رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی بەریتانی بڵاویکردەوەتەوە، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی لەهەوڵی پەرەپێدانی چەکی درۆنن کە راستەوخۆ لەسەر بنچینەی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە خۆکوژەکانی (شاهید – 136) دروستدەکرێن، کە وەک یەکێک لە کاریگەرترین گۆرانکاری مەیدانی شەڕ لە جەنگی رووسیا و ئۆکرانیادا دەرکەوتووە، کە جگە لەوەی فڕۆکەیەکی خۆکوژە تێچوەکەشی کەمە.

فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی (شاهید-136) کە ئێران لە سەرەتای ساڵانی 2000وە بەرهەمی هێناوە، وەک کاردانەوەیەک دژی فڕۆکە بێفڕۆکەوانە دوور مەوداکانی ئیسرائیل پەرەی پێدا، شاهید-136 ئێستا لە چەند بەرەیەکی جەنگدا چالاکە و ئەم فڕۆکە بێفڕۆکەوانانە بە فڕینی ژمارەیەکی زۆر، توانای تێکدانی سیستەمی بەرگری ئاسمانی دوژمنیان هەیە.

لە شەڕی ئۆکرانیادا، رووسیا لە ساڵی 2022ەوە بە شێوەیەکی بەرفراوان فڕۆکەی شاهید-136 بەکاردەهێنێت، بە هەندێک دەستکارییەوە، لە ژێر ناوی "جیران"، مۆسکۆ تەنها لە مانگی تەمموزدا زیاتر لە 550 لەو فڕۆکە بێفڕۆکەوانانەی ئاراستەی ئۆکرانیا کردوە و سیستەمی بەرگری ئۆکرانیایان هەراسان کردوە.

دوای هەراسانکردنی ئۆکرانیا بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهید 136، لەلایەن مۆسکۆوە، ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکرانیا رایگەیاند، رووسیا  فڕۆکەی (شاهید 136)ـی ئیرانی زیاتر پەرە پێداوە و تەنها بۆخۆی بەکارناهێنێت بەڵکو  شێوازی تەکنلۆژیاکە و دیزاینەکەشی بۆ کۆریای باکوور ناردوە.

لە بەرامبەردا،  ئەمریکا و ئەورووپا لە مەترسی ئەو جۆرە فڕۆکەیە تێگەیشتون،ئەمەش وایکردوە چاویان لە بەرهەمهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان بێت بە شێوەیەکی بەرفراوان بە هەمان توانا و زیاتر پێشکەوتوو لە چاو ئەوانی ئێراندا،  هاوینی رابردوو وەزارەتی بەرگری ئەمریکا پەردەی لەسەر 18 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی نوێی لادا، لەنێویاندا مۆدێلەکانی هاوشێوەی شاهید-136ی ئێران زۆرترین سەرنجیان راکێشا، کە بە تەواوەتی هاوشێوەی فڕۆکە خۆکوژییەکەی تارانە.

لە بەریتانیا کۆمپانیای MGI Engineering فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی skyshark ی خستە بازاڕەوە کە دەتوانێت خێراییەکەی بگاتە نزیکەی 450 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا، کەئەمەش نزیکەی دوو هێندەی خێرایی فڕۆکەی شاهید-136ی ئێرانییە.

سەرەڕای ئەم هەوڵانەی ڕۆژئاوا، بەڵام تێچووی بەرهەمهێنان لە ڕۆژئاوا زۆر زیاترە  لە نرخی مۆدێلەکانی ئێرانی یان ڕووسی، بۆ نموونە کۆمپانیای ئەندوریل ئیندستریز، کە کاری پیشەسازی فڕۆکەی بێ فڕۆکەوانە، لە ساڵی رابردوودا 291 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئاڵتیوسی بە تایوان فرۆشت، کە تێچووی یەکدانەیان یەک ملیۆن دۆلار بووە.

ئەمە لە کاتێکدایە کە خەمڵاندنەکان باس لەوە دەکەن، رووسیا دەتوانێت بە کەمتر لە 35 بۆ 60هەزار دۆلار ئەو فڕۆکە خۆکوژییە بەرهەم بهێنێت، و لە ئێرانیش کەمتر لە 30 هەزار دۆلاری تێدەچێت.

شارەزایانی سەربازی پێیان وایە ئەزموونی ئۆکرانیا دەریخستووە کە فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی خۆکوژی کەم تێچووی هاوشێوەی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی شاهید-136ـی ئێران  یاساکانی شەڕی مۆدێرنیان گۆڕیوە.

لەوبارەیەوە جەیمس پاتۆن ڕۆجەرز، پسپۆڕی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان لە زانکۆی کۆرنێل دەڵێت؛ "بەکارهێنانی بەرفراوانی رووسیا لە فڕۆکەی شاهید-136 بەتەواوەتی گۆڕانکارییان لە جەنگەکەدا کردوە و بونەتە هۆی  لاوازکردنی سیستەمی بەرگریی ئاسمانی ئۆکرانیا و تێجوی زۆر لە وەڵامدانەوەیان لەلایەن کیێڤەوە، ناوبراوە دەشڵێت؛ هێرشی بەرفراوان، بە وردی و کەم تێچوو ئێستا بووەتە یەکێک لە گەورەترین هەڕەشەکان بۆ سەر ئاسایشی نێودەوڵەتی."

لە کۆتایدا ئەوە بەوەتە ڕاستییەک و نکوڵی لێناکرێت، کە دەرکەوتنی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی شاهید 136ـی ئێران و دەستکاریکردنیان بە تەکنەلۆژیای نوێ لە ڕووسیا و کۆریای باکوورەوە، ڕۆژئاوای ناچار کردووە بە خێرایی بەرەو بەرهەمهێنانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی هاوشێوە هەنگاو بنێن. 

ئەوەی گرنگە تەنها هەنگاونان بەس نییە، چونکە پێدەچێت پێشبڕکێی نوێ لە گۆڕەپانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکاندا تەنها پەیوەندی بە تەکنەلۆژیاوە نەبێت، بەڵکو پەیوەندی بە "کاریگەری تێچوون"یشەوە هەبێت؛ کە ئێستا پێوەرێکە و بە ئاسانی دەتوانێت چارەنووسی شەڕەکان و هاوسەنگی هێزی جیهانی بگۆڕێت.

 

 

پارتی گەلی كۆماری_ جەهەپە، لەدوای شكستی هەڵبژاردنی رابردوەوە، روبەڕووی یەكەم ئاستەنگی یاسایی دەبێتەوە، هەوڵێك كە چاودێران بە لێكترازانی پارتەكەی دەبینن وەك گەورەترین ركابەری ئاكەپەی دەسەڵاتدار لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغانەوە.

لەسەر سكاڵای ژمارەیەك لایەنگری كەمال كڵیچدار ئۆغڵۆ سەرۆكی پێشووی جەهەپە، دادگای باڵای توركیا لە 24ی تشرینی داهاتوو بڕیاری كۆتایی لەبارەی كۆنگرەی 38ی پارتەكە دەدات كە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ بەڕێوەچوو، تیایدا ئوزگور ئۆزال شكستی بە كەمال كلچدار ئۆغڵو هێنا.

سكاڵاكە خۆی دەبینێتەوە لەوەی كە ئۆزگور بە هاوكاری ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو و دەنگی ساختە بووەتە سەرۆكی پارتەكە، لەكاتێكدا ئۆزگور لەماوەی كەمتر لە دوو ساڵدا لە سێ كۆنفرانسی پارتەكەیدا براوەی یەكەم بووە، یەكەمیان لە ٣٨ەمین كۆنگرەی ئاساییدا بوو لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، دووەمیان لە ٢١ەمین كۆنگرەی نائاسایی پارتەكەیدا بوو لە ٦ی نیسانی ٢٠٢٥ و سێیەمین جاریش لە ٢٢مین كۆنگرەی نائاسایی بوو كە رۆژی ٢١ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو.

هەڵپەساردنی دۆسیەكە لەلایەن دادگاوە لە ١٥ی ئەم مانگەو دواخستنی بۆ ٢٤ی مانگی داهاتوو، وایكرد جەهەپە هەنگاوێك بكەوێتە پێش دادگا، ئەویش كۆنگرەی سێیەم بوو لە ٢١ی ئەم مانگەدا، بۆ ئەوەی رێگری لە هەر بڕیارێكی دادگا بكات لەسەر هەڵوەشاندنەوەی كۆنگرەكانی پێشوو.

ئوزێلی تەمەن ٥١ ساڵ لەدوای دەستگیركردنی ئیمام ئۆغڵۆوە وەك ڕكابەرێكی نوێی ئەردۆغان لە گۆڕەپانی سیاسی توركیا تەماشا دەكرێت، لەكاتێكدا چەقۆی دادگا لەسەر ملی حزبەكە ئامادەیە بۆ لەتكردنی بۆ بەشی ناكۆك.

جەهەپە یەكێكە لە كۆنترین پارتە سیاسییەكانی توركیا كە ساڵی 1923 لەلایەن مستەفا كەمال ئەتاتوركەوە دامەزرا، لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا لە ئایاری 2023، وەك دووەم هێزی سیاسی توركیا 22.46% دەنگەكانی بەدەستهێنا و لەكۆی 600 كورسی پەرلەمانی، 146 كورسی بردەوە.

شرۆڤەكارانی سیاسی باس لە دوو ئەگەر دەكەن بۆ بڕیاری دادگا لە 24ی تشرینی یەكەمی داهاتوودا، ئەگەری یەكەم ئەوەیە كۆنگرەی 38 و 39ی جەهەپە هەڵوەشێتەوە و لە شوێنی سەرۆكی ئێستا، قەیوم دابنرێت، ئەگەری دووەمیش ئەوەیە كۆنگرە هەڵوەشێتەوەو لە بری قەیوم، دووبارە كەمال كلیچدار ئۆغڵو، سەرۆكی پێشووی جەهەپە ببێتەوە بە سەرۆك، لەم حاڵەتەدا دواین كۆنگرەی پارتەكەش لە 21ی ئەم مانگە هەڵدەوەشێنێتەوە.

بەرپرسانی جەهەپە جەخت لەوە دەكەنەوە بڕیارەكانی دادگا بەشێكن لە پلانی حكومەتی توركیا و پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار، بەئامانجی فشاركردن لە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو كە بڕیارە لە ٢٠٢٨ بەڕێوەبچێت، هەروەها دابەشكردنی پارتەكەیە بۆ دوو بەرەی دژ بەیەك.