ژمارەیەک باخی ھەنار لە سنوری برادۆست وشکبوون
کوردسات نیوز
١٧ی ئازاری ٢٠٢٢
ھاوکات باخەوانێکی سنورەکە کە زیاتر لە نیو سەدەیە کاری باخداری دەکات ئەمساڵ باخە ھەنار و ھەنجیرەکەی بە تەواوی وشکبووە.
نوێترین هەواڵەکان
لەیلا قاسم ئەو كچە كوردەی لەسەر هەڵوێستەكانی لەسێدارەدرا، بە یەكەم كچە شەهیدی كوردی لە مێژووی خەباتی كوردا دادەنرێت.
لەیلا قاسم 1952 لە گوندی بامیلی سەر بە شاری خانەقین لە خێزانێكی هەژار و نیشتمانپەروەری كورد لەدایكبووە، لەیلا قاسم وەك یەكەم كچی شەهیدی خەباتی كورد وە زۆر جاریش بە بووكی كوردستان ناوی دەهێنرێت.
لەیلا قاسم لە ساڵی 1958 لە شاری خانەقین چووەتە بەر خوێندن و قۆناغەكانی سەرەتایی و دواناوەندی لەو شارە تەواو كردووە، لە ساڵی 1971 دا لە بەشی كۆمەڵناسی كۆلێژی ئادابی زانكۆی بەغداد وەرگیراوە.
لەیلا هەرزوو ئاشنایەتی لەگەڵ بزووتنەوە و رێكخستنەكانی نەتەوەكەیدا پەیداكرد. ساڵی 1970 لە رێگای سەلام قاسمی برا گەورەكەیەوە پەیوەندی بە بزاڤی سیاسیی نەتەوەكەیەوە كردووە و لەنێو ریزەكانی یەكێتیی قوتابیانی كوردستان خەبات و تێكۆشانی بەڕێوەبردووە. لەیلا ساڵی 1970 بوو بە ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان.
لەیلا لە كاتێكدا خەباتی دەستپێكرد كە هەموان دەیانووت، ژن ناتوانێت شانبەشانی پیاوان لە شار و لە شاخ و لە گوندەكان خەبات بكات، لەیلا بە پێچەوانەوە شانبەشانی خوێندكارە كوڕەكانی كورد خەباتێكی بەرفراوانتری بەڕێوەدەبرد و دژ بە نایەكسانی مافەكانی ژنان و پیاوان بوو، بەتایبەتیش كە خۆی لە بواری كۆمەڵناسیدا دەیخوێند و لەرڕاستییەكانی كۆمەڵگەی كورددا تێگەیشتبوو.
لە سەرەتای ساڵەكانی 1970كە گەلی كورد لە باشووری كوردستان بە قۆناغێكی هەستیاردا تێپەڕ دەبوو، لەیلا قاسم و هاورێكانی سەرباری نكۆڵیكردنی ڕژێمی بەعس لە هەبوونی گەلی كورد، ئەوان سوور بوون لە خەبات و تێكۆشان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی گەلەكەیان.
لە ئازاری 1974دا دوای دەستپێكردنەوەی شەڕ و هێرشەكانی حكومەتی بەعسی عیراق بۆسەر ناوچەكانی كوردستان، لەو كاتەدا لەیلا قاسم و هەندێك لە هاورێكانی پێیانوابوو خەباتكردن تەنیا لە شاخ بەس نییە، بەڵكو خەبات و تێكۆشان لە شارەكاندا و لەنێو جەرگەی دوژمندا پێویستییەكی زۆر گرنگی ئەو قۆناغەیە، بۆیە روویان لە فراوانكردنی خەباتەكەیان كرد.
لەگەڵ بەرفراوانبوونی شەڕەكان لە ساڵی 1974دا، دەزگا هەواڵگیریەكانی ڕێژێمی بەعس بەردەوام زۆر بەتوندی چاودێری یەك بەیەكی تاكەكانی كوردییان دەكرد، بۆیە ئەوەندەی نەبرد لە رۆژی 28ی چواری 1974 لەیلا قاسم و چوار لە هاورێكانی لە ئەنجامی هەڵمەتێكی بەرفراوانی هێزەكانی ئاسایش و سەربازی ڕێژێم لە بەغداد دەستگیركران.
دوای دەستگیركردنیان دادگایەكی نادادپەروەرانە دژ بە لەیلا قاسم و هاورێكانی بەڕێوەچوو و بڕیاری لەسێدارەدانیانی بۆ دەركرد. تەنها دوای دوو هەفتە لەو بڕیار سەعات 7ی سەرلەبەیانی رۆژی 12ی ئایاری 1974، لەیلا قاسم و هەر چوار هاورێكەی لەسێدارەدران. تەرمی لەیلا لە گۆڕستانێكی نەجەف بەخاک سپێردرا.
دەسەڵاتی فەلەستینی پلانی ئەمریكا و ئیسرائیل بۆ دابەشكردنی یارمەتییەكان لە كەرتی غەززە رەتدەكاتەوەو بە هەوڵێك بۆ تێكدانی رۆڵی نەتەوە یەكگرتووەكان ناوی دەبات.
دوابەدوای ئاشكرابوونی پلانە پێشوەختەی سەرۆكی ئەمریكا بەر لە راگەیاندنی بە رەسمی، حكومەتی فەلەستین داوای زیادكردنی فشارە نێودەوڵەتییەكان لەسەر ئیسرائیل كرد بۆ ئەوەی بەپەلە دەروازەكان بكاتەوە و دڵنیابێت لەوەی كە یارمەتییەكان بە پێی ستانداردە نێودەوڵەتییەكان بگاتە فەلەستینییەكان.
ڕۆژنامەی نیویۆرك تایمز وردەكاری پلانێكی ئاشكرا كردووە كە ئەمریكا لەگەڵ ئیسرائیل كاری لەسەری دەكات بۆ گەیاندنی هاوكاری خۆراك بۆ كەرتی غەززە و كۆتاییهێنان بە گەمارۆی ئیسرائیل بۆ سەر خاكی غەززە كە زیاتر لە دوو مانگە بەردەوامە.
رۆژنامەكە دەڵێت، ترەمپ بیر لەوە دەكاتەوە پلانەكە لە چەند ڕۆژی داهاتوودا رابگەیەنێت، ئەمەش پێش گەشتەكەی كە بڕیارە لەم هەفتەیەدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەنجامی بدات.
ئیسرائیل و ئەمریكا جەخت لەسەر پێویستی سیستمێكی نوێ دەكەنەوە بۆ گەیاندنی هاوكارییەكان لە كەرتی غەززە بە ئامانجی رێگریكردن لە حەماس بۆ كۆنترۆڵكردنی ئەو هاوكارییانە، تۆمەتێك كە هەمیشە حەماس رەتیكردووەتەوە.
نەتەوە یەكگرتووەكان هەرزوو ئیدانەی پلانەكەی كردو ئاماژەی بەوە كرد، ئەم هەوڵە دەتوانێت ژیانی خەڵكی مەدەنی بخاتە مەترسییەوە و ببێتە هۆی ئاوارەبوونی بەكۆمەڵی زیاتری غەززە.
جەیمس ئەلدەر، وتەبێژی یونیسێف لە ژنێڤ وتی، پلانی ئیسرائیل پێچەوانەی بنەما مرۆییە سەرەتاییەكانە و ئامرازێكە بۆ فشار داڕێژراوە.
هاوكات دەزگای فریاگوزاری ئۆنروا سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاندووە، زیاتر لە سێ هەزار بارهەڵگر بە هاوكارییەوە لە چەند كیلۆمەترێك لە دەرەوەی غەززە وەستاون و چاوەڕێی مۆڵەتی چوونە ژوورەوەن، لەكاتێكدا زۆربەی لەناوچووە.
لە راپرسییەكی نوێدا، نیوەی دانیشتوانی كەرتی غەززە ئامادەن شارەكەیان بەجێبهێڵن، لەكاتێكدا حكومەتی فەلەستین بە رەسمی برسێتی لەو شارەدا راگەیاندووەو ئاماژەی بەوەش كردووە، زیاتر ٪90ی هاووڵاتیانی غەززە و بەتایبەت منداڵان دەستیان بە ئاوی پاكی خواردنەوە ناگات، هاوكات لە كۆی هەر 10 كەسێك لە غەززە تەنها یەك كەس دەستی بە ئاوی پاكی خواردنەوە دەگات.
هەفتەی رابردوو حكومەتی ئیسرائیل پلانی فراوانكردنی ئۆپراسیۆنەكانی لە كەرتی غەززە پەسەند كرد و بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتەش دانی بەوەدانا كە وێرانكارییەكانی غەززە وەڵامێك نییە هێرشەكانی حەماس، بەڵكو بەشێكە لە پلانێكی بە ئەنقەست كە ئامانج لێی ئاوارەكردنی خەڵكی كەرتی غەززەیە.
لە راپرسییەكدا نیوەی دانیشتوانی كەرتی غەززە ئامادەن شارەكەیان بەجێبهێڵن، وڵاتانی ئەوروپاش نیگەرانن لە گەمارۆكانی ئیسرائیل لە سەر كەرتی غەززە، سەرۆك وەزیرانی فەلەستینیش برسیەتی لە كەرتی غەززە راگەیاند و داوای لە نەتەوە یەكگرتووەكانیش كرد هەڵوێستی هەبێت بۆ چارەسەری رەوشی مرۆیی لە كەرتی غەززە.
حكومەتی فەلەستین بە رەسمی برسیەتی لە كەرتی غەززە راگەیاند و لە راپرسییەكیشدا نیوەی دانیشتوانی كەرتەكە ئامادەن غەززە بەجێبهێڵن و روو لە وڵاتێكی تر بكەن.
محەمەد مستەفا سەرۆك وەزیرانی فەلەستین لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا بەرەسمی برسیەتی لە كەرتی غەززە راگەیاند و داوای لە نەتەوە یەكگرتووەكانیش كرد دەستبەجێ میكانیزمەكانیان كارا بكەن بۆ چارەسەركردنی رەوشی كەرتی غەززە.
وتیشی، برسیكردن وەك چەكێك بەكاردێت و پێویستە هەموو وڵاتانی ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بەپێی پابەندبوونەكانیان و یاسا مرۆییە نێودەوڵەتییەكان، رێكاری بەپەلە بگرنەبەر و دان بە كارەسات و برسییەتیدا بنێن.
یەكێتی ئەوروپاش لە راگەیەنراوێكدا هۆشداریدا لەبارەی ئەو میكانیزمە نوێیەی ئیسرائیل بەنیازە بیگرێتەبەر بۆ دابەشكردنی هاوكارییەكان و جەختیشیكردەوە، ئیسرائیل وەك دەسەڵاتی داگیركەر بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەكان دەبێت پابەند بێت بەوەی یارمەتییە مرۆییەكان دەگەنە زیانلێكەوتووان و ئاوارەكان، بەپێویستیشی دەزانێت ئاگربەستی دەستبەجێ جێبەجێ بكرێت و سەرجەم بارمتەكانیش بەپەلە ئازاد بكرێن.
ناوەندی فەلەستینی بۆ توێژینەوە سیاسی و روپێوییەكانیش راپرسییەكی لەبارەی خواستی فەلەستینییەكان بۆ بەجێهێشتنی غەززە ئەنجامداوە و بەپێی ئەو راپرسییە 49%ی بەشداربووانی راپرسییەكە ئامادەن داواكاری پێشكەشی ئیسرائیل بكەن تا هاوكارییان بكات لە رێی دەروازەكان و فڕۆكەخانەكانی ئیسرائیلەوە غەززە بەجێبهێڵن.
بەریتانیا و ئیسپانیا و نەرویژ و ئێرلەنداش لە راگەیەنراوێكدا گۆڕانكاریكردن لە جوگرافیا و دیمۆگرافیای غەززەیان رەتكردووەتەوە و بە پێشێلكردنی یاسا نێودەوڵەتییەكانیان وەسفیانكردووە، دەشڵێن، ئۆپراسیۆنی نوێی سەربازیی لە كەرتی غەززە دەبێتەهۆی دروستبوونی كارەساتی نوێ بۆ خەڵكی مەدەنی لەو شارە و ژیانی بارمتەكانیش دەخاتە مەترسییەوە.
لین جیان وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی چینیش رایگەیاند، وڵاتەكەی دژی ئۆپراسیۆنە سەربازییە بەردەوامەكانی ئیسرائیلە لە كەرتی غەززە و پێی وایە رەچاوی مافی مرۆڤ لەو ناوچەیەدا ناكرێت و هاووڵاتیانی مەدەنی زیاتر بوونەتە قوربانی ململانێكان.
ئیال زامیر سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیلیش رایگەیاند، لە ئێستادا سوپا چووەتە قۆناغی دووەمەوە كە یەكلاكەرەوەیە دژی بزوتنەوەی حەماس و لەناوی دەبەن.
رۆژی دووشەممە حكومەتی ئیسرائیل پلانی فراوانكردنی ئۆپراسیۆنەكانی لە غەززە پەسەند كرد و بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتەش وتی، دانیشتوانی غەززە رادەگوازن و كار لەسەر جێبەجێكردنی پلانی سەرۆكی ئەمریكا دەكەن بۆ دەكردنی دانیشتووانی غەززە.