بزوتنەوەی حەماس هەڵسەنگاندنی قوڵ بۆ پێشنیازێكی نوێی ئیسرائیل بۆ ئازادكردنی بارمتەكان و راگەیاندنی ئاگربەستی تەواو لە غەززە دەكات، چاوەڕوانش دەكرێت بزوتنەوەكە لەماوی 48 سەعاتی داهاتوودا لەڕێی دوو وڵاتی نێوەندگیرەوە وەڵامی ئیسرائیل بداتەوە.

سەركردەیەكی بزوتنەوەی حەماس بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندوە، بزوتنەوەكەیان پێشنیازە نوێیەكەی ئیسرائیل بۆ ئاگربەست بە هەند وەردەگرێت و چاوەڕوان دەكرێت لە 48 سەعاتی داهاتوودا وەڵامی خۆی لەوبارەیەوە بە نێوەندگیری میسر و قەتەڕ بخاتەروو.

سەركردەیەكی تری بزوتنەوەكەش ئاماژەی بەوە كردوە، حەماس گرفتی لەگەڵ ژمارەی ئەو بارمتانەدا نییە كە بڕیارە ئازاد بكرێن و ئامادەن سەرجەمیان ئازاد بكەن، بەڵام هیچ پێشنیازێك قبوڵ ناكەن تاكو دڵنیا دەبنەوە لە ئاگربەستێكی گشتگیر و هەمیشەیی و كشانەوەی تەواوەتی ئیسرائیل لە كەرتی غەززە و هاتنە ناوەوەی هاوكاری مرۆیی.

لەم سەروبەندەشدا، بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەڕەنسا لە پەیوەندیەكی تەلەفۆنیدا رەوشی ناوچەكەیان تاوتوێ كرد و نەتەنیاهۆ جەختیكردەوە، دامەزراندنی دەوڵەتی فەڵەستینی دەبێتە گەورەترین پاڵپشتی بۆ تیرۆر.

ناتانیاهۆ بە ماكرۆنی راگەیاند، تاكو ئێستا هیچ دەسەڵاتدارێكی فەڵەستینی هێرشیكانی 7ی ئۆكتۆبەری ئیدانە نەكردووە كە تێیدا زیاتر لە هەزار و 200 ئیسرائیلی كوژران، بەڵكو خەڵك هاندەدەن بۆ كوشتنی جولەكە و پاداشتیان دەكەن.

پەیوەندیەكەی نەتەنیاهۆ و ماكرۆن لە كاتێدا دێت، لە چەند رۆژی رابردوودا سەرچاوەیەك لە سەرۆكایەتی فەڵەستین ئاشكرایكرد، ماكرۆن بە مەحمود عەباس سەرۆكی فەڵەستینی راگەیاندووە كە فەڕەنسا هەڵسەنگاندنی جددی دەكات بۆ دانپێدانانی دەوڵەتێكی فەڵەستینی بەگوێرەی سنورەكانی ساڵی 1967.

وڵاتانی جیهان بەشێوازی جیاجیا جەخت لە راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە دەكەنەوە و داوا دەكەن هێرشەكان رابگیرێن.

محەمەد موعیز سەرۆكی ماڵدیڤ بڕیارێكی پەسەند كرد كە رێگری دەكات لە هاتنەناوەوەی هاووڵاتیانی ئیسرائیلی بۆ وڵاتەكەی، داواش دەكات ئیسرائیل بەرپرسیاریتی لە ئاستی ئەو تاوانانەی دژی گەلی فەڵەستین ئەنجامی داون بگرێتە ئەستۆ.

لەبارەی پێشنیازەكەی ئیسرائیلەوە، عەبدولفەتاح سیسی سەرۆكی میسر و سەباح خالد حەمد شازادەی جێنشینی كوەیت پرسەكەیان تاوتوێ كرد و جەختیانكردەوە لە دەستبەجێ راگەیاندنی ئاگربەست و ئاڵۆگۆڕی بارمەتەكان.

فشارە دیپلۆماسییەكانی سەركردە جیهانییەكان و نێوەندگیرییان چارەنوسساز دەبێت لە ئاسانكاری بۆ گفتوگۆی نێوان ئیسرائیل و حەماس و رێخۆشكردن بۆ كۆتاییاهتنی ململانێكانی غەززە، هەوڵی لایەنەكانیش بە ئاڕاستەی ئازادكردنی سەرجەم بارمتەكانی هەردولا و راگەیاندنی ئاگربەستێكی درێژخایەنن بە ئامانجی كۆتاییهێنان بە گرژی و ئاڵۆزیەكانی كەرتی غەززە.

رۆژی دووشەممە، مارۆس سێفكۆڤیچ، سەرۆكی دەستەی بازرگانی یەكێتی ئەوروپا دەگاتە واشنتۆن بۆ دەستپێكردنی دانوستانی بەپەلە سەبارەت بەو باجانەی كە ترەمپ لە 2ـی نیساندا رایگەیاندبوو، بەڵام پێدەچێت بەدەستی بەتاڵ بگەڕێتەوە، چونكە ئەو دانوستانكارەی بڕیارە گفتوگۆی لەگەڵدا بكات، لە ئەرجەنتینە.

یەكێتی ئەوروپا وەك گەورەترین هاوبەشی بازرگانی ئەمریكا دەیەوێت بەخێرایی رێككەوتنێك لەگەڵ ئیدارەی ترەمپ ئیمزا بكات، بەر لە تەواوبوونی وادەی 90 رۆژییەكە بۆ سەپاندنی باجەكان.

ساڵی رابردوو بڕی بازرگانی ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا نزیكەی یەك ترلیۆن دۆلار بووە، لەكاتێكدا لەگەڵ ئەرجەنتین تەنها 16 ملیار دۆلار بووە، ئەوەش گومان دەكاتە سەر پەرۆشی ئەمریكا بۆ رێككەوتن لەگەڵ ئەو بلۆكە ئابووریە گەورەیە.

تیمی بازرگانی ترەمپ لە ماوەی ئەو 90 رۆژ مۆڵەتەدا، بەدوای 90 گرێبەست و رێككەوتنی بازرگانیدا دەگەڕێت، شارەزایانی ئابوری پێیانوایە، رەنگە هەلێكی باشی تێدا نەبێت، بەوپێیەی ئاستەنگەكانی چارەسەركردنی خێرای شەڕی بازرگانی لە ئێستاوە سەریانهەڵداوە.

سێفكۆڤیچ یەكەم لێپرسراوی باڵای بازرگانی دەرەكی دەبێت كە دەچێتە واشنتۆن بۆ ئەوەی لەگەڵ سكۆت بێسنت دانوستانكاری باڵای گومرگی ترەمپ سەبارەت بە باجەكان گفتوگۆ بكات، بەڵام لەوكاتەدا بێسنت لەگەڵ وەزیری گەنجینەی ئەرجەنتین لە بوینس ئایرێس لە كۆبوونەوەدا دەبێت بۆ ئەوەی پشتگیری لە چاكسازییە ئابوورییەكانی ئەو وڵاتە نیشان بدات.

ئامادەنەبوونی بێسنت لە رۆژی دووشەممەدا تیشك دەخاتە سەر گومانەكانی شارەزایانی بازرگانی سەبارەت بەوەی كە ئیدارەی ئەمریكا بتوانێت بەشێوەیەكی خێرا و كاریگەر ئەو هەموو دانوستانانە لە یەك كاتدا بەڕێوەببات بۆ گەیشتن بە 90 گرێبەست لە ماوەی 90 رۆژدا.

وێندی كاتلەر، سەرۆكی پێشووی وەفدی دانوستانكاری بازرگانی ئەمریكا بە رۆیتەرزی وتووە، كۆكردنەوەی ئەم بڕیارانە هەندێك دانوستانی جددی دەوێت و هیچ ڕێگەیەك نییە لەم ماوەیەدا رێككەوتنێكی گشتگیر لەگەڵ هیچ كام لەم وڵاتانە ئەنجام بدرێت.

هەروەها دەڵێت، پێدەچێت تیمی ترەمپ ناچاربێت وڵاتانی سەرەكی لە پێشینە دابنێن و مۆڵەتی 90 رۆژە بۆ ئەوانی دیكە درێژبكەنەوە.

لە ئێستادا تیمە دانوستانكارەكەی ترەمپ لە 200 لێپرسراو لە كەرتە جیاوازەكان پێكهاتوون، بەدرێژایی رۆژ كاردەكەن لەگەڵ بەرەوپێشچوونەكان، لەنێویشیاندا جێگری وەزیری گەنجینەی ئەمریكا مایكل فۆلكەندەر كە رۆڵێكی دیاری دەبێت لە دانوستانەكاندا.

ترەمپ لەم هەفتەیەدا پاشەكشەی لە بڕیارێكی پێشووی خۆی كرد و مۆڵەتێكی 90 رۆژی بە تەواوی وڵاتان بەخشی جگە لە چین بۆ لێخۆشبوون لە باجەكان ئەگەر لەو ماوەیەدا بگەنە رێككەوتن لەگەڵ ئەمریكا، هەرچەندە دواتر بڕیارێكی دەركرد بۆ لێخۆشبوون لە باجی سەر مۆبایل و كۆمپیوتەر.

ساڵی 2025 خراپترین ساڵی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی توركیایە، چونكە ژمارەیەكی زۆریان لە هەرێمی كوردستان و رۆژئاوای كوردستان لەلایەن گەریلا و هەسەدەوە تێكشكێنراون. بۆ پڕكردنەوەی ئەو شكستەش كە توركیا تووشی بووە، لە ئێستادا دەستیكردووە بە  دروستكردنی فڕۆكە بێفڕۆكەوانی نوێ بە ناوی "سوپەر شیمشەك".

دوای دوو ساڵ لە راگەیاندنی فڕۆكە بێفڕۆكەوانەكانی بایراكدار لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا، لە 2021وە خراوەتە خزمەتی سەربازی و لە ماوەی چوار ساڵدا ژمارەیەكی زۆر لە هاووڵاتیانی كورد و رۆژنامەنوسان لە رێگەی ئەو فڕۆكەوە لە هەرێم و رۆژئاوا كراونەتە ئامانج.

بەڵام گۆڤاری فۆربێس-ی ئەمریكی، ساڵی 2025ی بە خراپترین ساڵی بایرەكداری ئاكنجی ناوهێناوە و لە راپۆرتێكدا ئاشكرای كردووە لە ئەمساڵ و كۆتاییەكانی ساڵی رابردوو، زۆرترین بایرەكدار لە كوردستان خراوەتەخوارە و تێكشكێنراون، هەروەها لە ئەفریقاش ژمارەیەك لەو فڕۆكە بێفڕۆكەوانانە لە لایەن گروپێكی چەكداریی مالی تێكشكێنراون.

بایرەكداری ئاكنجی كە توركیا بە بەشێك لە شكۆی بەرگریی خۆی دەزانێت، فۆربێس بە ڕوونی ئاماژەی بەوەكردووە، دوای شەش ساڵ لە دروستكردنی دەركەوتووە خاڵە لاوازەكانی كەوتووەتە دەست هێزە كوردییەكان و ژمارەیەكی زۆریان خراونەتەخوارەوە كە نرخەكانیان زیاترە لە چوار ملیۆن دۆلار.

بەپێی زانیارییەكانی ئەو گۆڤارە ئەمریكییە، گەریلاكانی پارتی كرێكارانی كوردستان – پەكەكە و هێزەكانی سوریای دیموكرات – هەسەدە دەستیان بە چەك یان فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی تایبەت كەوتووە یان دروستیان كردووە كە بووەتە بەڵا بۆ سەر فرۆكەی بێفڕۆكەوانی بایرەكدار.

توركیا تا ساڵی 2023 زیاتر لە 500 بایرەكداری ئاكنجی دروست كردووە و جەختی لەوە كردوەتەوە كە بەهێزترین فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی وڵاتەكەیەتی كە هەناردەی ژمارەیەك وڵات كراوە، بەڵام تێكشانی ژمارەیەكی بەرچاویان ، جگە لە شكۆی تەكنەلۆژیا و بەرگریی توركیا، زیانی گەورەی ئابوریی جەنگی لێكەوتووەتەوە.
بۆ پڕكردنەوەی ئەو شكستەی تووشی بووە، پیشەسازیی وەزارەتی بەرگریی توركیا لە نوێترین هەنگاویدا دەستیكردووە بە دروستكردنی فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی نوێ بە ناوی "سوپەر شیمشەك" و رایگەیاند كە ئامانجەكانی بەسەركەوتویی پێكاوە.