییە و بەخێرایی تەشەنە دەکات و چەندین نیشانەش لەسەر جەستەی توشبوەکە دەردەکەوێت.

جان ئیڤ دوکلوس وەزیری تەندروستی کەنەداش پێشبینی کردووە کە لە چەند رۆژی داھاتوودا ژمارەی توشبووان زیاتر بەرز ببنەوە،

وتیشی دەرمان و پێداویستی تەندروستیان ئامادە کردووە بۆ چارەسەرکردنی توشبووان. 

لە چەند وڵاتێکی جیھان حاڵەتی توشبون بە نەخۆشی کۆکەمەیمونە تۆمارکراوە، لەو چوارچێوەیەدا دەزگای تەندروستی گشتی کەنەدا رایگەیاند، لە پارێزگای کیوبیک ئەنجامی پشکنینی کۆکە مەیموونە، دوو حاڵەتی تووشبوون تۆمارکراوە، ھەروەھا لە فەرەنسا و ئەمریکا و ئوسترالیا و ئیسپانیا چەند حاڵەتێکی توشبوون بە کۆکە مەیمونە تۆمار کراوە، حکومەتی ئوسترالیاش رایگەیاندوە، نیشانەکانی کۆکە مەیموونەکان لە گەشتیارێکدا دەرکەوتووە کە لە ئەوروپا گەڕاوەتەوە.

کۆکە مەیموونە ڤایرۆسێکی دەگمەنە بۆ یەکەمجار لە حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو لە کۆماری کۆنگۆی دیموکرات دۆزراوەتەوە، لە دەیەی ڕابردوودا حاڵەتەکانی لە ڕۆژئاوای ئەفریقا زیادی کردووە، نیشانەکانی بریتین لە تا، ئازاری ماسولکەکان و ئاوسانی ڕژێنە لیمفاوییەکان و پەڵە لەسەر دەست ودەم وچاو.

ئاژانسی ھەواڵیی ئەسیۆشەیتد پرێس بڵاویکردەوە، ٢١ توشبووی تری ڤایرۆسی کۆرۆنا لە کۆریای باکور گیانیان لە دەستداوە، بەوەش ژمارەی گیان لە دەستدان بە کۆرۆنا گەیشتووەتە ٢٧ کەس، ئاماژەی بەوەشکرد، ١٧٤ ھەزار و ٤٤٠ حاڵەتی نوێی تووشبوون بە کۆرۆنا تۆمارکراوە و تائێستاش ٥٢٤ ھەزار و ٤٤٠ کەس لە کۆریای باکور تووشی ڤایرۆسەکە بوون.

کیم جۆنگ ئون، سەرۆکی کۆریای باکور، لەگەڵ لێپرسراوانی وڵاتەکەی لەبارەی بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا و رێکارە خۆپارێزییەکان کۆبووەوە و بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسەکەی بە "کارەساتێکی گەورە و مێژوویی" ناوبرد و داوای لە ھاووڵاتیان و حکوومەت کرد، یەکگرتووبن بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ڤایرۆسەکە لە زووترین کاتدا.

رۆژی پێنجشەممەی رابردوو، کۆریای باکور بۆیەکەمجار دانی بە بڵاوبوونەوەی کۆرۆنادانا و قەدەغەی ھاتوچۆی سەرتاسەری لەو وڵاتە راگەیاندرا.