کۆشکی سپی ئەو بۆچوونانەی رەتکردەوە کە باس لەوە دەکەن ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا، کاریگەریی لەسەر دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، هەبووبێت بۆ گۆڕینی هەڵوێستی لەبارەی پڕۆسەی ئاشتیی ئۆکرانیاوە.

لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بە گۆڕانکاری لە هەڵوێستی ترەمپدا، کارۆلین لیڤیت، وتەبێژی کۆشکی سپی، رایگەیاند، بیرۆکەی ئەنجامدانی کۆبوونەوەی دووقۆڵی لەنێوان روسیا و ئۆکراین لە میانی گفتوگۆکاندا "پەرەی سەندووە".

ئەم لێدوانە دوای ئەوە هات کە سەرۆک ترەمپ پێش کۆبوونەوەی لەگەڵ پوتن ئاماژەی بەوە کردبوو کە هەنگاوی داهاتوو کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی دەبێت بۆ رێککەوتنی ئاشتی، بەڵام دوای کۆبوونەوەکە رایگەیاند کە سەرەتا کۆبوونەوەیەک لەنێوان روسیا و ئۆکراین ئەنجام دەدرێت و دواتر کۆبوونەوەی سێقۆڵی لەنێوان خۆی و پوتن و زێلێنسکی بەڕێوەدەچێت. ئەم گۆڕانکارییەش گومانی ئەوەی لێکەوتەوە کە پوتین کاریگەریی لەسەر ترەمپ هەبووبێت.

لیڤیت لەمبارەیەوە وتی: "سەرۆک ترەمپ لەگەڵ هەردوو سەرکردەکە قسەی کردووە و هەردووکیان ئامادەیی خۆیان بۆ دانیشتن لەگەڵ یەکتردا دەربڕیوە."

وتیشی: "تیمی ئاسایشی نیشتمانیی ئێمە یارمەتیی هەردوو وڵات دەدات بۆ ئەنجامدانی ئەو کۆبوونەوەیە. لە کۆتاییدا، سەرۆک هەمیشە وتوویەتی کە خاڵی ناکۆک لەم شەڕەدا هەن کە پێویستە لەلایەن ئەم دوو وڵاتەوە گفتوگۆیان لەسەر بکرێت و بڕیاریان لێبدرێت."

لە کاتێکدا نەخۆشیی ئەلزەهایمەر کاریگەری لەسەر ملیۆنان کەسی بەساڵاچوو لە سەرانسەری جیهاندا هەیە و پێشبینی دەکرێت تا ساڵی 2060 ژمارەکە دوو هێندە زیاد بکات، توێژینەوەیەکی نوێ ئاشکرای دەکات کە جۆرێکی دیاریکراوی وەرزشکردن دەتوانێت بە شێوەیەکی بەرچاو مەترسیی تووشبوون بەم نەخۆشییە کەم بکاتەوە.

توێژینەوەکە، کە لە گۆڤاری "نەخۆشیی ئەلزەهایمەر" (Journal of Alzheimer's Disease) لە ساڵی 2022 بڵاوکراوەتەوە، دەریخستووە کە "وەرزشی دوو-ئەرکی" (dual-task exercises) سوودێکی زۆری هەیە بۆ پاراستنی مێشک.

وەرزشی دوو-ئەرکی چییە؟

دکتۆرە هیزەر ساندیسۆن، پسپۆڕی چارەسەری سروشتی، رونی دەکاتەوە کە ئەم جۆرە وەرزشە بریتییە لە ئەنجامدانی چالاکییەکی جەستەیی و هزری لە یەک کاتدا. بۆ نموونە، پیاسەکردن لە کاتی قسەکردندا لەگەڵ کەسێکی تر، بە جۆرێک لە وەرزشی دوو-ئەرکی دادەنرێت.

توێژینەوەکە کاریگەریی ئەم جۆرە راهێنانەی لەسەر ئەو کەسە بەساڵاچووانە تاقیکردووەتەوە کە نیشانەکانی دابەزینی توانای هزرییان تێدا دەرکەوتبوو. دەرەنجامەکان سەرسوڕهێنەر بوون؛ دەرکەوتووە کە ئەنجامدانی دوو بۆ پێنج جار لە هەفتەیەکدا (هەر جارێک لەنێوان 30 بۆ 120 خولەک) بووەتە هۆی:

• باشتربوونی بەرچاوی یادەوەری، سەرنج، توانای شیکارکردنی کێشەکان.

• زیادبوونی هاوسەنگی و خێرایی رۆیشتن.

• بۆ یەکەمجار دەرکەوتووە کە ئاستی پڕۆتینی "بێتا-ئمیلۆید"ی کەمکردووەتەوە، کە پڕۆتینێکی زیانبەخشە و پەیوەندی بە نەخۆشیی ئەلزەهایمەرەوە هەیە.

نهێنیی کاریگەرییەکەی چییە؟

توێژەران هۆکاری ئەم کاریگەرییە بۆ ئەوە دەگەڕێننەوە کە ئەم جۆرە وەرزشە مێشک ناچار دەکات لە یەک کاتدا چەند کارێک بکات: زانیاری وەربگرێت، جووڵەکان رێکبخات و سەرنجی خۆی بهێڵێتەوە. ئەم فشارە هاوکاتە چەندین تۆڕی دەماری لە مێشکدا چالاک دەکات، پەیوەندییە دەمارییەکان بەهێز دەکات و نەرمی‌پێدانی دەماری (neuroplasticity) زیاد دەکات، کە توانای مێشکە بۆ خۆگونجاندن و دروستکردنی رێڕەوی نوێ.

لەگەڵ ئەوەشدا، پسپۆڕان جەخت لەوە دەکەنەوە کە هیچ راهێنانێک بە تەنها ناتوانێت گەرەنتی پاراستن لە ئەلزەهایمەر بکات. بەڵکو دەبێت ئەم وەرزشە لەگەڵ شێوازێکی ژیانی تەندروستدا پەیڕەو بکرێت، وەک سیستەمێکی خۆراکیی هاوسەنگ، بەشداریی کۆمەڵایەتی و کۆنترۆڵکردنی نەخۆشییەکانی وەک بەرزیی پەستانی خوێن و شەکرە.

جێی باسە، توێژینەوەکان دەریانخستووە کە نزیکەی %35ی مەترسیی تووشبوون بە لەبیرچوونەوە (dementia) پەیوەستە بەو هۆکارانەی کە دەتوانرێت دەستکاری بکرێن، وەک قەڵەوی، جگەرەکێشان، گۆشەگیری، کەمبیستن، خەمۆکی و کەمیی چالاکیی جەستەیی.

سەرۆك كۆماری عیراق لە بەغداد لەگەڵ سەرۆكی رەوتی حیكمەی نیشتمانی كۆبووەوە و چەند پرسێكی جێی بایەخی هەردوولایان تاوتوێكرد.

بەپێی راگەیەندراوی سەرۆكایەتی كۆماری عیراق، لە كۆبوونەوەی د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق و عەممار حەكیم سەرۆكی رەوتی حیكمەی نیشتمانی، دۆسیەی هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەران و ئامادەكارییەكان بۆ هەڵبژاردنەكە تاوتوێكرا، ئاماژەش كرا بە گرنگی بەشداریكردنی هاوڵاتییان لە هەڵبژاردنەكەدا.

هەر لە كۆبوونەوەكەدا، تاوتوێی دوایین پێشهاتە سیاسی و ئەمنی و ئابوورییەكان لەسەر هەردوو ئاستی ناوخۆیی و دەرەكی، جەخشتیكرایەوە لە بەرقەراركردنی ئاسایش و سەقامگیری لەناوخۆی وڵات و ناوچەكەدا.

پێشتریش، سەرۆك كۆمار پێشوازی لە عادل عەبدولمەهدی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عیراق كرد و لە كۆبوونەوەكەدا، تاوتوێی دۆسییەی هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانیان كرد.