لەپاش 1،296 رۆژ لە شەڕی روسیا - ئۆکراین  و هەوڵی نێوەندگیرەکان بۆ وەستاندنی ئەو جەنگە، زۆر روداوی خوێناوی تیایدا رویداوە، بەڵام ئەمەی خوارەوە، لیستی گرنگترین ئەو روداوە سیاسی و دبلۆماسییە نوێیانەیە کە رویانداوە.

شەڕ و پێکدادان

• یەکەکانی دژە ئاسمانی حەوت فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینیان خستەخوارەوە کە بەرەو مۆسکۆ دەچوون، ئەمەش بەپێی وتەی سێرگی سۆبیانین، سەرۆکی شارەوانیی پایتەختی روسیا.

• وەزارەتی بەرگریی روسیا رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند کە هێزەکانیان کۆنترۆڵی شارۆچکەی سۆسنیڤکایان لە هەرێمی دنیپرۆپێترۆڤسکی ئۆکرانیا کردووە.

• بەپێی وتەی ڤیاچیسلاڤ گلادکۆڤ؛ هێرشێکی "بەرفراوانی" فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکراینی، دەسەڵاتدارانی لە هەرێمی بێڵگۆرۆدی روسیا ناچار کرد فەرمان بە منداڵان بکەن لە ماڵەوە بمێننەوە، هاوکات قوتابخانە و سەنتەرە بازرگانییەکانیان داخست،

• ئیدارەی دامەزراو لەلایەن مۆسکۆوە لە وێستگەی ئەتۆمیی زاپۆریژیا، ئۆکراینیای تۆمەتبار کرد بە هێرشکردنە سەر سەنتەرێکی راهێنان لە وێستگەکەدا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان.

ئاسایشی ناوچەیی

• وەزارەتی دەرەوەی پۆڵەندا رایگەیاند، ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان دانیشتنێکی نائاسایی ئەنجام دەدات بۆ تاوتوێکردنی پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندا لەلایەن روسیاوە.

• سەرۆکی ئۆکراین، ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی، داوای وەڵامدانەوەیەکی توندتری لە هاوپەیمانەکانی کیێڤ کرد بۆ ئەو پێشێلکارییەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە روسییەکە، وتیشی ئەم هەنگاوەی مۆسکۆ ئامانج لێی خاوکردنەوەی گەیاندنی بەرگریی ئاسمانییە بۆ ئۆکراین پێش زستان.

• سەرۆکی پۆڵەندا، کارۆل ناڤرۆتسکی، رایگەیاند کە پێشێلکاریی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە روسییەکە هەوڵێک بووە بۆ تاقیکردنەوەی توانای پۆڵەندا و ناتۆ بۆ وەڵامدانەوەی سەربازی.

• کرملن رایگەیاند کە هیچ لێدوانێکی دیکە نادات لەسەر خستنەخوارەوەی ئەو فڕۆکانەی کە وارشۆ دەڵێت روسی بوون.

• سەرۆکی فەڕەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتیی ئێکس رایگەیاند کە فەڕەنسا سێ فڕۆکەی جەنگیی جۆری رافاڵ دەنێرێت بۆ یارمەتیدانی پۆڵەندا لە پاراستنی ئاسمانەکەیدا.

• ئەڵمانیا پابەندبوونی خۆی بە سنووری رۆژهەڵاتی ناتۆ بەهێزتر دەکات، لەنێویاندا فراوانکردنی "چاودێریی ئاسمانی بەسەر پۆڵەندا" لە وەڵامی پێشێلکاریی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا.

هاوکاریی سەربازی:

• کۆمپانیای زەبەلاحی چەکی ئەڵمانی، قاینمێتاڵ، پلانی هەیە گوللەی تۆپ بۆ هێزەکانی ئۆکراین لە کارگەیەکی داهاتوودا لە ئۆکرانیا بەرهەمبهێنێت، ئەمەش بەپێی وتەی وەزیری بەرگریی کیێڤ.

• وەزارەتی بەرگریی سوید پلانی بۆ پشتیوانیی سەربازی بە بڕی 70 ملیار کرۆنی سویدی (7.5 ملیار دۆلار)  لە ماوەی دوو ساڵی داهاتوودا راگەیاند.

سیاسەت و دیپلۆماسی

• زیلێنسکی وتی کە رۆژی پێنجشەممە لەگەڵ نوێنەری ئەمریکا، کیث کێلۆگ، لە کیێڤ گفتوگۆیان کردووە لەسەر بەرهەمهێنانی هاوبەشی چەک و سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر روسیادا.

• ئاژانسی هەواڵی بێڵتای حکومی رایگەیاند، نوێنەرێکی سەرۆکی ئەمریکا، دۆناڵد ترەمپ، بە سەرۆکی بیلاڕووس، ئەلێکساندەر لوکاشینکۆی وتووە کە ئەمریکا دەیەوێت باڵیۆزخانەکەی لە مینسک بکاتەوە و پەیوەندییەکان ئاسایی بکاتەوە.

• کرملن ریگەیاند کە سەرۆکی روسیا، ڤلادیمیر پوتین، هێشتا بڕیاری نەداوە ئایا مانگی داهاتوو بەشداریی لوتکەی ئاپیک لە کۆریای باشوور دەکات یان نا.

سزاکان

• چەندین ئەندامی یەکێتیی ئەوروپا، لەنێویاندا هۆڵەندا، چیک و ئیسپانیا، باڵیۆز و کاربەڕێکەرانی روسیایان بانگهێشت کرد بۆ دەربڕینی ئیدانەی رەسمی بەرامبەر بە پێشێلکردنی ئاسمانی پۆڵەندا.

• وتەبێژێکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند کە کاتی سەپاندنی پاکێجی 19هەمی سزاکانی یەکێتیی ئەوروپا بەسەر روسیادا هێشتا دیارینەکراوە.

• رۆژنامەی فاینانشیاڵ تایمز بڵاویکردەوە، ئەمریکا فشار دەخاتە سەر وڵاتانی G7 بۆ سەپاندنی باجی گومرگیی بەرزتر بەسەر هیندستان و چیندا بەهۆی کڕینی نەوتی روسیاوە.

 

لەگەڵ بەردەوامیی خۆپیشاندانە توندوتیژەکانی دژە گەندەڵی لە نیپاڵ، ژمارەی کوژراوان گەیشتە 51 کەس و زیاتر لە 12,500 زیندانی کە لە کاتی ئاڵۆزییەکاندا هەڵاتوون، هێشتا دەستگیر نەکراونەتەوە. لە هەوڵێکدا بۆ هێورکردنەوەی دۆخەکە، پێدەچێت سەرۆکی پێشووی دادگای باڵای وڵاتەکە، سوشیلا کارکی، وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی دەستنیشان بکرێت.

بینۆد گیمیرێ، وتەبێژی پۆلیسی نیپاڵ، ئەمڕۆ هەینی رایگەیاند کە لەم هەفتەیەدا لانی کەم 51 کەس کوژراون، کە پێکهاتوون لە 21 خۆپیشاندەر، نۆ زیندانی، سێ ئەفسەری پۆلیس و 18 کەسی دیکە. هەروەها ئاماژەی بە برینداربوونی 1,300 کەسی دیکە کرد لە کاتێکدا پۆلیس هەوڵی کۆنترۆڵکردنی ئاپۆڕای خەڵکی داوە.

قەیرانی زیندانییە هەڵاتووەکان و ناجێگیریی سیاسی:

گیمیرێ ئاشکراشی کرد کە لە کۆی 13,500 زیندانی کە لە چەندین زیندانی سەرتاسەری وڵاتەوە هەڵاتوون، تا ئێستا زیاتر لە 12,533 کەسیان ئازادن و دەستگیر نەکراونەتەوە. بەشێک لە کوژراوەکان ئەو زیندانیانە بوون کە لە کاتی هەڵاتن یان دوای هەڵاتنیان لە پێکدادان لەگەڵ هێزە ئەمنییەکاندا کوژراون.

لە کاتێکدا سوپای نیپاڵ قەدەغەی هاتوچۆی راگەیاندووە، زیاتر لە 100 چەکی تاڵانکراوی دەستکەوتووەتەوە، کە هەندێک لە خۆپیشاندەران بە تفەنگی ئۆتۆماتیکییەوە دەرکەوتبوون.


شارەزایەکی دەستووری کە راوێژی پێکراوە، بە ئاژانسی رۆیتەرزی راگەیاندووە: "سوشیلا کارکی وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی دادەنرێت. نەوەی نوێ (Gen Z) ئەویان دەوێت."

کارکی وەک "دەنگێکی دژە گەندەڵی" سەیر دەکرێت، بۆیە لەلایەن زۆرێک لەو گروپانەی "نەوەی Z"ەوە قبوڵکراوە کە ئەم بزووتنەوەیەیان هەڵگیرساندووە. رۆب مەکبراید، پەیامنێری ئەلجەزیرە لە کاتماندۆی پایتەختەوە رایگەیاند: "لەکاتێکدا ئەو لەلایەن ئەوانەوە بەناوبانگە، ڕەنگە لەلایەن گروپەکانی دیکەوە بەو شێوەیە نەبێت... بۆیە وەک کاندیدێکی سازان سەیر دەکرێت."

بەڵام، مەکبراید ئاماژەی بەوەش کرد کە نادڵنیایی هەیە سەبارەت بەوەی ئایا کارکی دەتوانێت وەک سەرۆک وەزیرانی کاتی کاربکات ئەگەر ئەندامی پەرلەمان نەبێت، ئەمەش ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان یان تەنانەت گۆڕینی دەستووریش دەهێنێتە ئاراوە.

هەندێک وردەکاری:

• ڕۆژی دووشەممە: 21 خۆپیشاندەر لە سەرکوتکردنی خۆپیشاندانەکانی دژی گەندەڵی و قەدەغەکردنی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا کوژران.

• ڕۆژی سێشەممە: خۆپیشاندەران پەرلەمانیان سووتاند، سەرۆک وەزیران کەی پی شارما ئۆلی دەستی لەکارکێشایەوە، و سوپا کۆنترۆڵی شەقامەکانی کرد.

دۆخی مرۆیی
سەرەڕای کردنەوەی بەشێک لە دوکانەکان لە رۆژی هەینیدا، کە نیشانەی گەڕانەوەی بەشێک لە ژیانی ئاسایی بوو، بەڵام ئازاری خێزانەکان هێشتا قوڵە. کارونا بوداسۆکی، لە کاتێکدا چاوەڕێی وەرگرتنەوەی تەرمی برازا 23 ساڵانەکەی بوو لە نەخۆشخانە، وتی: "لەکاتێکدا هاوڕێکانی لە خۆپیشاندانەکان پاشەکشەیان کرد، ئەو بڕیاریدا بەردەوام بێت. پێیان وتین کاتێک هێنراوەتە نەخۆشخانە، گیانی لەدەستدابوو."

 

عەلی یەرلیکایا، وەزیری ناوخۆی تورکیا، رایگەیاند کە لە ماوەی هەفتەی رابردوودا، لە ئۆپەراسیۆنێکدا کە زۆربەی پارێزگاکانی تورکیای گرتووەتەوە، 161 کەس بە گومانی ئەندامبوون لە رێکخراوی داعش دەستگیرکراون.

ئەمڕۆ هەینی، عەلی یەرلیکایا، وەزیری ناوخۆی تورکیا، لە پۆستێکدا لەسەر پلاتفۆرمی "ئێکس"، رایگەیاند کە هێزە ئەمنییەکانی وڵاتەکەی لە ماوەی هەفتەی رابردوودا 161گومانلێکراویان دەستگیرکردووە.

وەزیرەکە ئاماژەی بەوە کرد کە گومانلێکراوەکان چالاکییان لەناو رێکخراوەکەدا هەبووە و پشتیوانیی داراییان پێشکەش کردووە. ئۆپەراسیۆنەکان لە 38 پارێزگای جیاوازی تورکیا ئەنجامدراون، کە دیارترینیان ئەنقەرەی پایتەخت و ئیستەنبوڵی گەورەترین شاری وڵات بوون.

یەرلیکایا وتیشی: "لە میانی هەڵکوتانە سەر شوێنەکانیاندا، دەست بەسەر چەکی بێ مۆڵەت، بەڵگەنامەی تایبەت بە داعش و کەلوپەلی دیجیتاڵیدا گیراوە."

جێی باسە، ڕێکخراوی داعش لە ماوەی دەیەی رابردوودا چەندین هێرشی لەناو تورکیادا ئەنجامداوە، کە خوێناویترینیان تەقینەوە دوانییەکەی سەر گردبوونەوەیەکی سیاسی بوو لە ساڵی 2015، کە بووە هۆی کوژرانی زیاتر لە 100 کەس و بە کوشندەترین هێرشی تیرۆریستی لە مێژووی تورکیادا دادەنرێت.