35 ساڵ بەسەر داگیركردنی كوەیت لەلایەن رژێمی پێشووی عیراقەوە تێپەڕی
یەحیا
٢ی ئابی ٢٠٢٥
35 ساڵ بەسەر داگیركردنی كوەیت لەلایەن رژێمی پێشووی عیراقەوە تێپەڕی، ئەو روداوەی هاوكێشەی هێزی لە جیهان گۆڕی و ئەمریكای كردە گەورەترین زلهێزی جیهان، عیراقیشی بۆ چەندین دەیە گەڕاندەوە دواوە.
بەرەبەیانی 2ی ئابی 1990، سەدام حسین سەرۆكی ئەوكاتەی عیراق لەشكركێشی بۆسەر كوەیتی دراوسێ دەستپێكرد و لەماوەی دوو رۆژدا ئەو وڵاتەی بە تەواوی كۆنترۆڵكرد و جابر ئەحمەد سوباح میری ئەو كاتەی كوەیتیش بەرەو سعودیە هەڵات.
لە ماوەی چوار رۆژدا عیراق حكومەتێكی كاتی بە سەرۆكایەتی عەقید عەلا حسێن، لەژێر ناوی كۆماری كوەیت پێكهێنا و لە 9ی ئابی 1990 حكومەتی عیراق، كوەیتی وەك پارێزگایەكی نوێ لكاند بە عیراقەوە و سەرجەم باڵیۆزخانە نێودەوڵەتییەكانیشی داخست، لە بەرانبەریشدا لە شاری تائیفی سعودیە، حكومەتی كوەیت پێكهێنرا.
ئەو داگیركردنەی كوەیت كە حەوت مانگی خایاند، لە كاتێكدا بوو قەیرانێكی ئابووری سەخت بەهۆی داڕمانی نرخی نەوت و قەرزی كەڵەكەبووەوە بەرۆكی عیراقی گرتبوو، قەرزێك كە لە پەراوێزی شەڕی هەشت ساڵەی لەگەڵ ئێران لە سعودیە و كوەیتی وەرگرتبوو.
سەدام بانگەشەی ئەوەی دەكرد ئەوەی لە كوەیت و سعودیەی وەرگرتووە هاوكارییە نەك قەرز، بەو پێیەی لە بەرژەوەندی ئەوانیش لە دژی ئێران شەڕی كردووە بەرگری لە دەروازەی رۆژهەڵات كردووە و داوای بەخشینی كرد، بەڵام كوەیت و سعودیە رەتیانكردەوە بەبێ مەرج لەو قەرزانە خۆش بن، هەوڵە دیپلۆماسییەكانیش نەیانتوانی گرژییەكانی ئەو دوو وڵاتە لەگەڵ عیراق كەم بكەنەوە.
دواجار سەدام حسێن بە پاساوی پشتیوانیكردن لە راپەڕینێكی جەماوەریی، هێرشیكردە سەر كوەیت و داگیریكرد و تۆمەتباریشیكرد كە بە ئەنقەست نرخی نەوتی دابەزاندووە.
نەتەوە یەكگرتووەكانیش ئیدانەی ئەو لەشكركێشییەی عیراقی كرد و لە 6ی ئابی 1990دا دەستیكرد بە سەپاندنی گەمارۆ بەسەر عیراقدا، پێشئەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە 29ی تشرینی دووەم 1990 بڕیارنامەی 678 پەسەند بكات كە رێگەی بە بەكارهێنانی هێز دابوو لە دژی عیراق.
رۆژی 15ی كانونی دووەمی 1991 وەك دوایین وادە بۆ عیراق دیاریكرا لە كوەیت بكشێتەوە، بەڵام ئەوە روینەدا و لەگەڵ تێپەڕبوونی كاتدا، رەوشەكە زیاتر بەرەو خراپی چوو و دوای نزیكەی 20 هەفتە لە كۆكردنەوەی هێز، هاوپەیمانییەكی سەربازیی بە سەركردایەتی ئەمریكا و بە هەوڵی دیپلۆماسی سعودیە لەلایەن 34 وڵاتەوە پێكهات و نزیكەی 960 هەزار سەرباز لە كەنداو كۆكرایەوە، رۆژی 17ی كانونی دووەمی 1991 هێرشێكی ئاسمانی بەرفراوان بۆسەر سوپای عیراق لەناوخۆی عیراق و لە كوەیت دەستپێكرد و ماوەی شەش هەفتەی خایاند كە بە گەردەلوولی بیابان دەناسرێت، لە 28ی شوباتی هەمان ساڵ دوایین سەربازی عیراقی لە كوەیت وەدەرنرا.
زیانەكانی گیانییەكانی عیراق لە داگیركردنی كوەیت بە كوژرانی 50 هەزار هاوڵاتی و سەربازی عیراقی مەزەندە كرا، زیانە مادییەكانیش بە 350 ملیار دۆلار خەمڵێنرا و قەرەبوكردنەوەی كوەیتیش بە بەهای 52 ملیار دۆلار بەسەر عیراقدا سەپێنرا.
لەگەڵ ئەوەشدا چوار هەزار تانك و 2500 زرێپۆش و 2200 تۆپ هاوێژ و 247 فڕۆكەی جەنگی و 25 كەشتی جەنگی عیراق تێكشكێنران، 8230 دامەزراوەی حكومی و 20 هەزار یەكەی نیشتەجێبوونیش خاپوركران، 813 كێڵگە و پێنج ملیۆن دۆنم زەوی كشتوكاڵیش لەناوچوون.
گەردەلولی بیابان یان جەنگی دووەمی كەنداو، وەرچەرخانێكی گەورەی سەربازیی بوو، بەو پێیەی ئەمریكا بووە گەورەترین زلهێزی سەربازیی جیهان لەو ململانێ كورتە و خێراكردنی هەڵوەشاندنەوەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو.