٢٥ی حوزەیرانی ٢٠٢٢
قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتی ھەرێم لە پێشانگای ھەلیکاری دامەزراوەی ڤیم بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، کردنەوەی ئەو پێشانگایە دەرفەتێکی باشە بۆ بەستنەوەی کۆمپانیاکان بەو ھاوڵاتیانەی بەدوای کاردا دەگەڕێن.
وتیشی، نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ ھەلی کار راگەیەنراوە و ٦ ھەزار کەسیش خۆیان تۆمارکردوە، بەشێوەیەکی زانستی سیڤیەکان وەردەگرن، ھەوڵیش ئەدەن کەسیی شیاو لە شوێنی شیاو دابنێن.
نوێترین هەواڵەکانلەگەڵ زیادبوونی توندی شەڕەکانی نێوان هێزە ناوەکییەکانی جیهان و خێراتر بوونی پێشبڕکێکان بۆ بەدەستهێنانی چەکی کوشندە، ترس لە روودانی تەقینەوەیەکی ئەتۆمی وێرانکەر لە دڵی هاووڵاتیاندا بەردەوام زیاد دەکات.
ئەم ترسە بەتایبەت دوای ئەو شەڕەی لە نێوان ئیسرائیل و ئێراندا رویدا و تایبەتتریش بۆردومانی فرۆکە ئەمریکیەکان بۆ سەر وێستگە ناوەکیەکانی ئێران، و پێشتریش هیندستانو پاکستان کە هەردووکیان خاوەنی بۆمبی ئەتۆمی بوون، زیاتربوو، بەجۆرێک هاووڵاتیانی جیهان هەستیان دەکرد، لەسەر لێواری کارەساتێکی ئەتۆمی وەستاون.
لەم چوارچێوەیەدا، لیژنەی نێودەوڵەتیی پاراستن لە تیشکدانەوە (ICRP) رێنماییەکانی خستۆتەڕوو سەبارەت بەوەی چی بکرێت لە ماوەی دە خولەکی یەکەمدا ئەگەر تەقینەوەیەکی ئەتۆمی رویدا.
یەکەم شت چییە کە دەبێت بکرێت لە کاتی هێرشێکی ئەتۆمیدا؟
رۆژنامەی ئەمریکی "زە میرۆر" بە پشت بەستن بە لیژنەی نێودەوڵەتیی پاراستن لە تیشکدانەوە نووسیوێتی؛ کە ئامادەکاریی گونجاو و وەڵامدانەوەی دروست لە کاتی رودانی تەقینەوەکەدا وادەکات مەترسی مردن کەم ببێتەوە و ببێتە هۆی رزگاربوون.
بۆ ئەمەش لیژنەکە پێشنیازی گەڕان بە دوای پەناگە یان بینایەک یان ژێرزەمینێک دەکات بۆ خۆ شاردنەوە لە پێش و پاش رودانی تەقینەوەکە.
لیژنەکە وتووێتی؛ پێویستە لەو کاتەدا بە پەلە، هاووڵاتیان خۆیان لە پەناگەیەکدا بشارنەوە و بۆ ئەم مەبەستەش وێستگەکانی میترۆ و ژێرزەمینەکان، بەتایبەت ئەوانەی لە خشت و چیمەنتۆ دروستکراون پێشنیاز دەکات.
چی دەربارەی تیشکدانەوەی ناوەکی؟
لە حاڵەتی گومانکردن لە تووشبوون بە تیشکدانەوەی ناوەکی، لە ئامۆژگارییەکانی لیژنەکەدا هاتووە؛ کە پێویستە لابردنی چینە دەرەکییەکانی جل و پێڵاو و پاککردنەوەی پێست و ناوچە ئاشکراکانی جەستە دەکات.
هەمان شت دەبێت لەگەڵ ئاژەڵە ماڵییەکانیشدا بکرێت، پاکیان بکەرەوە لە ژوورێکی جیاکارکراودا.
چۆن بزانم چی لە دەرەوە ڕوودەدات؟
لە ماوەی 24 کاتژمێرەکەی دوای تەقینەوەکەدا، لیژنەکە ئامۆژگاریمان دەکات بە مانەوە لە پەناگاکاندا و شوێنکەوتنی هەر ئامرازێکی میدیایی بەردەست وەک وێستگەکانی رادیۆ بۆ وەرگرتنی رێنمایی و دوایین نوێکارییەکان.
لیژنەکە دەڵێت: "لە پارێزراوترین شوێنەکاندا بمێنەرەوە (وەک ژێرزەمین یان ناوەڕاستی بینایەکی گەورە) لە ماوەی یەکەم 12 بۆ 24 کاتژمێردا، مەگەر مەترسی راستەوخۆ هەبێت وەک ئاگرکەوتنەوە یان دەرچوونی گاز یان روخانی بینا یان برینداربوونی تایبەت، ئەگەرنا تا لەلایەن دەسەڵاتەوە ئاگادار نەکرێنەوە نەچنە دەرەوە".
خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی جیاوازتر لە خەڵاتەکانی تری نۆبڵ، لە لایەن ئەکادیمیای سویدەوە نادرێت، بەڵکو لە لایەن کۆمیتەی نۆبڵی نەرویجەوە لە ئۆسلۆ دابەشدەکرێت.
پێوەرە سەرەکیەکان بۆ بەخشینی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بە پێی ویستی ئالفرێد نۆبڵ بریتین لە:
پێوەرە سەردەمیەکان:
کۆمیتەکە پێکهاتووە لە پـێـنـج ئەندام کە لە لایەن پەرلەمانی نەرویجەوە هەڵدەبژێردرێن. ئەوان ساڵانە نزیکەی 200-300 پێشنیازیان پێدەگات لە کەسایەتی و دامەزراوە جۆراوجۆرەکانەوە.
بۆ ئەمساڵ، 2025، هاوشانی زۆر کەسایەتی جیهانی، دوو کورد کاندیدی نۆبڵن، ئەوانیش ئیلهام ئەحمەد و شێروان شێروانی.
ترەمپ، چەندین جارە بانگەشەی ئەوە دەکات کە خۆی بە شایەنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی دەزانێت.
بۆ زیاتر رەوایەتیدان بە قسەکانی ترەمپ بەردەوام هەوڵدەدات جەنگەکان بووەستێنێت و کاردەکات بۆ کۆتایی هێنان بە قەیرانە جیهانییەکان، دواهەمینیان وەستاندنی شەڕی 12 رۆژەی نێوان ئێران و ئیسرائیل و کۆتایی هێنان بوو بە شەڕی روەندا و ئۆگەندا.
ئایا پێشتر هیچ سەرۆکێکی ئەمریکا خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی وەرگرتووە؟
تا ئێستا چوار سەرۆکی ئەمریکا خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییان وەرگرتووە: تیۆدۆر رۆزڤێلت، وودرۆ ویلسۆن، جیمی کارتەر، و باراک ئۆباما
سەرۆکانەی کە خەڵاتیان وەرگرتووە:
تیۆدۆر ڕۆزڤێلت (1906): بۆ ڕۆڵی لە کۆتایی هێنان بە شەڕی خوێناوی نێوان روسیا و ژاپۆن یەکەم سەرۆک بوو کە ئەم خەڵاتەی وەرگرت.
وودرۆ ویلسۆن (1919): بۆ کاری لە دامەزراندنی یەکیەتی نەتەوەکان
جیمی کارتەر (2002): بۆ کاری بەردەوامی بۆ ئاشتی و مافەکانی مرۆڤ دوای سەرۆکایەتییەکەی
باراک ئۆباما (2009): بۆ هەوڵەکانی بۆ بەهێزکردنی دیپلۆماتی و سیاسەتی نێودەوڵەتی.
سەبارەت بە ترەمپ: ترەمپ پێشنیاری کرا بۆ خەڵاتی 2021 لە لایەن یاساسازێکی نەڕوێژی بۆ هەوڵەکانی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام ئەو خەڵاتەی نەبردەوە.
هاوکات بە تەنیشت راگرتنی جەنگەکان و هەوڵە دبلۆماسیەکانی ترەمپەوە زۆرێک لە چاودێران و رەخنەگران پێیان وایە، ترەمپ سیاسەتی رەگەزپەرستانە بەرانبەر کۆچبەران جێبەجێ دەکات و کەسێکی رەگەز پەرستە.
بەیانی ئەمڕۆ شەممە شوانکارێک لە ناحیەی برادۆست بەهۆی تەقینەوەی مینێکەوە گیانی لەدەست دا.
بەپێی زانیاریەکانی پەیامنێری کوردسات نیوز لەو سنورە، عوسمان سدیق محمد لە کوێستانەکانی سەروکە کاری شوانکاری کردووە و لە کاتی لەوەڕاندنی مەڕ و ماڵاتەکەیدا بەرمین کەوتووە و گیانی لەدەست داوە.
تەحسین عوسمان، بەرپرسی بنکەی تەندروستی سیدەکان بە کوردسات نیوزی راگەیاند کە کاتژمێر 7:15ی بەیانی ئاگادار کراونەتەوە لە بوونی حاڵەتێکی بەرمینکەوتن و قوربانیەکە گوازراوەتەوە بۆ بنکەکەیان.
