بەڕێوەبەرایەتیی هاتووچۆی قەزای کۆیە ئاماری روداوەکانی حەوت مانگی یەکەمی ئەمساڵی بڵاوکردەوە و ئاشکرای کرد کە بەهۆی روداوەکانەوە14 کەس گیانیان لەدەستداوە و دەیان کەسی دیکەش برینداربوون.

موقه‌ده‌می مافپەروەر سه‌نگه‌ر سه‌ڵاحه‌دین، بەڕێوه‌به‌ری هاتووچۆی کۆیە، لە لێدوانێکدا رایگەیاند، لە ماوەی 1ی کانوونی دووەم تا 31ی تەممووزی 2025، لە سنوورەکەیاندا 87 روداوی هاتووچۆ تۆمارکراون، کە بەهۆیانەوە 14 هاوڵاتی گیانیان لەدەستداوە و 84 هاوڵاتیی دیکەش برینداربوون.

سەبارەت بە جۆری روداوەکان، بەڕێوەبەری هاتووچۆی کۆیە ئاشکرای کرد کە48 روداو لە جۆری پێکدادان، 33 روداو لە جۆری وەرگەڕان و 5 روداویش لە جۆری شێلان بوون.

ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، زۆرترین ڕووداوەکان لەناو سەنتەری شارۆچکەی کۆیە بوون کە 31 ڕووداو بووە، هاوکات 25 ڕووداو لەسەر ڕێگەی کۆیە - هەولێر، ٢23 روداو لەسەر رێگەی کۆیە - تەقتەق و 8 روداویش لەسەر رێگەی کۆیە - دووکان تۆمارکراون.

 

لەگەڵ نزیکبوونەوەی کاتی کۆبوونەوەی نێوان دۆناڵد ترەمپ و ڤلادیمیر پوتن، ئارامیی ویلایەتی ئالاسکا، بەهۆی ژاوەژاوی پرسیار و گومانەکانەوە تێکچووە. پرسیاری سەرەکیی دانیشتووان و چاودێران ئەوەیە: بۆچی پوتن بانگهێشتی ئێرە کراوە؟ چی دەوێت؟ ئامادەیە واز لە چی بهێنێت؟ و ئایا دۆناڵد ترەمپ خەریکە بکەوێتە داوی ئەوەوە؟

پوتن؛ لە کەسایەتییەکی دابڕاوەوە بۆ میوانی ئەمریکا:

ئەم کۆبوونەوەیە لە کاتێکدایە کە ڤلادیمیر پوتن لە دوای هێرشە فراوانەکەی بۆ سەر ئۆکراین لە ساڵی 2022ەوە، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی تا رادەیەکی زۆر دابڕاوە و لەلایەن دادگای تاوانی نێودەوڵەتییەوە بە تۆمەتی تاوانی جەنگ، لەنێویاندا رفاندنی منداڵانی ئۆکراینی، داواکراوە. دوایین جار کە پوتن لەگەڵ سەرۆکێکی ئەمریکادا کۆبووەوە، ساڵی 2021 بوو لەگەڵ جۆ بایدن لە جنێڤ.

بەڵام بەم بانگهێشتە، دۆناڵد ترەمپ جارێکی دیکە پوتن لەو دابڕانە سیاسییە دەهێنێتەوە دەرەوە و ئەمەش یەکەم سەردانی پوتنە بۆ سەر خاکی ئەمریکا لە ماوەی نزیکەی دەیەیەکدا.

مێژووی پەیوەندی و ترسی مێژوویی:

ئالاسکا مێژوویەکی دوور و درێژی لەگەڵ روسیای دراوسێی هەیە؛ سەردەمانێک کۆلۆنیایەکی روسیا بووە و لە کاتی جەنگی ساردیشدا وەک قەڵایەکی بەرگری بۆ ئەمریکای باکوور کاری کردووە. هەرچەندە بابەتی سەرەکیی کۆبوونەوەکە جەنگی ئۆکراینە، بەڵام زۆرێک لە دانیشتووانی ئەلاسکا ترسیان هەیە پوتن ئاماژە بەو "پەشیمانییە مێژووییە" بکات کە روسیا هەیەتی لە فرۆشتنی ئالاسکا.

تزار ئەلێکساندەری دووەم لە ساڵی 1867 ئالاسکای بە نرخێکی زۆر هەرزان بە ئەمریکا فرۆشت. لە ئێستادا گێڕانەوەی ئالاسکا بۆ مۆسکۆ بۆتە دروشمێکی باو لای ناسیۆنالیستە روسەکان. هەرچەندە کرملین بە جددی داوای نەکردۆتەوە، بەڵام خەڵکی ئالاسکا چاوەڕێ دەکەن پوتن "تەنانەت بە گاڵتەش بێت" باسی ئەو بابەتە بکات، یان بیەوێت بڵێت سنوورەکان دەکرێت بگۆڕدرێن، تا پاساو بۆ دەستبەسەراگرتنی خاکی ئۆکراین بهێنێتەوە.

ئاستەنگی لۆجستی و گرنگیی کۆبوونەوەکە:

بەهۆی ئەوەی کۆبوونەوەکە لە ماوەیەکی کەمدا رێکخراوە، ئاستەنگی لۆجستی دروست بووە و بەهۆی نەبوونی ژووری پێویست لە هۆتێلەکاندا، زۆرێک لە رۆژنامەنووسان و کارمەندانی یاوەری وەفدەکان، پەنایان بۆ بەکرێگرتنی ماڵ بردووە.

سەرەڕای هەموو ئەمانە، هەستێکی گشتی هەیە کە ئەمە بۆنەیەکی مێژوویی و چارەنووسسازە و چاوی هەموو جیهان لەسەر ئەنجامەکانی دەبێت.

لوتکەی ترەمپ و پوتن دانیشتووانی ئەلاسکای کردووە بە دوو بەرەوە:

هاوکات لەگەڵ ئامادەکارییەکان بۆ لوتکەی ترەمپ و پوتن، دانیشتووانی شاری ئانکۆرەیج لە ویلایەتی ئالاسکا، بۆچوونی جیاوازیان هەیە و لەنێوان هیوا بە ئاشتی و ترسیان لە هەڵوێستەکانی پوتندا دابەشبوون.

مایک بایلی، کە فرۆشیارێکی هۆت دۆگە و تەنها دوو میل لەو بنکە سەربازییەوە دوورە کە کۆبوونەوەکەی لێ ئەنجام دەدرێت، دەڵێت: "هیوادارم هەموو شتێک بە ئارامی بەڕێوەبچێت، چونکە دەزانم زۆرێک لە خەڵکی ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپا، بەتایبەتی ئۆکراین، لە دڵەڕاوکێیەکی گەورەدان."

ریک مایسترۆم، کە لە ساڵانی نەوەدەکاندا سەرۆکی شارەوانیی ئانکۆرەیج بووە و پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ خەڵکی روسیادا هەبووە، دەڵێت: "هەستی باشم بۆ گەلی روسیا وەک خۆی ماوە، بەڵام ئەو هەستەم ڤلادیمیر پوتن ناگرێتەوە." مایسترۆم، پوتن بە "بکوژ" ناودەبات و دەڵێت: "ئەگەر من ئێستا سەرۆکی شارەوانی بوومایە، زەحمەت بوو بتوانم بە گەرمی پێشوازی لێبکەم، بەڕێز دەبووم، بەڵام سارد و سڕ."

بڕیارە بەشێک لە دانیشتووانی شارەکە خۆپیشاندان ئەنجام بدەن و ئاڵای ئۆکراین بەرز بکەنەوە.

کارین کۆلۆنێل، یەکێک لە رێکخەرانی ناڕەزایەتییەکە، دەڵێت: "ئێمە هەندێک بەهامان هەیە کە دەبێت بیپارێزین، ئازادیش یەکێکە لەوانە."

لە بەرامبەردا، هەندێکی تر وەک بیڵ گالانگەر، کە لە سەردەمی جەنگی سارددا گەورە بووە، پێیان وایە دژایەتیکردنی سەرکردەی وڵاتێکی ئەتۆمی کارێکی ژیرانە نییە و دەڵێت: "پێم باشە پێشوازی لە سەرکردەیەکی جیهانی بکەین کە ئامادەیە بێتە ئەمریکا بۆ گفتوگۆیەکی گەورە کە رەنگە جەنگی جیهانیی سێیەم بوەستێنێت."

جێگەی ئاماژەیە، کۆشکی سپی ئاستی چاوەڕوانییەکانی بۆ ئەم کۆبوونەوەیە هێناوەتە خوارەوە و بە "گوێگرتن" ناوی بردووە، هەروەها رێگە بە خۆپیشاندەران نادرێت لە بنکە سەربازییەکە نزیک ببنەوە و ناچارن لە دوورەوە ناڕەزایەتییەکانیان دەرببڕن.

 

ئایشەگوڵ دۆغان، وتەبێژی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی)، لە لێدوانێکدا جەختی لەسەر گرنگیی بەشداریی هەموو لایەنەکان لە پڕۆسەی ئاشتیدا کردەوە و داوای روونی لە کارەکانی "کۆمیسیۆنی ئاشتی"دا کرد.

دۆغان رایگەیاند، پێویستە کۆبوونەوەکانی کۆمیسیۆنی ئاشتی بە شێوەیەکی پاک و روون بەڕێوەبچن و رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی بەشدارییەکی راستەقینەیان لە کۆبوونەوەکاندا هەبێت، تاوەکو پڕۆسەکە گشتگیر بێت و نوێنەرایەتیی هەمووانی تێدا بکرێت.

وتەبێژی دەمپارتی رەخنەی لە شێوازی مامەڵەکردنی پێشوو لەگەڵ کێشەی کورد گرت و وتی: "تا ئەمڕۆ پێناسەی هەڵە بۆ کێشەی کورد کراوە و ئێستا کاتی ئەوەیە ئەو هەڵانە راست بکرێنەوە و هەنگاوی جددی و باشتر بنرێت."

لە بەشێکی دیکەی قسەکانیدا، ئایشەگوڵ دۆغان داوای لە هەموو پارت و لایەنە سیاسییەکان کرد کە بە هەستکردن بە بەرپرسیارێتییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم قۆناغە هەستیارەدا بکەن.

لەکۆتاییدا، دۆغان نیگەرانیی خۆی دەربڕی و وتی: "بەداخەوە هێشتا هەندێک لێدوان و قسە دەکرێن کە هیچ سوودێکیان بۆ پڕۆسەکە نییە و زیانی پێدەگەیەنن."