کەمخەویی ماوەدرێژ، تەنها کاریگەریی نەرێنی لەسەر پڕۆگرامی خەوتن دروست ناکات، بەڵکو توێژینەوەیەکی زانستیی نوێ ئاشکرای دەکات کە دەتوانێت پیربوونی مێشکیش خێراتر بکات. ئەم دۆزینەوەیە جەخت لەسەر گرنگیی خەوێکی تەندروست دەکاتەوە بۆ پاراستنی تەندروستی مێشک بە درێژایی تەمەن.

لێکۆڵینەوە زانسییەکە کە لە گۆڤاری زانستیی "Neurology" بڵاوکراوەتەوە، ئاشکرای دەکات ئەو کەسانەی تووشی کەمخەویی ماوەدرێژ دەبن – یان لانیکەم سێ شەو لە هەفتەیەکدا بۆ ماوەی سێ مانگ یان زیاتر گرفتی خەوتنیان بۆ دروست دەبێت – بە ڕێژەی 40% زیاتر لەو کەسانەی خەوێکی ئاساییان هەیە، ئەگەری تووشبوونیان بە خەمۆکی و لاوازبوونی هزری هەیە؛ بە گوتەی توێژەران، ئەمە یەکسانە بە 3.5 ساڵ زیادبوونی پیریی مێشک.

دکتۆر دیێگۆ ز. کارڤالیۆ، یەکێک لە نووسەرانی لێکۆڵینەوەکە و پسپۆڕی دەمار و مێشک لە ناوەندی تەندروستیی مایۆکلینیکی ئەمریکا، لە لێدوانێکدا رایگەیاند: "ئەم دۆزینەوانە دەبنە بەشێکی دیکە لەو کۆمەڵە بەڵگەیەی کە نیشانی دەدەن خەو تەنها بۆ پشوودان نییە؛ بەڵکو میکانیزمێکی گرنگی بەهێزکردنی کۆئەندامی بەرگری و پاراستنی تەندروستیی مێشکە."

تیمەکەی کارڤالیۆ زیاتر لە 2750 کەسایەتی گەورەی ئەمریکی، کە لە روی دەروونییەوە تەندروست بوون، بۆ ماوەی نزیکەی شەش ساڵ لێکۆڵینەوەیان لەسەر کرد. 16%ی بەشداربووان تووشی کەمخەوی بوون. ئەوان بە بەردەوامی تاقیکردنەوەی یادەوەری و بیرکردنەوەیان بۆ ئەنجامدرا و هەندێکیشیان پشکنینی تیشکیی مێشکیان بۆ کراوە.

بە گشتی، 14%ی ئەو کەسانەی تووشی کەمخەوی بوون، دواتر تووشی خەمۆکی یان لاوازبوونی هزری بوون، لە کاتێکدا ئەم ژمارەیە لەو کەسانەدا کە کەمخەوییان نەبووە، 10% بووە. هەروەها، ئەو کەسانەی کەمخەوی درێژخایەنیان هەبووە، بە درێژایی ئەو ساڵانە، لەروی توانای بیرکردنەوەوە لاوازییەکی زۆریان بە خۆیانەوە بینیوە.

کارڤالیۆ گوتیشی: "ئێمە دابەزینێکی خێراترمان لە تواناکانی بیرکردنەوە و گۆڕانکاری لە مێشکدا بەدی کرد، کە نیشان دەدات کەمخەوی ماوەدرێژ دەتوانێت هۆشدارییەکی پێشوەختە بێت، یان تەنانەت هۆکارێکی بەشداربێت لە کێشەکانی ناسینی داهاتوودا." ئەم ئەنجامانە تەنانەت دوای لەبەرچاوگرتنی هۆکارەکانی وەک تەمەن، بەرزی فشاری خوێن، خەوی پچڕپچڕ و بەکارهێنانی دەرمانی خەویش، جێگیر مانەوە.

هەرچەندە لێکۆڵینەوەکە سەلمێنەری ئەوە نییە کە کەمخەوی راستەوخۆ دەبێتە هۆی کێشەی مێشک، بەڵام تەنها نیشانی داوە کە پەیوەندییەک لەنێوان کەمخەوی و تەندروستی مێشکدا هەیە. پێویستە توێژینەوەی زیاتر ئەنجام بدرێت بۆ دیاریکردنی هۆکاری وردی ئەم پەیوەندییە.

هاوکات توێژینەوەکە نیشانی دا کە کەمخەویی ماوەدرێژ رەنگە کاریگەریی زیاتر لەسەر تەندروستی مێشکی هەندێک کەس هەبێت وەک لەوانی دیکە. بەشداربووان کە دەیانگوت کەمتر لە ئاستی ئاسایی دەخەون، خاڵی سپی زیاتر لە پشکنینی مێشکیاندا دەرکەوتبوو، کە نیشانەی زیان گەیشتنە بە مێشکیان، هەروەها ماددەی ئەمیلۆیدیش زیاتر بینرابوو؛ پڕۆتینگەلێکن کە لە مێشکدا کۆدەبنەوە و پەیوەندییان بە سەرهەڵدانی نەخۆشیی ئەلزەهایمەرەوە هەیە. ئاستی ماددەی ئەمیلۆیدی ئەوان هاوشێوەی ئەو کەسانە بوو کە جینی APOE4ـیان هەیە؛ جینێکە مەترسیی ئەلزەهایمەر زیاد دەکات. هەروەها لەنێوان خۆبەخشەکاندا کە ئەم جینەیان هەبوو، دابەزینێکی زیاتر لە یادەوەری و تواناکانی بیرکردنەوەدا بەدی کرا.

کارڤالیۆ گوتی: "ئەنجامەکانمان نیشان دەدەن کە کەمخەوی رەنگە بە شێوازی جیاواز کاریگەری لەسەر مێشک هەبێت، نەک تەنها لە رێگەی ئەمیلۆیدەوە، بەڵکو لە رێگەی دەمارە خانە بچووکەکانی مێشکیشەوە."

ئەم دۆزینەوانە نوێترین بەڵگەن لەسەر پەیوەندیی نێوان خەو و تەندروستی مێشک. کەمخەوی ماوەدرێژ مەترسییەکانی بەرزی فشاری خوێن، نەخۆشیی دڵ، شەکرە، خەمۆکی و قەڵەوییش زیاد دەکات.

بەگوێرەی دوایین بڵاوکراوەکانی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی، نزیکەی 57 ملیۆن کەس لە جیهاندا تووشبووی خەمۆکین و کەمخەویش نزیکەی 16.2%ی دانیشتووانی ئەو وڵاتانەی تووش کردووە کە داتای باوەڕپێکراویان هەیە.

لە کۆتاییدا کارڤالیۆ وتی: "ئەم لێکۆڵینەوەیە گرنگیی چارەسەرکردنی کەمخەوی ماوەدرێژ دووپات دەکاتەوە، نەک تەنها بۆ باشترکردنی کوالیتی خەو، بەڵکو رەنگە بۆ پاراستنی تەندروستی مێشکیش لە پیریدا."

کۆشکی سپی: ترەمپ ناساندنی دەوڵەتی فەلەستین بە "پاداشتێک بۆ حەماس" دەزانێت و دەڵێت "هیچ شتێک لەبارەی کۆتاییهێنانی ململانێکەوە بەدی ناهێنێت"

کارۆلین لیڤیت، وتەبێژی کۆشکی سپی، ئەمڕۆ دووشەممە رایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، پێی وایە ناساندنی دەوڵەتی فەلەستین هیچ بەشدارییەک لە ئازادکردنی بارمتەکان لە غەززەدا ناکات، کە ئەمە بە سەرەکیترین ئامانج دادەنرێت لە ئێستادا. هەروەها دەڵێت، ئەمە "هیچ شتێک لەبارەی کۆتاییهێنانی ململانێکەوە بەدی ناهێنێت."

لیڤیت ئاماژەی بەوەدا کە ترامپ "دژی ددان نانە بە دەوڵەتی فەلەستیندا،" و وتی کە ترەمپ ئەم هەڵوێستەی لە کاتی سەردانەکەی دوایی بۆ شانشینی یەکگرتوو، لە کاتی وەستان لەپاڵ کیر ستارمر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، دەربڕیوە.

بەپێی وتەکانی لیڤیت، ترەمپ پێی وایە ئەم ناساندنە "پاداشتێکن بۆ حەماس،" جەختی لەوەش کردەوە کە ئەمانە "تەنها قسەن زیاتر لەوەی کردار بن، لەلایەن هەندێک لە دۆست و هاوپەیمانەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە."

وتەبێژەکە ئاماژەی بەوەشدا کە سەرۆکی ئەمریکا سبەی سێشەممە لەبەردەم کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکاندا لەبارەی ئەم بڕیارەوە دەدوێت کە چەندین وڵات، لەوانەش فەڕەنسا، گرتوویانەتەبەر، و دەڵێت ئەمە تەنها "وشەیە نەک کرداری بەرجەستە."

رۆژی یەکشەممە، هەریەک لە بەریتانیا و کەنەدا و ئوسترالیا و پورتوگال دانیان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا نا، ئەمەش هەنگاوێک بوو کە ئامانجی بەهێزکردنی چارەسەری دوو دەوڵەت بوو، و کاردانەوە و توڕەیی ئیسرائیلی لێکەوتەوە.

بەپێی ئامارەکانی ئاژانسی "فرانس پرێس"، بەمەش ژمارەی ئەو وڵاتانەی کە دانیان بە دەوڵەتی فەلەستیندا ناوە، گەیشتە 145 وڵات لە کۆی193 وڵاتی ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان.