بەگوێرەی راپۆرتێکی ئەمڕۆی ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز، وڵاتانی سعودیە و قەتەر هاوکاری داراییان پێشکەش کردووە بۆ دانەوەی قەرزە کەڵەکەبووەکانی سوریا.

کۆمەڵەی بانکی جیهانی راگەیەندراوێکی بڵاوکردۆتەوە کە تێیدا دەڵێت لە 12ـی ئایارەوە، سوریا هیچ قەرزێکی لەسەر نەماوە لە کۆمەڵەی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی (IDA)، کە بەشێکە لە سندوقی بانکی نێودەوڵەتی و تایبەتە بە پێدانی قەرز و هاوکاری بۆ وڵاتانی هەژار.

بڕی ئەو قەرزەی بۆ سوریا دراوەتەوە 15.5 ملیۆن دۆلار بووە، کە لەلایەن سعودیە و قەتەرەوە دراوەتەوە. ئەمەش دەرفەتێکی گرنگ دەدات بە سوریا بۆ داواکردنی قەرزی نوێ بۆ بنیاتنانەوەی ژێرخانی وڵاتەکە کە بەهۆی سالانی شەڕەوە زیانی گەورەی بەرکەوتووە.

لە ئاستی سیاسیشدا، دۆناڵد ترەمپ،  سەرۆکی ئەمریکا لە سەردانی دواییدا بۆ سعودیە رایگەیاند کە ویلایەتە یەکگرتووەکان هەموو سزاکانی سەر سوریا هەڵدەگرێت. هەروەها ترەمپ ستایشی ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریای کرد و بە "پیاوێکی بەهێز" ناوی برد.

چەند زانیارییەک لەسەر کۆمەڵەی بانکی جیهانی (World Bank Group):

کۆمەڵەی بانکی جیهانی دامەزراوەیەکی داراییە کە لە پێنج رێکخراوی نێودەوڵەتی پێکهاتووە و لە ساڵی 1944ـەوە دامەزراوە. ئامانجی سەرەکی ئەم دامەزراوەیە کەمکردنەوەی هەژاری و پشتگیری گەشەی ئابوری بەردەوامە لە وڵاتانی گەشەسەندوو.

بەشەکانی کۆمەڵەی بانکی جیهانی:

١. بانکی نێودەوڵەتی بۆ بنیاتنانەوە و گەشەپێدان (IBRD) - قەرز دەدات بە وڵاتانی مامناوەند

٢. کۆمەڵەی گەشەپێدانی نێودەوڵەتی (IDA) - هاوکاری و قەرزی بێسوود یان کەم سوود دەدات بە هەژارترین وڵاتان

٣. دامەزراوەی دارایی نێودەوڵەتی (IFC) - وەبەرهێنان و راوێژکاری پێشکەش بە کەرتی تایبەت دەکات

٤. ئاژانسی گەرەنتی وەبەرهێنانی فرەلایەن (MIGA) - بیمەی مەترسی سیاسی دابین دەکات بۆ وەبەرهێنەران

٥. ناوەندی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی وەبەرهێنان (ICSID) - دابینکردنی چارەسەری نێودەوڵەتی بۆ ناکۆکییەکانی وەبەرهێنان

کۆمەڵەی بانکی جیهانی ساڵانە نزیکەی 60 ملیار دۆلار پێشکەش دەکات بە شێوەی قەرز، بەخشین و هاوکاری تەکنیکی بۆ زیاتر لە 100 وڵات. ئەم رێکخراوە رۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە بنیاتنانەوەی وڵاتانی دوای قەیران و شەڕ، هەروەک ئەو هەنگاوانەی ئێستا بۆ سوریا دەینێت.

د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە کۆشکی سەلام لە بەغداد پێشوازیکرد لە ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان و وەفدی یاوەری کە سەردانی عیراقیان کردوە بۆ بەشداریکردن لە کارەکانی لوتکەی عەرەبی لە بەغداد لە کۆبوونەوەی 34 ـەمینی خۆیدا.

له سەرەتای کۆبوونەوەکەدا سه رۆک کۆمار شانازی خۆی به بەشداریکردنی له کاره کانی لوتکه ی عه رەبی دەربڕی و ستایشی ئاستی هاوکاری بنیاتنەر و پەیوەندییە بەهێزەکانی نێوان عیراق و نەتەوە یەکگرتووەکان و رۆڵی مرۆیی کرد لە رێگەی رێکخراو و دەزگاکانی کارکردن لەو وڵاتەدا.

هاوکات د. لەتیف رەشید ئاماژەی بە گرنگی رۆڵی نەتەوە یەکگرتووەکان کرد لە بەرەوپێشبردنی ئاسایش و ئاشتی و سەقامگیری لەسەر ئاستی هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی و هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربوونەوەی کارەساتی ژینگەیی و سروشتی و گۆڕانی کەشوهەوا و بەرەنگاربوونەوەی هەژاری و ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و بڵاوکردنەوەی بەهاکانی خۆشەویستی و هاوکاری و لێبوردەیی لەنێوان گەلاندا.

لە کۆبوونەوەکەدا تەوەرەکانی لووتکەی عەرەبی لە بەغداد و ئەو بڕیار و راسپاردانە تاوتوێ کرا کە دەردەچن بۆ بەهێزکردنی دەرفەتی ئاشتی لە ناوچەکە بەمەبەستی بەدیهێنانی ئاوات و هیواکانی گەلان، هەروەک جەنابی سەرۆک کۆمار جەختی لەوە کردەوە کە بەستنی کۆبوونەوەکە لە بەغداد ئاماژەیە بۆ رۆڵی سەرەکی عیراق لە ناوچەکە و پشتیوانی بۆ هەر هەوڵێکی نێودەوڵەتی ببێتە هۆی پتەوکردنی ئاسایش و سەقامگیری و رێزگرتن لەسەروەری و یەکپارچەیی خاکی وڵاتان و هیوای خواست کە لوتکەی بەغداد بە بڕیارێک دەربچێت کە پرۆسەی کاری هاوبەشی عەرەبی بەهێز بکات و پاڵپشتی هاوخەباتی نێوان وڵاتانی ناوچەکە بکات.

هەروەها تاوتوێی قەیرانی ئاو و پێویستی هەوڵی هاوبەش بۆ دەستەبەرکردنی بەشێکی دادپەروەرانە و پێویست بۆ عیراق بە هەماهەنگی لەگەڵ وڵاتانی سەرەوەی ئاو کرا و هەروەها دۆسیەی یەزیدی و پێویستی بەردەوامی لێکۆڵینەوەیان کرد بۆ دۆزینەوەی چارەنووسی بێسەروشوێنەکان و چارەسەرکردنی ئەم کێشە مرۆییە.

لای خۆیەوە ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان جەختی لەسەر گرنگی رۆڵی زیندووی عیراق و هەوڵەکانی بۆ بەدیهێنانی ئاسایش و سەقامگیری ناوچەکە کردەوە و سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆک کۆمار دەربڕی و خۆشحاڵی خۆی دەربڕی بە سەردانەکەی بۆ عیراق و بانگهێشتکردنی بۆ بەشداریکردن لە لوتکەی عەرەبی لە بەغداد.

هەروەها سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان هیوای سەرکەوتنی لوتکەی بەغداد و بەدیهێنانی ئامانجەکانی لە بەهێزکردنی هاریکاری و هەماهەنگی و کاری هاوبەشی نێوان وڵاتانی عەرەبی دەربڕی بەمەبەستی خزمەتکردن بە پرۆسەی گەشەپێدانی بەردەوام و پشتیوانیکردن لە هەوڵەکان بۆ بەدیهێنانی ئاشتی و سەقامگیری لەسەر ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی.

بەگوێرەی سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی تورکیا، کۆبوونەوەکەی نێوان وەفدەکانی روسیا و ئۆکراین لە ئەستەنبوڵ، دوای نزیکەی سەعاتێک و 40 خولەک کۆتایی هات.

دیدارەکە یەکەم دیداری راستەوخۆی روس و ئۆکراینیایە لە دوای ساڵی 2022ەوە، بەگوێرەی نوسینگەی وەزیری دەرەوەی تورکیا، هاکان فیدان، لەگەڵ ئیبراهیم کالین، بەرپرسی هەواڵگری تورکیا، بەشداری گفتوگۆکانیان کردووە. بەرپرسێکی ئۆکراینیاش رایگەیاند، کە خولی نوێی دانوستان لەگەڵ روسیا "ئەگەری هەیە، بەڵام بەرنامەی بۆ دانەنراوە".

هاوکات، سەرۆکی وەفدی روسیا رایگەیاند؛ "ئێمە لە ئەنجامی دانوستانەکان رازین و بەوردی هەردولا بۆچونەکان دەخەنە رو".

ڤلادیمێر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراین داوای کرد ئەگەر دانوستانەکان لەگەڵ مۆسکۆ لە ئەستەنبوڵ شکستی هێنا ئەوا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیی پێویستە  "وەڵامێکی بەهێز"ی روسیا بداتەوە و ئامادەنەبوونی پوتنیشی ئیدانە کرد.

زێلێنسکی لە تیرانای پایتەختی ئەلبانیا وتی: ئەگەر دەرکەوت کە شاندی ڕروسیا تەنها بۆ نمایشکردن لەوێن و نەمانتوانی هیچ ئەنجامێک بەدەستبهێنین، ئەوا دەبێت هەمووان وەڵام بدەنەوە.

جەختیشی لە پێویستی "وەڵامدانەوەی بەهێز و سزا" کردەوە و وتی، "پوتن ترساوە" بۆیە نەهاتووە بۆ تورکیا.