جارێكی تر هێرشەكانی ئیسرائیل بۆ سەر حەماس لە غەززە چڕ دەبێتەوە و ئەمجارە، ئیسرائیل هەوڵ بۆ كۆنتڕۆڵكردنی تەواوەتی کەرتەکە دەدات، لە رووی سەربازیی و سیاسیشەوە.

راپۆڕتە رۆژنامەوانییەكان پلانێكی پێشوەختی ئیسرائیل بۆ بە تەواوی كۆنتڕۆڵكردنی غەززە ئاشكرا دەكەن، كە لەلایەن ئیال زامیر سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیلەوە ئامادەكراوە و لە ریشەوە رەوتی شەڕی غەززە دەگۆڕێت، بەو پێیەی ئیال زامیر فەرماندەیەكی تایبەتە بە پلانی هێرشبردن و تەنها باوەڕی بە بژاردەی سەربازیی هەیە، پلانەكەش تەنها بە نەمانی حەماس لە غەززە كۆتایی دێت.

پلانەكەی ئیسرائیل، بە هێرشێكی فراوانی زەمینی دەستپێدەكات و دواتر هەنگاو بۆ دروستكردنی ناوچەی ئارام و میحوەر و رێڕەوی ئەمنی دەنێت لە چەند شوێنێكی غەززە، هاوشێوەی سیناریۆی رێڕەوی فیلادیلفیا، ئەمەش رێگەخۆشكەر دەبێت بۆ دابەشكردنی هەمیشەیی خاكی غەززە و سەپاندنی رەوشێكی نوێ لە شەڕەكە، كە هەر چارەسەرێكی سیاسی داهاتوو سەختر دەكات.

بەپێی پلانەكە، دابەشكردنی خاكی غەززە بەجۆرێك دەبێت، ئیسرائیل رەفەح لە خان یونس جیا دەكاتەوە و تەواوی پەیوەندییەكانیش لە نێوان باشوور و باكووری كەرتی غەززە دەبچڕێنێت.

لە پلانەكەدا ئاگربەست تەنها بۆ ئازادكردنی بارمتەكان ناوی هاتووە، ئەویش بەو مەرجەی نەبێتە هۆی وەستانی هەمیشەیی شەڕ، جەختیشكراوەتەوە لە بە تەواوی كۆنترۆڵكردنی غەززە لە رووی سەربازیی و سیاسی و جێبەجێكردنی پلانی پارتی راستڕەوەكانی ئیسرائیل، بۆ ئاوارەكردنی زۆرەملێی خەڵكی غەززە.

بەپێی لێكدانەوەی شیكەرەوە و شارەزایانی سەربازیش، پلانەكە دەبێتە هۆی كەمبوونەوەی ژمارەی سەربازانی سوپای ئیسرائیل و لەلایەن زۆرینەوەی دامەزراوە باڵا حكومییەكانی ئیسرائیلیشەوە رەتكراوەتەوە، بەڵام ناتانتاهۆ سوورە لەسەر جێبەجێكردنی.

محەمەد میسری بەڕێوەبەری ناوەندیی فەلەستینی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ستراتیژییەكان دەڵێت، پلانەكەی ئیسرائیل تەنها پلانێكی سەربازیی نییە، بەڵكو پرۆژەیەكی سیاسی مەترسیدارە، كە بە داگیركاری دەستپێدەكات و دواتر سەقامگیری و لە كۆتاییشدا كۆنترۆڵكردنی پرسە مرۆییەكان، ئەمەش دەرفەت دەداتە ئیسرائیل بۆ كاتێكی زیاتر و بەبێ زیانێكی زۆر لە غەززەدا بمێنێتەوە.

بەڕێوەبەری ناوەندیی فەلەستینی بۆ لێكۆڵینەوە و توێژینەوە ستراتیژییەكان پێی وایە، ئیسرائیل گەیشتووەتە ئەو تێڕوانینەی، بە هێرشی ئاسمانی بە یەكجاری ناتوانێت حەماس لەناوبەرێت، بۆیە دەیەوێت بە هێرشی زەمینی فراوان، ناوچەكانی غەززە قۆناغ بە قۆناغ لە حەماس پاكبكاتەوە.

ئاشكرابوونی ئەو پلانەی ئیسرائیل لەكاتێكدایە، لە 25ـی ئاداری ئەمساڵەوە، لە غەززە زنجیرەیەك خۆپیشاندان و گردبوونەوەی مەدەنی دژی حەماس دەستیپێكردووە و داوای كۆتایی پێهێنانی حكومڕانی حەماس لە غەززە و شەڕی ئەو بزوتنەوەیە لەگەڵ ئیسرائیل دەكرێت.

فڕۆكەخانەی سەربازیی حومس لە ناوەڕاستی سوریا، ئەو مستە پۆڵاینەی بەشار ئەسەد كە نەیپاراست لە دوژمنەكانی، ئێستا یەك پارچە بووەتە خۆڵەمێش و دوكەڵی لێ بەرزدەبێتەوە.

بنكەی ئاسمانی "تی فۆ"ڕ یان "تیاس" كە گەورەترین بنكەی ئاسمانی سەربازیی سوریا بوو، ئێوارەی چوارشەممەی رابردوو كەوتە بەر هێرشی ئاسمانی ئیسرائیل و وێرانی كرد.

هەرچەندە ئیدارەی نوێی سوریا بە سەرۆكایەتی ئەحمەد شەرع بە هیچ شێوەیەك هەڕەشەی لە ئیسرائیل نەكردووە، بەڵام تەلئەبیب لەدوای رۆیشتنی ئەسەدەوە بەردەوامە لە بۆردومانكردن و وێرانكردنی ژێرخانی سەربازیی سوریا بەبیانووی دوورخستنەوەی مەترسییەكانی داهاتوو بۆسەر ئیسرائیل.

بۆردومانەكەی ئیسرائیل لە رۆژی چوارشەممەی رابردوو، جگە لە تێكشكاندنی دەیان فڕۆكە، دوو سیستمی بەرگری ئاسمانی "ئێس 200" و "ئێس 400"ـەشی لەناوبرد.

بنكە ئاسمانییەكە دەكەوێتە نزیك گوندی تیاس لە پارێزگای حمسی سوریا، لە حەفتاكانی سەدەی رابردوەوە لەلایەن یەكێتی سوڤیەتەوە پەرەی پێدراو لەسەردەمی رژێمی بەشار ئەسەدیشدا لەلایەن هێزی ئاسمانی عەرەبی سوریا و هێزی قودسی ئێرانەوە بۆ هێرشە سەربازییەكان دژی داعش و هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن لە كاتی شەڕی ناوخۆی سوریا بەكارهێنرا.

لەناو ئەو فڕۆكەخانەیەدا، چەندین جۆر فڕۆكە بوونیان هەبوو، كە هەندێكیان مۆدێرنن، لەوانەش: "میگ29"، "میگ27"، "سوخۆی 35"، "میگ25"، "سو22"و "سو24" كە بە نزیكەی 100 فڕۆكە مەزەندە دەكرا.

فڕۆكەخانەكە سیستمی بەرگری ئاسمانی و راداری فریكوێنسی كورت و نزیكەی 136 ئۆتۆمبێل و زرێپۆش و تانكی سەربازیی تێدا جێگیر كرابوو، لەنێویشیاندا تانكی "تی "82.

لە مانگی كانوونی دووەمی ساڵی 2016، داعش دەستی بەسەر كەتیبەی بەرگری ئاسمانی فڕۆكەخانەكەدا گرت، دوای ئەوەی لە سێ لاوە گەمارۆی فڕۆكەخانەكەی دا و چوار فڕۆكەی جەنگیشی لەناوبرد.

لەگەڵ ئەوەشدا داعش 30 تانك و شەش زرێپۆش و چوار كۆگای چەكی سوك و تەقەمەنی و بڕێكی زۆر چەكی دژە تانكی لەناوبرد، بەڵام لە ساڵی 2017 هێزەكانی سوریا بە هاوكاری روسیا فڕۆكەخانەكەی كۆنترۆڵكردەوە.

لە ساڵی 2018 و 2020یش لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆردومانكراو بەهۆیەوە ژمارەیەك سەرباز كوژران و تاوەری جڵەوی فڕۆكەخانەكە و رێڕەوی فڕینەكەی لەكاركەوت.

بەپێی سەرچاوەكان، تەلئەبیب تواناكانی ئەو فڕۆكەخانەیەی لەبەرچاوگرتووە، پێش تێكچوونی زیاتری رەوشی سوریا و باڵادەستبوونی هەژموونی توركیا و گروپە چەكدارەكان كە ئیسرائیل بە هەڕەشە بۆسەر داهاتووی خۆی دەیانبینێت.

هەر ئەوەش وایكرد، پێش جێگیركردنی سیستمی "ئێس400" لە فڕۆكەخانەكە و دانانی بنكەیەكی سەربازیی لەلایەن توركیاوە، بنكە ئاسمانییەكە وێرانكرا.

نزیكەی یەك ملیۆن چەكی ئەمریكی لە ئەفغانستان دیار نییە و نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێت، كەوتوونەتە دەست رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە.

دوای كشانەوەی بەپەلەی ئەمریكا لە ساڵی 2021 لە ئەفغانستان، نزیكەی یەك ملیۆن چەكی جۆری"ئێم4 و ئێم16" كەوتە دەست چەكدارانی تاڵیبان كاتێك دوای 20 ساڵ گەڕانەوە بۆ جڵەگرتنەوەی وڵاتەكەیان.

هەواڵگری ئەمریكا پێیوایە ئەو چەكانە لەناوچوون یان فرۆشراون یان بە قاچاخ بۆ گروپەكانی دیكە براون، نەتەوە یەكگرتووەكانیش پێیوایە بەشێك لەو چەكانە كەوتوونەتە دەست لایەنەكانی سەر بە رێكخراوی تیرۆریستی قاعیدە و حوسییەكانی یەمەن.

تاڵیبان لە كۆتایی ساڵی رابردودا لە دەوحە دانی بەوەدا نا كە لانیكەم نیوەی ئەو چەكانەی ئەمریكا لەناوچوون یان لانیكەم لە دەستی ئەواندا نەماون.

دوای ئەوەی تاڵیبان دەسەڵاتی گرتەوە دەست لە ئەفغانستان، بۆ ماوەی ساڵێك بازاڕی چەك لەو وڵاتە گەرم بوو، بەڵام ئێستا لە رێگەی واتسئاپەوە كڕین و فرۆشتنەكە دەكرێت.

دۆناڵد ترەمپ لە یەكەمین كۆبوونەوەی كابینەكەی لە ئیدارەی نوێدا داوای وەرگرتنەوەی ئەو چەكانەی كرد كە بەهاكەیان دەگاتە زیاتر لە 85 ملیار دۆلار.

لە وەڵامی لێدوانەكانی ترەمپدا، زەبیحوڵا موجاهید وتەبێژی تاڵیبان بە تەلەفزیۆنی رەسمی ئەفغانستانی راگەیاند، ئەوان ئەو چەكانەی ئەمریكایان بە دەسكەوتی جەنگ گرتووە و بەكاریان دەهێنن بۆ بەرگریكردن لە وڵات و رووبەڕووبوونەوەی هەر هەڕەشەیەكی گروپەكان.

جگە لە چەكە سوكەكان، سەدان ئۆتۆمبێلی هامڤی و هەمەر و هێلیكۆپتەری جۆری بلاك هۆك لە كۆگاكانی قەندەهاردا بەجێهێڵراون، بەڵام هێشتا نەتوانراوە بەكاربهێنرێن، بەهۆی كەمی توانای كارپێكردن و نەبوونی كەسی شارەزا.

بەپێی راپۆرتێكی 2023ـی نوسینگەی لێكۆڵینەوەی یاسایی سەر بە وەزارەتی بەرگری ئەمریكا، 78 فڕۆكە بۆ حكومەتی ئەوكاتەی ئەفغانستان بە تێچووی 923.3 ملیۆن دۆلار كڕدراون، بەڵام لە ئێستادا لە خزمەتكردن نەماون و ماوەیان بەسەرچووە.

95 هەزار و 524 موشەكی زەمینیش بە بەهای 6.54 ملیۆن دۆلار، زیاتر لە 40 هەزار ئۆتۆمبێلی سەربازیی و ناسەربازیی و دوو هەزار ئۆتۆمبێلی هامڤی و 70 ئۆتۆمبێلی پاككردنەوەی كێلگەكانی مین، زیاتر لە 300 هەزار چەك و دوربین لە نێوان ساڵانی 2005 بۆ 2020 بۆ سوپای پێشوی ئەفغانستان بەجێهێڵراون.

راپۆرتەكە ئاماژەی بەوەشكردووە، بەهای ئەو چەكانەی ئەمریكا كە تاڵیبان دەستیبەسەردا گرتوون، حەوت ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.

ئیدارەی ئەمریكاش پێیوایە وەرگرتنەوەی ئەو چەكانە تێچووی گواستنەوەیان لە بەهاكەی خۆیان زیاتر دەبێت تەنانەت ئەگەر تاڵیبانیش رازی بێت بەو داوایە.