تەندروستی
ئیلۆن مەسک، ئەو گەنجەی بە داهێنانەکانی جیهانی بەخۆیەوە سەرقاڵ کردووە، جارێکی دیکە جیهانی سەرسام کردووە بە باسکردنی رۆڵی سەرەکی رۆبۆتەکان لە داهاتووی زانستی پزیشکیدا.
ئیلۆن مەسک ملیاردێری ئەمریکی و خاوەن و جێبەجێکاری کۆمپانیای سپەیس ئێکس و سەرۆکی تێسلا باس لەوەدەکات، لەماوەی چەند ساڵێکی کەمدا رۆبۆتەکان تواناکانی پزیشکێکی باش تێدەپەڕێنن لە ئەنجامدانی نەشتەرگەریدا، هەروەها تەنها لەماوەی پێنج ساڵی داهاتوودا توانای باشترین پزیشکەکانی ئەو بوارە تێدەپەڕێنن.
مەسک باسی لەوەشکردووە، یەکێک لە کۆمپانیاکانی بەناوی "نیورالینک" بۆ تەکنەلۆجیای تایبەتمەند بە مێشک و دەمار، رۆبۆتێکی بەکارهێناوە بۆ چاندنی چەند ئەلیکترۆکۆدێک لە مێشکدا، کە ئەوە زۆر ئەستەم بووە بۆ مرۆڤەکان بتوانن لەو ماوە کەمەدا و بەو وردییە ئەو کارە بکەن.
داهێنانەکانی مەسک لە بواری تەکنەلۆجیادا لەماوەی ئەم چەند ساڵەی کۆتاییدا وای کردووە، مەسک لە پێشەنگی بوارەکەدا بمێنێتەوە و رۆژ بە رۆژ میدیاکان بە بابەتی سەرسوڕهێنەرەوە سەرقاڵ دەکات.
لەماوەی رابردووشدا توانیویەتی لەرێگای چاندنی چیپی بچووک لە مێشکی مرۆڤەکاندا، توانای گفتوگۆ و قسەکردن بگەڕێنێتەوە بۆ ئەو کەسانەی توانای قسەکردنیان نییە.
Robots will surpass good human surgeons within a few years and the best human surgeons within ~5 years. @Neuralink had to use a robot for the brain-computer electrode insertion, as it was impossible for a human to achieve the required speed and precision. https://t.co/ipPhQK8z1j
— Elon Musk (@elonmusk) April 27, 2025
ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە حکومەتی هەرێم چەند رێنماییەکی تایبەت بە خۆپاراستن لە خۆڵبارین بڵاوکردەوە و باس لەوە دەکات، پێویستە ماسک بەکاربهێنرێت.
ماوەی دوو رۆژە شەپۆلێکی خۆڵبارین ناوچە جیاوازەکانی هەرێمی کوردستان و عیراقی گرتووەتەوە و کەشناسیش پێشبینی دەکات، ئەمڕۆ و سبەینێ خۆڵبارینەکە بەردەوام بێت.
لەوبارەیەوە ناوەندی هاوبەشی هەماهەنگی قەیرانەکان لە حکومەتی هەرێم رێنماییەکانی کاتی خۆڵبارینی بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، تاوەکو دەتوانیت لە ماڵەوە بمێنەرەوە و مەیە دەرەوە، هەروەها ئاو زۆر بخۆرەوە.
رێنماییەکان:
-پێویستە دەرگا و پەنجەرەی ماڵەکەت دابخەیت.
-راهێنانی قورس ئەنجام مەدە.
-ئەگەر هەستت بە بێتاقەتی و هەناسەتەنگی کرد، سەردانی پزیشک بکە.
-خۆڵبارین کاریگەریی دەکاتە سەر دەم و چاو و لوت، بۆیە بەکارهێنانی ماسک پێویستە.
-خۆڵبارین مەترسیدارە بۆ ئەو کەسانەی نەخۆشی دڵ و رەبۆیان هەیە، هەروەها بۆ منداڵ و ژنانی دووگیان.
ئەگەر لەناو ئۆتۆمبێلدا بوویت و خۆڵبارینێکی چڕ بوو:
-لە لایەکی شەقامەکەوە بوەستە و دڵنیابە لەوەی ئۆتۆمبێلەکەت ناجوڵێ، هەروەها هێمای چواری دابگیرسێنە.
-لەناو ئۆتۆمبێلەکەتدا بمێنەرەوە .
-پەنجەرەکان دابخە.
-هەوای ناو ئۆتۆمبێلەکەت دابگیرسێنە.
بەڕێوەبەریی گشتیی تەندروستیی سلێمانی رایگەیاند، بەشێکی هۆکاری گیانلەدەستدان لەو کەسانەی کە نەشتەرگەریی دابەزاندنی کێش ئەنجام دەدەن بە سەرجەم جۆرەکانییەوە، پەیوەندی بە نەخۆشخانەکانەوە هەیە. وتیشی، ئەنجامدانی ئەو نەشتەرگەرییە رێک دەخەنەوە و پسپۆڕی پزیشکەکان دیاری دەکەن.
سەباح هەورامی بەڕێوەبەریی گشتیی تەندروستیی سلێمانی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی بەشێکی هۆکاری گیانلەدەستدان لەو کەسانەی نەشتەرگەریی دەکەن بۆ بڕینی گەدەیان یان دەرهێنانی چەوریی و راکێشانی پێست، پەیوەندی بە نەخۆشخانەکان و نەگونجاوی شوێنەکەوە هەیە بۆ ئەو جۆرە نەشتەرگەرییە.
باسی لەوەشکرد، لە ئێستادا بەهۆی ئەوەی ئەو جۆرە نەشتەرگەرییانە پسپۆڕی دیاری کراوی نییە، تێکەڵاوییەک لەنێوان پسپۆڕییەکان و دەستنیشانکردنی کاری پزیشکەکاندا روویداوە و هەر پزیشکێکی نزیک لەو پسپۆڕییە بە مافی خۆی دەزانێت ئەنجامی بدات.
وتیشی، لە ئێستادا بەشێکی زۆری پسپۆڕییەکان ئەو نەشتەرگەرییە بۆ نەخۆشەکان ئەنجام دەدەن، کە هەندێک جار رێگای نازانستی و شێوەی نەگونجاو بەکاردەهێنن، کە بەهۆیەوە گیانلەدەستدان یان چەندین زیانی لاوەکی لێدەکەوێتەوە.
بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی ئاماژەی بەوەشکرد، بە دەیان سکاڵا هەیە لەسەر ئەو بابەتانە، چەندین کەسیش بە سزا گەیەنراون، یان رەوانەی دادگا کراون، هەشە بێتاوانی سەلمێنراوە و ئازاد کراوە.
سەباح هەورامی وتیشی، بڕیاریان داوە ئەنجامدانی ئەو نەشتەرگەرییە رێک بخەنەوە و پێویستە لە چەند شوێنێکی تایبەتی نەخۆشخانەکاندا ئەنجام بدرێت و پسپۆڕی ئەو پزیشکانەشی رێگەیان پێدەدرێت ئەنجامی بدەن، دیاری بکرێت، جگە لەوەی دەبێت نەخۆش بەر لە بڕیاردان بۆ نەشتەرگەریی، لیژنەی تایبەت بیبینێت.
ئەمڕۆ هەر پزیشکێک لە هەر نەخۆشخانەیەک ئەو نەشتەرگەرییەی ئەنجام دابێت، توندترین سزا دەدرێت
لەبارەی ئەو دەنگۆیانەشی باس لەوە دەکەن، ئەمڕۆ نەشتەرگەریی بڕینی گەدە ئەنجام درابێت لە چەند نەخۆشخانەیەک، ئەوەی روون کردەوە، لیژنەکان ئەمڕۆ بەسەر نەخۆشخانەکاندا دەگەڕێن، هەر پزیشکێک لە هەر نەخۆشخانەیەک ئەو نەشتەرگەرییەی لەمڕۆدا ئەنجام دابێت، ئەوا بە توندترین شێوە سزای دەدەن.
بەشێکی پزیشکەکان ئامانجیان کێبڕکێی ماددیە
بەڕێوەبەری تەندروستیی سلێمانی ئەوەشی نەشاردەوە، کە بەشێکی پزیشکەکان بۆ کێبڕکێی ماددی نەشتەرگەرییەکە بە زوویی و لە شوێنی نەگونجاودا ئەنجام دەدەن.
ئەمەش دوای ئەوە دێت، دوێنێ چوارشەممە، ژنێکی تەمەن 36 ساڵ، دوای رۆژێک لە ئەنجامدانی نەشتەرگەریی دەرهێنانی چەوری گیانی لەدەستدا، کە خاوەنی سێ منداڵ بوو و دانیشتووی بەریتانیا بوو.
لەدوای ئەوەشەوە بەڕێوەبەرایەتی گشتیی تەندروستیی سلێمانی بە تەواوی ئەنجامدانی سەرجەم نەشتەرگەرییەکانی دابەزاندنی کێشی لە نەخۆشخانەکاندا قەدەغە کرد، تاوەکو ئەو کاتەی بە یاسا و رێکاری گونجاو ئەو کارە رێکدەخەنەوە. راشیگەیاند، لیژنەی لێکۆڵینەوەیان لەسەر نەخۆشخانەکەش و پزیشکەکەش پێکهێناوە.
گیان لەدەستدان بەهۆی ئەو نەشتەرگەرییەوە لە هەرێمی کوردستان چەند جارێکە دووبارە دەبێتەوە، لە 14ی مانگی یەکی ئەمساڵیشدا، ژنێکی تەمەن ٤١ ساڵ دوای ئەوەی لە نەخۆشخانەیەکی تایبەتی سلێمانی نەشتەرگەریی دەرهێنانی چەوری بۆکرا، گیانی لەدەستدا، کە خاوەنی دوو منداڵ بوو.
پەتای تای خوێنبەربوون، ئەو پەتایەی ئێستا یەخەی عیراقی گرتووە و بەپێی دوایین ئامارە رەسمییەکان، 14 حاڵەتی توشبوون و دوو حاڵەتی گیانلەدەستدان بەهۆی پەتاکەوە تۆمار کراون.
پەتای تای خوێنبەربوون پەتایەکی ڤایرۆسییە، گواستراوەیە و بەهۆی ئاژەڵ و مێش و مەگەزەوە بۆ مرۆڤ دەگوازرێتەوە، کە لەنێوان مرۆڤەکانیشدا درمە و دەگوازرێتەوە.
ئەگەر نەخۆشییەکە لە سەرەتادا دیاریبکرێت، ئەوا چارەسەرەکەی ئاسانتر دەبێت. بۆیە باشترین شت ئەوەیە هاووڵاتیان هۆشیار بن بەرامبەر بە نەخۆشییەکە و نیشانەکانی، هەروەها رێگاکانی خۆپاراستن لێی جێبەجێ بکەن.
بەپێچەوانەشەوە ئەگەر ماوەی دوو هەفتە و زیاتر بخایەنێت و هێشتا نەخۆشییەکە دیاری نەکرابێت و چارەسەری وەرنەگرتبێت، ئەگەری هەیە نیشانەکان توند ببن، بەتایبەت ئەگەر خوێن لەژێر پێستدا بڵاوببێتەوە ئەگەری گیانلەدەستدانی نەخۆشەکە هەیە.
رێژەی گیانلەدەستدان بە تای خوێنبەربوون لەنێوان 15٪ بۆ 30٪دایە.
هیچ پێکوتەیەکی دیاریکراوی نییە، نیشانەکانیشی لەرێگای پێدانی دەرمانی تایبەتەوە کەمدەکرێنەوە.
هۆکارەکانی توشبوون:
ئەم پەتایە لە رێگای بەرکەوتن بە ئاژەڵ و مێرووی هەڵگری ڤایرۆسەکەوە دەگات بە مرۆڤ، هەروەها بەشێوەیەکی زیاتر مێشوولە، گەنە، مشک و شەمشەمەکوێرە هۆکاری گواستنەوەین.
هەروەها بەهۆی سەربڕین و خواردنی گۆشتی ئاژەڵی توشبووەوە دەگوازرێتەوە بۆ مۆڤ.
بەدەر لەو هۆکارانەی دیکە، لەنێوان مرۆڤەکانیشدا بەهۆی کارکردن و تێکەڵبوونی کەسانی توشبوو و بەکارهێنانی دەرزی و ئامێری کەسی توشبوو، یانیش پەیوەندی جەستەیی لەگەڵ کەسی توشبوودا، هەروەها کارکردن و مانەوە لەو شوێنانەی مشکیان تێدایە، لەگەڵ بەرکەوتن بە خوێن یان هەر شلەیەکی دیکەی کەسیتوشبوو، دەگوازرێتەوە و بڵاو دەبێتەوە.
نیشانە سەرەکییەکانی نەخۆشییەکە:
-دڵتێکەڵهاتن و هێڵنجدان و رشانەوە
-ئازاری جومگەکان
-سکچوون
-تا
-هیلکی و لاوازی
نیشانە توندەکان کە مەترسییان لەسەر ژیان هەیە:
-بێهۆشبوون
-ناڕێکی لە ئیشوکاری کۆئەندامی دەمار
-پەککەوتنی جگەر
-پەککەوتنی گورچیلە
-پەککەوتنی هەناسەدان
-خوێنبەربوونی ژێرپێست
باشترین رێگاکانی خۆپارێزی:
-داپۆشینی گۆشت لەناو دەفری سەرقەپاتدا.
-بەباشی پاککردنەوەی سەتڵی خۆڵ و خاشاک و باشترە ئەگەر ئەو سەتڵانە سەریان هەبێت.
-دانانی پەردەی گونجاو بۆ دەرگا و پەنجەرەکان کە مێروو و خشۆکەکان پێیدا تێپەڕ نەبن.
-بەباشی کوڵاندنی گۆشت و خۆراکەکانی دیکە.
-بڕینی لقوپۆپی زیادەی دارەکان و دوورخستنەوەی گژوگیا لە ماڵەکان.
-دوورخستنەوەی دار و خشت و کەرەستەی کەڵەکەبوو لە ماڵەکان، کە لانیکەم 40 مەتر و زیاتر.
-پاراستنی پاکوخاوێنی جەستەیی و زوو زوو شۆردنی دەستەکان.
-بڕینی چیمەنی ماڵەکان.
-پێویستە هەر ئاژەڵێک کە سەر دەبڕدرێت قڕتێکەرەکان و گەنەی لەسەرنەبێت و تەنها لە کوشتارگەکاندا ئاژەڵ سەرببڕدێت، بۆئەوەی پشکنینی پێش سەربڕین و دوای سەربڕینیشی بۆ بکرێت.
-نابێت بەهیچ جۆرێک ئاژەڵ لەناو ماڵ و گەڕەکەکاندا سەر ببڕدڕێت.
توێژینەوەیەکی یابانی نهێنییەکی زانستیی نوێ لەبارەی زوو هەستان لە خەو و مانەوە بە چالاکی و تەندروستیی ئاشکرا دەکات و ئاماژەی بەوەکردووە، بۆ مانەوەی جەستەتان بە تەنسروستیی رێگە بدەن تیشکی خۆر لەخەو هەڵتان بستێنێ.
توێژەران لە زانکۆی ئەوساکا مترۆبۆلیتان توێژینەوەیەکیان لەسەر 19 بەشداربوو ئەنجام داوە لەبارەی کاریگەریی بەرکەوتنی رووناکی سروشتی لەسەر کوالێتی خەو و لەخەو هەستان.
توێژەران نموونەی توێژینەوەکەیان کردووە بە سێ بەشەوە، بەشیکیان 20 خولەک بەر لە هەستان لە خەو رووناکی سروشتی "تیشکی خۆر" لێیداون، بەشێکیان زیاتر لە 20 خولەک و بەشێکیشیان هیچ رووناکییەک نەچووەتە ژوورەکانیانەوە.
لە ئەنجامی توێژینەوەکەدا، ئەو زانا یابانیانە گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی، ئەو کەسانەی 20 خولەک بەر لە هەستان لە خەو رووناکی سروشتی لە ژوورەکانیانی داوە، خەوێکی باشتریان هەبووە و لەکاتی هەستان لە خەویشدا جەستەیەکی چالاکیان هەبووە، هەروەها هیچ هەستێکی خەواڵوویی و شەکەتی جەستەیان نەبووە.
لە بەرامبەردا گروپی دووەم کە زیاتر لە 20 خولەک رووناکی سروشتی چووەتە ژوورەکانیانەوە، کەمتر چالاک بوون بەراورد بە گروپی یەکەم، ئەمەش هاوشانی ئەوە دەبێتەوە کە زانست دەڵێت، بەرکەوتنی زۆر بە تیشکی خۆر کاریگەریی لاوەکی و زیانی دەبێت.
گروپی سێیەمی توێژینەوەکەش کە لە ژوورێکی تەواو تاریکدا خەوتوون و هیچ رووناکییەکی سروشتی نەچووەتە ژوورەکانیانەوە، ئەگەرچی کاتی تەواویش خەوتبن، بەڵام هێشتا هەستیان بە تێکشکاوی جەستەیان کردووە و خەواڵوو بوون، نەیانتوانیوە بە چالاکییەوە رۆژەکانیان دەست پێ بکەن و بچنە سەر کار.
توێژەرانی توێژینەوەکە ئەوەشیان خستووەتە روو، لە دەرئەنجامی ئەو توێژینەوەیەوە دەیانەوێت بگەن بە داهێنانی سیستمێکی زیرەک، کە بەپێی کات و وەرزەکان کۆنتڕۆڵی چوونە ناوەوەی رووناکی سروشتی و تیشکی خۆر بکات بۆ ژوورەکان.
بۆیە ئەو توێژینەوەیە ئاڕاستەیان دەکات بەوەی، دیزاینێکی زیرەکانە بۆ ژووری نوستن بکەن، کە رووناکی سروشتی و تیشکی خۆر وەک بەشێکی سەرەکی ژوورەکە لەبەرچاوبگیرێت.
هەورەبروسکە، دیاردەیەکی سروشتییە و بە گشتی لە وەرزی زستاندا، بەهۆی بوونی تەزووی بای هەڵکشاو زیاتر روو دەدات.
هەورەبروسکە کرداری خاڵیبوونەوەی کارەباییە، کە لەنێوان بەشەکانی پەڵەهەورێک یان دوو پەڵەهەوری باراناوی بارگە جیاواز، یان لەنێوان پەڵەهەور و باڵەخانەیەک، یان مرۆڤ، درەخت و ئاژەڵ و هەر شتێکی دیکە لەسەری زەوی روو دەدات.
لەناو هەورە باراناوییەکاندا گەردیلە پۆزەتیڤ و نێگەتیڤەکان دابەش دەبن، بەجۆرێک بارگە پۆزەتیڤەکان دەچنە سەرەوەی هەورەکان و بارگە نێگەتیڤەکان لە بەشی خوارەوەی هەورەکان دەبن، ئەگەر ئەو بارگانە لە هەورەکەدا لەیەکتر نزیک ببنەوە هەورە بروسکە لەناو هەورەکاندا روو دەدات، کە ئەمەیان مەترسیدار نییە لەسەر مرۆڤ و زیندەوەران و زەوی.
لە دۆخێکدا ئەگەر ئەو هەورانە لە زەوی نزیک ببنەوە کە زەوی بارگەی موجەبە، ئەوا بارگەکە لە زەویدا بەتاڵ دەبێتەوە، کە ئەمە ئەو بروسکەیەیە مەترسی دروست دەکات.
ساڵانە هەورە بروسکەکان دەبنە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان کەس لە جیهاندا، یان بەهۆی بروسکەوە بە سەتان رووداوی ئاگرکەوتنەوە روودەدەن.
بروسکە گەرمییەکەی 30 هەزار پلەی سیلیزییە، کە دەکاتە زیاتر لە پێنج ئەوەندەی گەرمی رووبەری خۆر، لوتکەی تەزووەکەشی دەگاتە 30 هەزار ئەمپێر.
چۆن خۆت لە بەرکەوتن بە هەورەبروسکە دەپارێزیت؟
باشترین کار بیکەیت ئەوەیە لە ماڵەوە بمێنیتەوە و دووربیت لە دەرگا و پەنجەرەوە، ئەگەر لە دەرەوەش بوویت باشترە لە سەرجەم ئەو شتانە دوور بکەویتەوە کە درێژ و بەرزن، هەروەها بچۆ ژێر پرد، یانیش لە ناو ئۆتۆمبێلەکەتدا بمێنیتەوە، بەڵام هەرگیز چەتر بەکارمەهێنە بۆ خۆپاراستن.
دەبێت بە هەموو شێوەیەک لە درەختەکان و ئاو دووربکەویتەوە، چونکە ئاو گەیەنەرێکی بەهێزە و درەختەکانیش سەرچاوەیەکی باشی خاڵیبوونەوەی بارگەی هەورەکەن.
خۆ ئەگەر لە دەشتودەرێکی تەختدا بوویت، باشترین کار ئەوەیە لە هەموو دار و درەخت و کانزا و هەر شتێکی دیکە دووربیت کە لە دەورتدا هەیە، بەپێی توانا خۆت گرمۆڵە بکە و با سەرت بەرز نەبێت تەنها قاچەکانت لەسەر زەوی بن، ئەگەر چەند کەسێکیش بوون، ئەوا با دووری نێوانتان لە 30 مەتر کەمتر نەبێت.
یاسای 30 بە 30 جێبەجێ بکە
یاسای 30 بە 30 بریتییە لەوەی، کە ئەگەر بروسکە روویدا، ئەوا تاوەکو 30 بژمێرە، ئەگەر گەیشتیتە ژمارە 30 یان بەر لە گەیشتن بە ژمارە 30 گوێت لە دەنگەکەشی بوو، ئەوا مانای ئەوە دەگەیەنێت هەورەکە زۆر نزیکە و بایی ئەوەندە مەترسیدارە کە پێویست بکات بە زوویی خۆت بپارێزیت.
ماوەی نزیکەی سێ هەفتەیە پەتایەکی قورس لەناو منداڵاندا بڵاوبووەتەوە و نیشانەکانی قورسن و بە گشتی منداڵان لە سەرجەم تەمەنەکاندا دەگرێتەوە، پزیشکێکی پسپۆڕی نەخۆشخانەی منداڵانی سلێمانیش باس لە نیشانە و چارەسەرەکانی دەکات.
بەختیار قادر پزیشکی پسپۆڕی منداڵان لە نەخۆشخانەی دکتۆر جەمال ئەحمەد رەشیدی فێرکاری لە سلێمانی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە ئێستادا بەهۆی وەرز گۆڕینەوە کەش دەگۆڕێت و چەندین جۆری ڤایرۆس و بەکتریا چالاک دەبن و دەبنە هۆی ژەهراویبوونی چەندین خۆراک، هەر بۆیە پەتا لەم وەرزانەدا بڵاو دەبنەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئەوەی ئەم پەتایە جیادەکاتەوە ئەوەیە نیشانەکانی قورسترن، کە رۆژانە نزیکەی 750 نەخۆش سەردانی نەخۆشخانەی منداڵان دەکات، نزیکەی 500یان توشی ئەم پەتایە بوون.
وتیشی، نیشانەکانی پەتاکە قورسن و لە منداڵێکەوە بۆ یەکێکی تر دەگۆڕێت، کە منداڵ نیشانەکانی هەڵامەت و کۆکەی قورسی هەیە و دواتر لێیدەکات بە سکچوون و رشانەوە، پەتاکە هەردوو کۆئەندامی هەرس و هەناسە دەگرێتەوە.
منداڵانی خوار دوو ساڵ نیشانەکانیان بە قورسی تێدا دەردەکەوێت
باسی لەوەشکرد، بەگشتی منداڵانی خوار دوو ساڵ و بەتایبەتیش خوار شەش مانگ زۆر بە قورسی پەتاکە دەگرن و سەرجەم نیشانەکانیان هەیە و کۆکەیان زیاترە، بەڵام لە سەروو دوو ساڵەوە زیاتر نیشانەکانی هەڵامەت و کۆکە و هەوکردنی سنگیان هەیە و لە ١١ و ١٢ ساڵ بەرەو سەریش زیاتر سکچوون و رشانەوە دەگرن.
ئەو پزیشکە داواش لە دایک و باوکان دەکات، ئەگەر نیشانەکانیان لە منداڵەکانیاندا بەدیکرد نەیانبەنە لای یاریدەدەرە پزیشکییەکانی گەڕەکەکان بەڵکو پێویستە پزیشکی پسپۆڕ بیانبینێت، بەتایبەت پێدانی دەرمانی دژە میکرۆب بەبێ راوێژی پزیشکی پسپۆڕ زیانی زۆر بە منداڵەکە دەگەیەنێت لەبری ئەوەی چاکی بکاتەوە.
رێنمایی بۆ دایک و باوکان
دکتۆر بەختیار قادر رێنمایی دایک و باوکان دەکات بەوەی ئەگەر منداڵەکانیان نیشانەی توندی پەتاکەی نەبوو لەدوای بینینی پزیشك و وەرگرتنی دەرمان، لە ماڵەوە چارەسەریان بۆ بکەن زۆر باشترە لەوەی لە نەخۆشخانە بن.
دەشڵێت: لە ماڵەوە دەرمانەکانیان لەکاتی گونجاودا بدەنێ و شۆربایان بۆ بکەن، هەروەها ئەو موغەزیانەی دەگیرێنەوە بیدەن بە منداڵەکانیان باشترە لەوەی لە نەخۆشخانە بن و ئاویان بۆ هەڵبواسن.
ئەو پزیشکی پسپۆڕی منداڵانە ئەوەشی خستە روو، "ئەگەر منداڵ موغەزی نەخواردەوە، ئەوا دایک و باوکان خۆیان بۆیان ئامادە بکەن، کوپێک ئاو بهێنن و بەهێندەی کەوچکێکی چا خوێ و شەکری تێبکەن و بیدەن بە منداڵەکانیان، یانیش شۆربای جیاوازیان بۆ دروست بکەن".
باسی لەوەشکرد، لەو کاتانەدا ئاو بەتەنیا منداڵەکە زیاتر وشک دەکاتەوە و توشی سکئێشە و سەرگێژخواردنی دەکات، بۆیە پێویستە ئاو بە خوێ و شەکرەوە بیاندرێتێ یان ماستاویان بدرێتێ.
لەکۆتاییدا روونیشیکردەوە، پێویستە دایک و باوکەکان بەلایانەوە ئاسایی بێت کاتێک دەرمانەکانیش دەدەن بە منداڵ بەڵام هێشتا توشی تا دەبێتەوە و نیشانەکانی هەیە ئەگەر زۆر توند نەبێت، چونکە بە گشتی پێنج رۆژی دەوێت بۆ چاکبوونەوە، بۆیە لەو ماوەیەدا پێویستە دەرمانەکانی بە رێکوپێکی پێبدەن و چاودێری بکەن تاوەکو پەتاکە تێدەپەڕێنێت.
بەشێکی رۆژووەوانان بەهۆی مانەوەیان تاوەکو درەنگ لە شەوانی مانگی رەمەزاندا، راهاتوون بەوەی درەنگ بخەون، بەڵام بێگومان درەنگ خەوتن زیان بە جەست ەدەگەیەنێت، بۆیە پێویستە سیستمی خەو رێکبخرێتەوە.
خەوتنی ناڕێک و کەمخەوی کاریگەریی نەرێنی لەسەر جەستە و سیستمی بەرگری جێدەهێڵیت، جەستە بۆئەوەی کارەکانی بە رێکی بەڕێوەببات و ئەندامەکانی بپارێزێت، پێویستی بە سیستمێکی گونجاو لە خەو و خۆراک و جوڵە هەیە.
پزیشکەکان ئاماژە بەوە دەکەن، سەرەتا پێویستە بۆ رێککردنەوەی سیستمی خەو بەیانیان زوو لە خەو هەڵبستیت، ئەگەرچی رەنگە لە سەرەتادا شەکەت و ماندوو و بێزار بی، بەڵام دەبێت بەرگەی ئەو دۆخە بگری تاوەکو جەستەت لەگەڵ زوو هەستان لە خەودا رادێت.
هەروەها گرنگیدان بە وەرزش لە بەیانیاندا پزیشکەکان بە هۆکارێکی باشی دادەنێن تاوەکو هاوکاری جەستە بکەن لە تەندروست مانەوەی و رێککردنەوەی کاری هۆڕمۆنەکان، بۆئەوەی لەکاتی گونجاوی خۆیاندا دەربدرێن، بەتایبەت هۆڕمۆنی میلاتۆنین کە پەیوەستە بە رێکخستنی خەوەوە.
پزیشکەکان ئاماژەیان بە چەند چالاکییەکیش داوە بۆئەوەی لە شەواندا ئەنجامی بدەیت تاوەکو وا لە مێشک و جەستەت بکەیت زووتر خەوی بێت، لەناویشیاندا خوێندنەوە بە هەڵبژاردنێکی باش دادەنێن.
هەروەها گرنگە شەوان چەند کاتژمێرێک بەر لە خەوتن لە بەکارهێنانی ئامێرە ئەلیکترۆنییەکان دووربکەویتەوە، بۆئەوەی ئەو تیشکانەی لەو ئامێرانەوە دەردەچن کاریگەریت لەسەر دروست نەکەن و خەوت بزڕێنن.
ناوەندی ئەمریکیی بۆ توێژینەوە لە تەندروستیی گشتی رایگەیاندووە، توێژینەوەکان ئەوەیان دەرخستووە، دوای دوو ساڵ لە جەنگی سودان کە بەهۆیەوە نزیکەی 150 هەزار کەس مردوون، زۆرینەیان بەهۆی توشبوون بە نەخۆشییە دەروونییەکانەوە گیانیان لەدەستداوە، لەناویشیاندا شۆک بوون یان توشبوون بە دڵەڕاوکێی توند و بێئومێدی.
ناوەندی ئەمریکیی بۆ توێژینەوە لە تەندروستیی گشتی توێژینەوەیەکی لەبارەی دۆخی ئەو کەسانە ئەنجام داوە کە لە سودان بەرکەوتەی جەنگن و ئاماژەی بەوە کردووە، رێژەی 62٪ی ئەو کەسانەی کە ماوەی زیاتر لە 30 رۆژ لەو ناوچانەی سوداندا ماونەتەوە کە جەنگی تێدایە، رووبەڕووی گرفت و نەخۆشی دەروونی بوونەتەوە، کە هەریەکێکیان جۆری گرفت یان نەخۆشییەکەی و رێژەکەی جیاوازە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، زۆرینەیان توشی خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، ترس، کەمخەوی و ئالودەبوون بوون.
توێژینەوەکە دەشڵێت، لەماوەی دوو ساڵی جەنگی سوداندا نزیکەی 150 هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە، کە رێژەی زۆرینەی گیانلەدەستدانەکان پەیوەست بوون بە نەخۆشییە دەروونییەکانەوە، لەناویشیاندا دڵەڕاوکێی توند و وەسوەسە و نائومێدی. ئەوە جگە لەو هستریا گشتییەی لە وڵاتەکەدا هەیە.
توێژینەوەکە باس لەوەش دەکات، جگە لەوەی خەڵکێکی زۆر بەدەست نەخۆشییە دەروونییەکانەوە دەناڵێنن، توانای بەرگەگرتنی کەسەکانیش بۆ ئەو نەخۆشییانە جیاوازە، بە جۆرێک نەخۆشەکان بەرێژەیەکی زیاتر ژن و منداڵ و خوێندکارانی زانکۆن.
لە بڕگەی لە رەمەزاندا هەر جارەو بابەتێکی پەیوەست بە رۆژوو و مانگی رەمەزان باس دەکەین، ئەمڕۆش باس لەو هۆکارانە دەکەین وادەکات لە مانگی رەمەزاندا کێشت زیاد بکات.
بچۆ سەر بەشی تەندروستیی سایتی کوردسات نیوز بۆ بینینی سەرجەم بڕگەکانی "لە رەمەزاندا"
هەندێک کەس سەرەڕای ئەوەی بەرۆژوو دەبن و ماوەیەکی درێژ هیچ خواردن و خواردنەوەیەک ناخۆنەوە، بەڵام لە مانگی رەمەزاندا کێشیان زیاد دەکات.
دکتۆر کامه‌ران رسوڵ ژاژڵه‌یی پزیشکی پسپۆڕی زانستی خۆراک ئاماژەی بەوەکردووە، قەڵەوبوون و زیادبوونی کێش لە رەمەزاندا ماوەی چەند ساڵێکە بووەتە بابەتێکی بەربڵاو و ئەوەش چەند هۆکارێکی هەیە، کە گرنگترینیان ئەمانەن:
1.که‌می جوڵه و سستی و وه‌رزشنه‌کردن له‌نێوان به‌ربانگ و پارشێو، هەروەها دانیشتن بۆ ماوه‌یه‌کی زۆر به دیار ته‌له‌فزێون مۆبایڵ و کۆمپیوته‌ره‌وه لە شەواندا.
2.خواردنی بڕێکی زۆر خۆراکی ده‌وڵه‌مه‌ند به وزه، وەک برنج و شله و گۆشت و ناوساجی و خواردنی سوورکراوه و شیرینی.
3.خواردنه‌وه باوه‌کانی مانگی ره‌مه‌زان: وه‌ک شه‌ربه‌تی مێوژ هه‌موو رۆژێک.
4.نه‌خواردنه‌وه‌ی بڕی پێویست له ئاو و وشکبوونه‌وه‌ی له‌ش.
5.نه‌خواردن یان کەمخواردنی سه‌وزه و میوه.
6.زۆر خواردنی خورما و میوەی و شکراوە .
7.پارشێونه‌کردن یان خواردنی چه‌ور و شیرینی و برنج و شله له پارشێودا.
8.نه‌خواردنی زه‌ڵاته و سه‌وزه و شۆربا له سه‌ره‌تای به‌ربانگکردنه‌وه.
9.شه‌ونخوونی و نه‌خه‌وتن تاوەکو پارشێو.
لە بڕکەی لە رەمەزاندا هەرجارە و بابەتێکی پەیوەست بە رۆژوو و مانگی رەمەزان باس دەکەین، ئەمڕۆش باس لە باشترین جۆرەکانی شەربەت دەکەین کە لەگەڵ رۆژانی رۆژوودا سود بە جەستە دەگەیەنێت.
بچۆ سەر بەشی تەندروستیی سایتی کوردسات نیوز بۆ بینینی سەرجەم بڕگەکانی "لە رەمەزاندا"
رۆژووەوانان بەهۆی بەرۆژووبوونەوە ماوەی نزیکەی 14 کاتژمێر دوور دەبن لە خواردنەوەکان، کە جەستە بە شێداری دەهێڵنەوە، بۆ ئەو مەبەستەش باشترە کە لەدویا رۆژووشکاندن ئەو جۆرە خواردنەوانە بخۆنەوە کە سوود بە جەستە دەگەیەنن و بە شێداری دەیهێڵنەوە.
پزیشکەکان باس لەوە دەکەن، باشترین شەربەتەکان ئەوانەن کە بە سروشتی و لە ماڵەوە دروست دەکرێن.
ئاماژە بەوەشدەکەن، ئەو میوانەی کە تایبەتن بەو وەرزەی مانگی رەمەزانی تێدایە، گونجاوترین هەڵبژاردەن بۆ ئەوەی بکرێن بە شەربەت و بخورێنەوە.
دەشڵێن، بەدەر لە میوەی ئەو وەرزە، باشترین هەڵبژاردن خواردنەوەی شەربەتی پرتەقاڵ، شوتی، سێو، کیوی، گێلاس، شیلک و لیمۆیە. چونکە هەریەک لەو میوانە رێژەیەکی باش ئاویان تێدایە و دەوڵەمەندن بە ڤیتامینەکان، بوونی هەروەها تێکەڵکردنی چەند جۆرێکی میوە بەیەکەوە بۆ شەربەت یەکێکی دیکەیە لە هەڵبژاردە گونجاوەکان.
بەدەر لەوانەش دەتوانیت لیمۆ لەگەڵ خەیار، یان نەعنا بهاڕدرێت و بخورێتەوە، بەڵام ئەو کەسانەی گرفتیان لە گەدەیاندا هەیە، دەبێت ئاگادار بن لە خواردنەوەی ئەم جۆرەیان.
هاوکات، خواردنەوەی ئاوی گوێزی هندیش وزەی تەواو دەدات بە جەستە و پێست و جەستە بە شێداری دەهێڵێتەوە.
لە بڕگەی لە رەمەزاندا هەرجارە و بابەتێکی پەیوەست بە رۆژوو و مانگی رەمەزان باس دەکەین، ئەم جارەش باسی ئەوە دەکەین ئایا دەتوانیت لەدوای رۆژووشکاندن قاوە بخۆیتەوە؟ یان بڕی رێگەپێداو چەندە؟
بچۆ سەر بەشی تەندروستیی سایتی کوردسات نیوز بۆ بینینی سەرجەم بڕگەکانی "لە رەمەزاندا"
بەشێکی زۆری خەڵک رۆژانە وابەستەی خواردنەوەی قاوەن، یەکێک لەو گرفتانەی لە مانگی رەمەزاندا رووبەڕووی دەبنەوە ئەوەیە دەبێت بە درێژایی رۆژەکە خۆیان لە خواردنەوەی قاوە بە دوور بگرن.
قاوە یەکێکە لەو خواردنەوانەی رێژەیەکی زۆری کافاینی تێدایە، کە ئەگەر بە بڕێکی گونجاو بخورێتەوە ئەوا سودێکی زۆر بە جەستە دەگەیەنێت، زیادەڕەویکردن لە خواردنەوەشیدا زیانی هەیە.
پزیشکەکان ئامۆژگاری ئەو کەسانە دەکەن کە بەرۆژوو دەبن، یەک کاتژمێر دوای شکاندنی رۆژوو قاوە بخۆنەوە، بەر لەو کاتە خواردنەوەی قاوە زیان بە جەستە دەگەیەنێت و رێگە لە ریخۆڵەکان دەگرێت کە سود لە خواردنەکان ببین و ڤیتامین و کانزاکانی لێوە هەڵبمژن.
باس لەوەشدەکەن، باشترین بڕی رێگەپێدراو خواردنەوەی تەنها یەک کوپ قاوە، زیاتر لەو بڕە بۆ جەستە زۆرە، چونکە بەشێوەیەکی سروشی جەستە بەشێکی زۆری کاتی رۆژەکە بەوە بەسەر دەبات کە هیچ خواردن و خواردنەوەیەک وەرناگرێت.
مل ئێشە و ئازاری بەشی پشتەوەی سەر، یەكێكە لەو ئازارە باوانەی كە رەنگە زۆربەی كەس بناڵێنێت بەدەستییەوە.
دکتۆر هەڤین کەمال شاهـ پسپۆڕ لە زانستی ئازار و بەنج باس لەوە دەکات، چونكە بڕبڕەكانی مل پێكهاتەیەكی ئاڵۆزە و لە حەوت بڕبڕە و كۆمەڵێك بەستەر و ماسولكە و دەمار پێكهاتووە؛ بوونی هەندێك كێشە لە ملدا ئازاری مل و بەشی پشتەوەی سەر دروست دەكات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، گەلێك جار مل ئێشە و ئازاری بەشی پشتەوەی سەر رەنگە كێشەیەكی سادە بێت، بەڵام ئەگەر ئازارەكە باڵ و دەستی گرتەوە، یان نیشانەی تری لەگەڵدا بوو، یان بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ بەردەوام بوو، پێویستە سەردانی پزیشك بكرێت.
ئەو پزیشکە گرنگترین هۆکارەکانی دیاریکردووە، کە ئەمانەن:
۱ ـ گرژبوونی (تەشەنوج) ماسولكەكانی مل:
رەنگە بەهۆی جوڵەیەكی كتوپڕ و خێراوە روو بدات كاتێک ماسولكەكان ئامادە نین؛ یان بەهۆی كارەساتی هاتوچۆە (whiplash injury )، یان لەكاتی وەرزشدا.
۲ ـ شێوازی وەستانی هەڵەی جەستە:
ئەگەر رۆژانە ماوەیەكی زۆر بەسەر بەریت بەدیار شاشەی كۆمپیوتەر و لاپتۆپەوە، یان هەر ئامێرێكی تر و سەرت بۆ پێشەوە بچەمێنێتەوە، ئەمە دەبێتە هۆی هیلاكییەكی زۆر بۆ جەستە و بەستەر و جومگەی بڕبڕەكان و ماسولكەكانی مل، دواتر بێ هێزی و رەقبوونی ئەو ماسولكانەی لێدەكەوێتەوە كە ئازار دروستدەكات.
۳ ـ سەوەفان و داخورانی جومگەی نێوان بڕبڕەكانی مل و دروستبوونی ئێسكی زیادە.
٤ ـ نەرمبوونەوەی ئێسك.
٥ ـ ئینزلاقی دیسكی نێوان بڕبڕەكانی مل.
٦ ـ نەخۆشی شێرپەنجە لە مل دا: لەناو بڕبڕەكان و ماسولكە و دەمارەكان، یان لوكیمیا یان لیمفۆما.
٧- نەخۆشی فایبۆمایەڵجیا و مایۆفەشیاڵ پەین سیندرۆم (myofacial pain syndrom)، كە دوو نەخۆشین تەنیا بە نیشانەكانیاندا دەناسرێنەوە و ئازاری بەردەوام و گرژی لە ماسولكەكان و شانەی دەوری ماسولكەكان دروست دەبێت، نەخۆشەكە بەدەست ئازاری بەردەوامەوە دەناڵێنێت، بەڵام پشكنینەكانی پاكن و هیچیان تیا نییە، زۆرجار نیشانەی نەخۆشی شەقیقەشی لەگەڵدا دەبێت.
لە بڕگەی لە رەمەزاندا هەر رۆژە و بابەتێک پەیوەست بە مانگی رەمەزان و رۆژوو باسدەکەین، ئەمڕۆش باس لەوە دەکەین چ خانمان چ پیاوان چۆن تەندروستی پێستیان بپارێزن، بەتایبەت لەدوای رۆژێکی درێژ لە دوورکەوتنەوە لە خواردن و خواردنەوە.
بچۆ سەر بەشی تەندروستیی سایتی کوردسات نیوز بۆ بینینی سەرجەم بڕگەکانی "لە رەمەزاندا"
پزیشکەکان ئامۆژگاری رۆژووەوانان دەکەن، لەگەڵ بەرۆژووبوونیاندا گرنگی بدەن بە تەندروستی پێستیان، بۆ ئەو مەبەستەش یەکەم رێنماییان ئەوەیە، سیستمێکی خۆراکی تەندروست جێبەجێ بکەن.
پزیشکەکان باس لەوەدەکەن، پێویستە لەدوای شکاندنی رۆژوو گرنگی بە خواردنەوەی ئاو بدەن بە شێوەیەکی رێکخراو و تەندروست.
هەروەها پێویستە گرنگی بە خواردنی سەوزەکان و ئەو میوانە بدرێت کە رێژەی ئاویان زۆرە، بۆئەوەی پێست بە شێداری بهێڵنەوە و ڤیتامینی تەواو بدەن بە پێست.
پزیشکەکان باس لەوەدەکەن، پێویستە گرنگی بە شۆردنی دەموچاو بدرێت و خانمانیش دووربکەونەوە لە بەکارهێنانی ئەو کەرستانەی جوانکاری کە ماددەکانیان لەسەر پێست قورسە.
هاوکات، ئەنجامدانی رۆتینی پێست رۆژانە دووجار خاڵێکی گرنگی پاراستنی پێستە، هەروەها بەکارهێنانی شێدارکەرەوە.
پزیشکەکان داواش لە رۆژووەوانان دەکەن، گوێ نەدەن بەوەی رەمەزان دەکەوێتە چ وەرزێکەوە، پێویستە گرنگی بە بەکارهێنانی دژەخۆر بدەن.
لە بڕگەی لە رەمەزاندا هەر رۆژە و بابەتێک پەیوەست بە مانگی رەمەزان و رۆژوو باسدەکەین، ئەمڕۆش باس لەو رێنامییە گرنگانە دەکەین کە بۆ دابەزاندنی کێش لە مانگی رەمەزاندا دەبێت جێبەجێ بکرێن.
بچۆ سەر بەشی تەندروستیی سایتی کوردسات نیوز بۆ بینینی سەرجەم بڕگەکانی "لە رەمەزاندا"
مانگی رەمەزان جگە لە رووە ئایینییەکەی، سودی تەندروستی زۆر بە جەستەش دەگەیەنێت، زۆرن ئەو کەسانەشی دەیانەوێت لەم مانگەدا کێشی جەستەیان داببەزێنن.
دکۆر ئیسرا کەمال شا پزیشکی گشتیی و پسپۆڕی زانستی خۆراک 10 رێنمایی تایبەت بە دابەزاندنی کێش لە رەمەزاندا بڵاوکردووەتەوە.
دەقی رێنماییەکان:
1.پێویستە ئاو خواردنەوە لەبیر نەکرێت و لەدوای بەربانگەوە بە رێژەیەکی گونجاو ئاو بخورێتەوە، کە لەنێوان یەک لیتر و نیو بۆ دوو لیتر و نیودا بێت.
2.دوورکەوتنەوە لە خواردنەوەی شەربەت، بە تایبەت شەربەتە دەستکردەکان. هەروەها دوورکەوتنەوە لە خواردنی شیرینی و ئیشی هەویر و ساردەمەنییەکانی وەک ئایسکرێم.
3.یەک کاتژمێر پێش بەربانگ کاتێکی ئاڵتونییە بۆ وەرزشکردن، چونکە لەو کاتەدا جەستە زۆرترین چەوری دەسووتێنێت، بەڵام پێویستە ئەو وەرزشەی ئەنجام دەدرێت وەرزشێکی قورس و خێرا نەبێت.
4.پێویستە خواردن لەکاتی بەربانگدا قۆناغ بە قۆناغ بێت و هەموو خواردنەکان لە یەک کاتدا نەخرێنە سەر مێزی نانخواردن، گرنگە کاتی نانخواردن یەک کاتژمێری پێ بچێت و بە لەسەرخۆیی نان بخورێت، بۆ نموونە سەرەتا دەنکێک خورما و ئاو رۆژووی پێ بشکێنرێت، دواتر نوێژ بکرێت و شۆربایەک بخورێت، پاشان زەڵاتە و ژەمی سەرەکی، کە گرنگە لە نێوان هەریەک لەو خواردنانەدا ماوەیەک لەنێوانیاندا هەبێت و بەسەر یەکەوە نەخورێن.
5.ئەنجمامدانی چالاکی لەدوای خواردن زۆر گرنگە، پێویستە دوو سەعات دوای بەربانگ چالاکییەک ئەنجام بدرێت، وەک رۆیشتن بە پێ یان راکردن یان وەرزشکردن.
6.دوای بەربانگ تاوەکو کاتی پارشێو نابێت بەردەوام شت بخورێت.
7.ئەگەر زۆر پێویستت بەوە بوو سوکە ژەمێک بخۆی لەنێوان ژەمی ئێوارە تاوەکو پارشێو، وا باشترە تەندروست بێت و بڕێکی دیاری کراو بێت، ئەگەر میوە بێت ئەوا هەر رۆژە و یەک جۆری میوە، لەگەڵیدا کاهوو یان خەیار بخورێت، ئەگەر میوەش نەبوو کەمێک چەرەسات یان بەقەدەر قاپی ماست زەڵاتەی میوە.
8.نەخەوتن تاوەک پارشێو هەڵەیەکی زۆر باوە، پێویستە کەسەکان لەکاتی خۆیدا بخەون و بۆ پارشێو هەڵبستنەوە. ئەگەر ئەو کەسانەشی جۆری جەستەیان بەو شیوەیەیە کە هەست دەکەن بە خواردنی ژەمی پارشێو لە رۆژدا زیاتر برسییان دەبێت، ئەوا تەنها ئاو بخۆنەوە.
9.پێویستە لە پارشێودا خواردنێکی سوک بخورێت، خواردنی قورس و چەور، شیرینی و ئیشی هەویر، خواردنی سوێر و سورکراوە و لە قوتونراو، یان ئەو ژەمەی بۆ بەربانگ ئامادە کراوە، ئەو خواردنانەن زیان بە جەستە دەگەیەنن.
10.باشترین خواردنەکان بریتین لە: پەنیر، هێلکە، زەیتون، ماست بە تۆوی شیا یان کەتان لە هەڵبژاردە باشەکانن. پێویستە ئەو خواردنانە بخورێت کە رێژەی پرۆتین و چەوری سودبەخشیان تێدایە، کە ئەوانە وادەکەن رۆژووەوانان زوو برسییان نەبێتەوە.
لە بڕگەی لە رەمەزاندا هەر رۆژە و بابەتێک پەیوەست بە مانگی رەمەزان و رۆژوو باسدەکەین، ئەم جارەش باس لە باشترین کات دەکەین کە گونجاوە بۆ ئەوەی لە مانگی رەمەزاندا وەرزشی تێدا ئەنجام بدەیت و سوود بە جەستە بگەیەنێت.
بچۆ سەر بەشی تەندروستیی سایتی کوردسات نیوز بۆ بینینی سەرجەم بڕگەکانی "لە رەمەزاندا"
پزیشکەکان باس لەوەدەکەن، باشترین هەڵبژاردە ئەوەیە پێش بەربانگ وەرزش بکرێت، چونکە لەوکاتەدا جەستە ئامادەیی تەواوی تێدایە بۆ تواندنەوەی چەوری.
سوودەکانی وەرزشکردن پێش بەربانگ زۆرن، لەوانەش، یارمەتی تواندنەوەی چەوری و دابەزاندنی کێش دەدات و جەستە بە چالاکی و پڕ وزەیی دەهێڵێتەوە، هەروەها کرداری هەرس باشتر دەکات و کارەکانی جگەر رێکدەخاتەوە.
وەزرشکردن بەر لە شکاندنی رۆژوو، سوڕی خوێن و گەیاندنی ئۆکسجین بە خانەکانی جەستە چالاکتر دەکات.
دکتۆر هەڤین کەمال شا پسپۆڕ له زانستی ئازار و به‌نج و شاره‌زا له چاره‌سه‌ری فه‌قه‌رات و نه‌خۆشی جومگه‌کان بێ نه‌شته‌رگه‌ری ئاماژەی بەوەکردووە، رۆشتن بە پێ لە بەیانیان زوودا بۆ ماوەی ٣٥ - ٤٥ خولەک چانسێکی باشە بۆ ئەوانەی دەیانەوێت پارێزگاری کێشیان بکەن و پارێزگاری لە جومگە و ماسولکەکان بکەن لە ئازار.
دەشڵێت، ئەنجامدانی وەرزش سەعاتێک پێش بەربانگ، چانسێکی باشە بۆ ئەوانەی دەیانەوێت کێشیان دابەزێنن، چونکە بەپێی توێژینەوەکان ئەنجامدانی وەرزش لە دوای ھەشت سەعات بەرۆژووبوون چەوری سووتاندن زیاد دەکات.
ئەوەشێ خستووەتە روو، ئەوانەی دەیانەوێت دوای بەربانگ وەرزش بکەن، دەبێت 3 سەعات دوای بەربانگ وەرزش ئەنجام بدەن و دەشتوانن ماوەیەکی درێژتر بەردەوام بن لە وەرزشکردن، هەروەها پێویستە خواردنی گونجاو و تەواوکەری خۆراکی بخۆن.