بەرەبەیانی ئەمڕۆ شەممە، بەغدادی پایتەختی عیراق لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و لوتکەی گەشەپێدان بەڕێوەدەبات و چاوەڕوان دەکرێت سەرکردەی زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی تیایدا بەشدار بن.

ئەمڕۆ شەممە، بەغداد بە دروشمی "پایتەختی شارستانیەت پێشوازی لە براکانی دەکات" خولی 34ـی لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و خولی 5ـی لوتکەی گەشەپێدان بەڕێوەدەبات.

پێشتر، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق رایگەیاندبوو؛ کە میوانداریکردنی بەغداد بۆ لووتکەی عەرەبی دەگەڕێتەوە بۆ رۆڵی سەرەکی و هەوڵە جەمسەرییەکانی بۆ پتەوکردنی کاری هاوبەش بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو ئاڵنگاریانەی روبەڕوی ناوچەکە دەبنەوە و پەرەپێدانی هاوکاری و هەماهەنگی نێوان برایان بەشێوەیەک کە بەرژەوەندیی گەلەکانمان بپارێزێت ودوپاتیشی کردەوە کە لوتکەی عەرەبی باس لەپرسە چارەنووسسازەکان دەکات و پەسەندکردنی ئەو بڕیارانەی کەیارمەتیدەربن لەگەیشتن بەئاشتی و سەقامگیری بۆ گەلانی ناوچەکە

محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیرانی عیراق، لە لێدوانێکیدا رایگەیاند: "بەستنی لوتکەی عەرەبی لە بەغداد، جەختکردنەوەیە لەسەر ڕۆڵی بەرچاوی عیراق لە پێشخستنی ناوچەکەدا و دەستپێکردنی هەنگاوەکان بەرەو داڕشتنی هەڵوێستێکی یەکگرتووی عەرەبی سەبارەت بە پرسە جیاوازەکان."

لوتکەی وڵاتانی عەرەبی ئەو کۆنفرانسەیە کە سەرۆک و سەرکردە باڵاکانی وڵاتانی عەرەبی و چەندین رێکخراوی گەورەی تێدا بەشدارن و گفتوگۆ لەبارەی پرسی سیاسی و ئەمنی و سەرجەم پرسە گەرمەکانی ناوچەکە دەکەن و چەندین بڕیاری تێدا دەدرێت.

لوتکەکە تەمەنی 79 ساڵە، کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1946 یەکەم لوتکەی وڵاتانی عەرەبی ئەنجامدرا و لە ساڵی 2000یشەوە بەشێوەیەکی ساڵانە هەر جارە و لە وڵاتێک ئەنجام دەدرێت.

بەغداد بە درێژایی ئەو 79 ساڵە تاوەکو ئێستا سێ جار میوانداری لوتکەکەی کردووە لە ساڵەکانی 1978، 1990 و 2012، کە دووەم لوتکەی عەرەبی لە بەغداد ئەنجام دراوە.

لوتکەی سبەینێی وڵاتانی عەرەبی لەژێر ناوی "دیالۆگ و هەماهەنگی و گەشەپێدان" دەبێت و بڕیارە هەریەک لە پرس و ئاڵەنگارییە سیاسی و ئابورییەکانی ناوچەکە و پرسی ئاسایش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر مێزی گفتوگۆ بن.

ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا جەختی کردەوە کە بارودۆخی مرۆیی لە کەرتی غەززە بە هیچ شێوەیەک قبوڵکراو نییە و رایگەیاند هیوادارە بەم زوانە لەگەڵ بنیامین نەتەنیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل و دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا ئەو بابەتە تاوتوێ بکات.

سەرۆکی فەرەنسا لە میانی کۆبوونەوەی سەرکردەکانی ئەوروپا لە ئەلبانیا بە راگەیاندنەکانی وت: "بارودۆخی مرۆیی غەززە قبوڵکراو نییە، لە سەرەتای ئەم دۆخەدا گەیشتووینەتە ئاستێک کە پێشتر نەمانبینیوە، لە روی کاریگەرییە مرۆییەکانییەوە".

ماکرۆن جەختی کردەوە کە ئەولەویەتەکان بریتین لە گەیشتن بە ئاگربەست لە شەڕی نێوان ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماسی فەڵەستینی و دەستپێکردنەوەی هاتنە ناوەوەی هاوکارییە مرۆییەکان.

سەرۆکی فەرەنسا ئاماژەی بەوەش کرد: "دەرفەتم دەبێت بۆ ئەوەی لەگەڵ نەتەنیاهۆ لەسەر ئەم بابەتە قسە بکەم، هەروەها ئەم بابەتەشم لەگەڵ سەرۆک ترەمپ وروژاندووە".

هاوکات، ترەمپ پێشتر ئەمڕۆ هەینی باسی لەوە کردبوو کە "ئێمە چاو لە پرسی غەززە دەکەین، کار بۆ چارەسەرکردنی ئەم کێشەیە دەکەین، خەڵکێکی زۆر لە برسێتی دەمرن".

شایانی باسە، لە 2ـی ئازاری ئەمساڵەوە ئیسرائیل بە توندی هاتنە ناوەوەی یارمەتییە مرۆییەکانی بۆ ناو کەرتی غەززە قەدەغە کردووە کە ژمارەی دانیشتوانی دوو ملیۆن و 400 هەزار کەسە. لە 18ـی هەمان مانگدا، دوای ئاگربەستی دوو مانگە، ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی دەستپێکردەوە، ئەوەش دوای شەڕێک کە لە کەرتی غەززە لە نێوان ئیسرائیل و حەماسدا سەریهەڵدا.

لە پێشهاتێکی سیاسی گرنگدا میدیاکانی ئیسرائیل ئاشکرایان کرد، کە سوریا و ئیسرائیل بە نیوەندگیری ئیمارات و بە ئامادەبوونی تورکیا، کۆبوونەوەیەکی نهێنییان ئەنجام داوە.

کەناڵی 12ـی ئیسرائیلی بڵاویکردەوە، کە لە چەند رۆژی رابردودا، کۆبونەوەیەکی نهێنی لە نێوان سوریا و ئیسرائیل لە وڵاتی ئازەربایجان بەڕێوەچووە، کە بە نیوەندگیری ئیمارات و بە بەشداری نوێنەرانی تورکیا ئەنجام دراوە.

بەپێی زانیارییە میدیاییەکان، تەوەری سەرەکی ئەم کۆبوونەوەیە تاوتوێکردنی ئەگەری ئەندامبوونی سوریا لە رێککەوتننامەی ئیبراهیمی بووە، کە پێشتر چەندین وڵاتی عەرەبی وەکو ئیمارات، بەحرەین، سودان و مەغریب واژۆیان کردووە.

کەناڵی سی ئێن ئێنیش لە سەرچاوەیەکی باڵای ئیسرائیلییەوە رایگەیاندوە کە ئیسرائیل و ئیدارەی نوێی سوریا لەم دواییەدا گفتوگۆی راستەوخۆیان ئەنجام داوە، کە بە وتەی سەرچاوەکە "پێشهاتێکی دەگمەنە" و ئاماژەیە بۆ گۆڕانکاری بنەڕەتی لە پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو وڵاتە.

شایانی باسە، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی نوێی  سوریا، هەفتەی رابردو لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تەلەفزیۆنی فەرمی سوری ئاشکرای کردبوو کە حکومەتەکەی گفتوگۆی ناڕاستەوخۆی لەگەڵ ئیسرائیل ئەنجام داوە سەبارەت بە وەستاندنی هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر خاکی سوریا.

ئەم پەیوەندییانە دوای سەردانی سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ بۆ ناوچەکە چڕتر بونەتەوە، بەتایبەت دوای کۆبونەوەی سەرۆکی ئەمریکا لەگەڵ ئەحمەد شەرع لە سعودیە لە ڕۆژی چوارشەممە.