ململانێیەكی شاراوە لە نێوان توركیا و ئیسرائیل بەرۆكی سوریای گرتووە، وەك دوو زلهێزی ناوچەكە دەیانەوێت نەخشەی نوێی سوریا بە ویستی خۆیان رەنگڕێژ بكەن.

كەسایەتی ئەحمەد شەرع و پاشخانی سیاسی و ئایدیۆلۆژی و پاڵپشتی رونی توركیا بۆی، واقیعێكی نوێی لە سوریا سەپاندووە كە زلهێزە ناوچەییەكان دەخوازن پێداچوونەوە بە هەڵوێستیان بكەن بەرامبەر دیمەشق.

ئیسرائیل و توركیا وەك دوو زلهێزی ناوچەكە، هەژموونیان بەسەر سوریای نوێدا هەیە، ئەم دوو زلهێزە سەرقاڵی روبەڕوبوونەوەی راستەوخۆ نین، بەڵام پێدەچێت لە پشت پەردەوە لە ركابەرییەكی توندی ناوچەییدا بن، ئەوەش وادەكات هاوسەنگی هێز لەناو سوریا لە قاڵب بداتەوە.
ئەحمەد شەرع، كەسایەتییەك كە لە دوای روخانی رژێمەكەی ئەسەدەوە لەسەر گۆڕەپانی سوریا سەریهەڵداوە، بووەتە كارەكتەرێكی گرنگ لە هاوكێشەی نوێی سوریا، وەك سوننەیەك كە پاشخانێكی ئایدیۆلۆژی و سیاسی ئیسلامی توندڕەوی هەیە، هەڵبژاردەیەكی قبوڵكراو بوو بۆ ئەنقەرە كە لە شەڕی ناوخۆی سوریادا پشتیوانی بكات.

لە لایەكی ترەوە ئیسرائیل نیگەرانی لە دەركەوتنی ئەحمەد شەرع و گەیشتنی بە دەسەڵات دەردەبڕێت و وەك هەڕەشەیەكی ئەمنی سەیری دەكات.

پاڵنەرە سەرەكییەكانی ئەنقەرە بۆ پشتیوانیكردنی شەرع جگە لە خواستی رێگریكردن لە كوردانی سوریا بۆ سەربەخۆیی لە دیمەشق، خواستی فراوانكردنی پەیوەندییە بازرگانییەكانیەتی لەگەڵ ئوردن و وڵاتانی كەنداو دوپاتكردنەوەی كاریگەرییە ناوچەییەكەی.

چاودێران دەڵێن ئەنقەرە بەدوای مۆدێلێكی ئیسلامی دیموكراتیكدا نییە لە سوریا، بەڵكو بەدوای ئیسلامێكدا دەگەڕێت كە ڕۆحی توركی هەبێت، نزیك لە ئیخوان موسلیمین كە دەتوانێت ببێتە هەڕەشەیەكی ستراتیژی بۆ سەر ئیسرائیل.

چاودێران پێیانوایە توركیا پەیوەندییەكانی لەگەڵ سعودیە و قەتەر و ئێستاش ئەمریكا دەقۆزێتەوە بۆ ئەوەی ئیسرائیل لە هەوڵە دیپلۆماسییەكانی ناوچەكە دووربخاتەوە، ئیسرائیلیش بە رونی دەیەوێت سوود لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ دروز وەربگرێت بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی شەڕی گرووپە توندڕەوەكان دەكەن كە هەڕەشەن لەسەر ئاسایشی ئیسرائیل، جگە لەوەش تەلئەبیب هەوڵ دەدات سوریا بخاتە نێو رێككەوتنەكانی ئیبراهیمی بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی لەگەڵیدا.

لە نێوان توركیا و ئیسرائیلدا، سوریا خۆی لە نێوان دوو زلهێزدا دەبینێتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەڕەشە نوێییەكانی ئەمریكا بۆ هەڵوەشانەوەی دەسەڵاتی راگوزەر لە چەند هەفتەی داهاتوودا، هێندەی تر ترسی خستووەتە دڵی دیمەشق و توركیاوە.

كڵاوەی زێرین یاخود قوبەی زێرین ئەو سیستمە بەرگریەی ئەمریكایە بە وتەی وەزیری بەرگری ئەمریكا یاسای یارییەكان بە تەواوەتی لە جیهاندا دەگۆرێت.


دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا رۆژی سێشەممە لە وتارێكیدا لە ئۆفیسی ئۆڤاڵی كۆشكی سپی، رایگەیاند، وڵاتەكەی ئامادەكاری دەكات بۆ دروستكردنی سیستمی كڵاوەی زێڕین، هەرچەندە چاودێران پێیان وایە جێبەجێكردنی كڵاوەی زێڕین ساڵانێكی زۆری دەوێت، چونكە بەرنامەكە روبەڕووی لێكۆڵینەوەی سیاسی و نادڵنیایی دەبێتەوە لەرووی بودجەوە.

بەڵام ترەمپ پێشبینیكردوە سیستەمەكە پێش كۆتاییهاتنی خولی سەرۆكایەتیەكەی لە ساڵی 2029دا بە تەواوی بكەوێتە كار.

كڵاوەی زێڕین، سیستمێكی بەرگریە كە بە وتەی ترەمپ، دەتوانێت مووشەكەكان ئاراستەكراوەكان تێكبشكێنێت تەنانەت ئەگەر لە بۆشایی ئاسمانیشەوە هەڵبدرێت.

 ئەو سیستمە تێچووەكەی 175ملیار دۆلارە، یەكەم بەرنامەیە لە جۆری خۆیدا كە توانای جێگیركردنی چەكی ئەمریكی لە بۆشایی ئاسماندا هەیە.

ترەمپ ئاماژەی بەوەشكرد، ژەنەڕاڵ مایكل گیتلین، جێگری فەرماندەی ئێستای ئۆپەراسیۆنە بۆشاییەكان، بەرپرسیار دەبێت لە سەرپەرشتیكردنی پێشكەوتنی پڕۆژەكە، ئاماژەی بەوەشكردووە، كەنەدا وتویەتی دەیەوێت بەشێك بێت لەو پرۆژەیە.

سیستمە پێشنیازكراوەكەی ترەمپ، دەتوانێت مووشەكەكان لە چوار قۆناغی سەرەكی هێرشێكردنی  رابگرێت  كە بریتین لە قۆناغی پێش هەڵدان، قۆناغە سەرەتاییەكانی دوای هەڵدان، قۆناغی فڕین، قۆناغی نزیكبونەوە لە ئامانجەكە.

بەڵام ئەوەی دیموكراتەكانی لەبارەی ئەو پرۆژەیەوە نیگەرانكردووە، بەشداریكردنی كۆمپانیای سپەیس ئێكسە كە خاوەنەكەی ئیلۆن ماسكی هاوپەیمانی ترەمپە لە كڕینی بەشەكانی ئەو سیستەمە، كە بە وتەی ترەمپ سەرجەم پارچەكانی ئەو سیستمە لە ناوخۆی ئەمریكا دروستدەكرێت.

وشەی كڵاوەی زێڕین ئەمریكا لە سیستمی بەرگری كڵاوەی ئاسنی ئیسرائیلیەوە وەرگیراوە، كە ئەو وڵاتە لە هێرشە موشەكیەكان دەپارێزێت.

ئەوەی جێگەی سەرنجە ئەو پێشنیازەی ترەمپ چەند ڕۆژێك دوای ئەوە هات بۆ یەكەمجار واشنتۆن رایگەیاند، چین ئەگەری هەیە لە بۆشایی ئاسمانەوە بە مووشەكی نوێ و زۆر خێرا و وردبینی بەرز هێرش بكاتە سەر خاكی ئەمریكا.

دەزگای هەواڵگری بەرگری ئەمریكاش لەو بارەیەوە هۆشداری دەدات لەوەی چین دەتوانێت لە ماوەی دە ساڵدا خاوەنی دەیان مووشەكی خولگەیی بێت كە بە سەری چەكی ئەتۆمیدا سەربكەوێت.

بەپێی ئامارەكانی دەزگای هەواڵگری بەرگری ئەمریكا، چین دەتوانێت تا ساڵی 2030 نزیكەی 60 موشەكی خولگەیی لەو جۆرەی هەبێت، لەكاتێكدا روسیا دەتوانێت تا 12 موشەكی هەبێت.

هەواڵگری ئەمریكا ئەوەشی راگەیاندوە، ئەو جۆرە موشەكەی چین كە باسی لێوەدەكەن تا ئێستا بەس باسكراو بڕیاری كۆتایی لە بارەوە لە لایەن هیچ وڵاتێكەوە نەدراوە و تەنها وەك هەڕەشەك لە داهاتوو ماوەتەوە، بەڵام ترس لەم هەڕەشانە، تەنانەت ئەگەر هەڕەشەكانی داهاتووش بن، لەلایەن واشنتۆنەوە بە پلانێكی بەرگریی ، وەك كڵاوەی زێڕین، چارەسەر كراوە.

 ئەو پرۆژەیەی ئەمریكا روسیا و چینی نیگەران كردوە وسەرۆكی هەردو وڵاتەكەش بە توندی رەتیانكردەوە  و بە هۆكاری ناسەقامگیری لە جیهاندا وەسفیان كرد.

سبەینێ شەممە، بەغدادی پایتەختی عیراق لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و لوتکەی گەشەپێدان بەڕێوەدەبات و چاوەڕوان دەکرێت سەرکردەی زۆرینەی وڵاتانی عەرەبی تیایدا بەشدار بن.

سبەینێ شەممە، بەغداد بە دروشمی "پایتەختی شارستانیەت پێشوازی لە براکانی دەکات" خولی 34ی لوتکەی وڵاتانی عەرەبی و خولی 5ی لوتکەی گەشەپێدان بەڕێوەدەبات.

لوتکەی وڵاتانی عەرەبی ئەو کۆنفرانسەیە کە سەرۆک و سەرکردە باڵاکانی وڵاتانی عەرەبی و چەندین رێکخراوی گەورەی تێدا بەشدارن و گفتوگۆ لەبارەی پرسی سیاسی و ئەمنی و سەرجەم پرسە گەرمەکانی ناوچەکە دەکەن و چەندین بڕیاری تێدا دەدرێت.

لوتکەکە تەمەنی 79 ساڵە، کە بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1946 یەکەم لوتکەی وڵاتانی عەرەبی ئەنجامدرا و لە ساڵی 2000یشەوە بەشێوەیەکی ساڵانە هەر جارە و لە وڵاتێک ئەنجام دەدرێت.

بەغداد بە درێژایی ئەو 79 ساڵە تاوەکو ئێستا سێ جار میوانداری لوتکەکەی کردووە لە ساڵەکانی 1978، 1990 و 2012، کە دووەم لوتکەی عەرەبی لە بەغداد ئەنجام دراوە.

لوتکەی سبەینێی وڵاتانی عەرەبی لەژێر ناوی "دیالۆگ و هەماهەنگی و گەشەپێدان" دەبێت و بڕیارە هەریەک لە پرس و ئاڵەنگارییە سیاسی و ئابورییەکانی ناوچەکە و پرسی ئاسایش لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر مێزی گفتوگۆ بن.