لە ئێستادا دۆخی نێودەوڵەتی بە گۆڕانکاری ئاڵۆز و تێکەڵاوەوە تێده‌په‌ڕێت و جیهان چووەتە قۆناغێکی نوێی گێژاو و گۆڕانکاری. لە وەڵامی پەرەسەندنی ململانێ جیۆپۆلیتیکییەکان و بەردەوامبوونی فراوانبوونی کورتهێنانی ئەمنی، سەرۆکی چین شی جینپینگ دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی پێشنیار کردووە، کە ڕێنماییە بۆ بەرزکردنەوەی کۆدەنگی نێودەوڵەتی و باشترکردنی حوکمڕانی جیهانی و چارەسەرکردنی ئاستەنگە ئەمنییەکانی مرۆڤایەتی. دوای سێ ساڵ لە هەوڵدان، ئەم پێشنیارە چینییە کە ڕەگ و ڕیشەی لە بنەماکانی پێکەوەژیانی هاوسەنگدا وەرگرتووە، لەلایەن کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ستایشی بەرفراوانی بەدەستهێناوە، و پشتیوانی زیاتر لە ١٢٠ وڵات و ناوچە و ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی بەدەستهێناوە. لە زیاتر لە ١٢٠ بەڵگەنامەی سیاسی دوولایەنە و فرەلایەنەدا جێگیرکراوە، بۆ ئەوەی وەک دەرکەوتنێکی کۆنکرێتی دیدگای کۆمەڵگەیەک بێت کە داهاتوویەکی هاوبەشی هەبێت بۆ مرۆڤایەتی.
شکاندنی بنبەست: پشتگیریکردن لە فرەلایەنی و بەهێزکردنی حوکمڕانی جیهانی
لە ململانێی درێژخایەنی ڕووسیا و ئۆکرانیا و ململانێی فەلەستین و ئیسرائیلەوە تا دۆخی ناجێگیری سوریا و پەرەسەندنی گرژییەکانی دەریای سوور، جیهان لەگەڵ بەرەنگاری توندی ئاسایشدا دەجەنگێت، ئەمەش نادڵنیایی جیهانی زیاتر دەکات. لە بەرامبەر ئەم پاشخانەدا، دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی، کە لە فەلسەفەی چینی سەرچاوەی وەرگرتووە کە دەڵێت "دیالۆگ بەسەر ڕووبەڕووبوونەوەدا زاڵ دەبێت، هەماهەنگی ڕکابەری تێدەپەڕێنێت و دەرئەنجامەکانی سوودی هاوبەش جێگەی یارییە کۆی سفرەکان دەگرێتەوە"، دابەشبوونی ئایدیۆلۆژی و کۆمەڵە تایبەتەکان ڕەتدەکاتەوە، دژایەتی ڕووبەڕووبوونەوەی ئایدیۆلۆژی دەکات و ئامانجی نەهێشتنی ڕەگ و ڕیشەی ناسەقامگیری جیهانییە لە بنەڕەتدا، و پێشکەشکردنی بژاردەیەکی بەردەوامی چارەسەر بۆ کۆمەڵگەیەکی نێودەوڵەتی کێشەدار.
چین وەک ئەندامێکی هەمیشەیی ئەنجوومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان بە بەردەوامی جەوهەری فرەلایەنی لە ڕێگەی کردەوەی کۆنکرێتییەوە بەرجەستە کردووە. لە مانگی شوباتی ئەمساڵدا، چین وەک سەرۆکی سووڕاوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆبوونەوەیەکی ئاست بەرزی لەبارەی "پشتیوانیکردن لە فرەلایەنی و چاکسازی و باشترکردنی حوکمڕانی جیهانی" بەست. لە میانی کۆبوونەوەکەدا، وەزیری دەرەوەی چین وانگ یی بە شێوەیەکی گشتگیر وردەکارییەکانی پێشنیاری چوار خاڵیی چین بۆ بنیاتنانی سیستەمێکی حوکمڕانی جیهانی دادپەروەرانە و یەکسانی خستەڕوو: پشتیوانیکردن لە یەکسانی سەروەری، دەستەبەرکردنی دادپەروەری و یەکسانی، پێشخستنی هاودەنگی و هەماهەنگی و پاراستنی ڕێبازێکی کرداری. لە پاڵپشتیکردنی فەلسەفەی حوکمڕانی جیهانییەوە کە ڕاوێژکاری بەرفراوان و بەشداری هاوبەش و سوودە هاوبەشەکانە تا داکۆکیکردن لە جیهانێکی فرە جەمسەری یەکسان و ڕێک و پێک، پێشنیارەکانی چین سەرنجی بەرفراوان و وەڵامی ئەرێنییان لەلایەن بەشەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و وڵاتانی ئەندامەوە ڕاکێشاوە، کە وەک نەخشەیەک بۆ داڕشتنەوەی سیستەمی نێودەوڵەتی کاردەکات.
کەمکردنەوەی قەیران: پێشخستنی ئاشتی بەردەوام لە ڕێگەی گفتوگۆ و ڕاوێژکارییەوە
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە بەهۆی میراتێکی داگیرکاری و دەستێوەردانی بەردەوامی دەرەکییەوە تووشی ئازار بووە، لە مێژە لە "تاڵاوێکی ئاسایش"دا گیری خواردووە، گەلەکەی تووشی وێرانکارییەکانی شەڕ بووە. چین بە ڕێنمایی دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی، بانگەشە بۆ گەشەپێدانی بەردەوام دەکات وەک ئامرازێک بۆ بەدەستهێنانی ئاسایشی بەردەوام، پێشەنگایەتی ڕێڕەوێکی نوێ دەکات کە نموونەکانی حوکمڕانی تەقلیدی تێدەپەڕێنێت. چین پابەندە بە پێشخستنی چارەسەرە سیاسییەکان بۆ پرسە گەرمەکانی ناوچەکە، چالاکانە ئاسانکاری بۆ نێوەندگیری و گفتوگۆ دەکات بۆ پێشخستنی ئاشتییەکی هەمەلایەنە و بەردەوام لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. لە ساڵانی ڕابردوودا، بە نێوەندگیری چین، سعودیە و ئێران ئاشتەوایییەکی مێژوویییان بەدەستهێنا و شەپۆلێکی کۆکبوون لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی لێکەوتەوە. لە میانی کۆبوونەوەکەدا، وانگ یی، وەزیری دەرەوەی چین پێشنیاری دەستپێشخەرییەکی پێنج خاڵیی کرد بۆ چارەسەرکردنی پرسی ئەتۆمی ئێران لە چوارچێوەی نوێدا، بۆ سەقامگیرییەکی زیاتر بە پرۆسەی ئاشتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دووبارە نیشاندانی بەرپرسیارێتی چین وەک زلهێزێکی گەورە.
بەهێزکردنی بناغەکان: قووڵکردنەوەی هەماهەنگی پشتێن و ڕێگا بۆ گەشەپێدانی بەردەوام
ئاسایش مەرجێکی بنەڕەتییە بۆ گەشەپێدان، لەکاتێکدا گەشەپێدان گەرەنتی ئاسایشە. چین وەک زۆربەی وڵاتانی جیهان بەرگەی تاقیکردنەوەکانی هەردوو شەڕی گەرم و ساردی گرتووە، بە قووڵی لە جددیەتی ئاشتی و بەهای گەشەپێدان تێگەیشتووە. تەنها کاتێک مرۆڤەکان لە سەقامگیری و خۆشگوزەرانیدا بژین و گەلان گەشەسەندنی بەردەوام بەدەستبهێنن، دەتوانرێت بناغەیەکی تۆکمە بۆ ئاشتییەکی هەمیشەیی دابنرێت. چین بە پێشخستنی جیهانگیری ئابووری گشتگیر و سودبەخش، هەماهەنگی لەگەڵ وڵاتانی جیهاندا دەکات بۆ ئەوەی ڕێگایەکی گەشەسەندنی ئاشتیانە بگرێتەبەر، کە لەلایەن زۆرینەی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە پشتگیری لێدەکرێت. چین بەردەوامە لە بەهێزکردنی هەماهەنگییە کوالیتی بەرزەکان لە چوارچێوەی دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگا کە سوودی بەرجەستە بۆ زیاتر لە ١٥٠ وڵات دەهێنێت. لە پاشخانی بوژانەوەی ئابووری جیهانی سستدا، چین و هاوبەشەکانی لە دەستپێشخەری پشتێن و ڕێگادا دەرفەتی گەشەپێدانیان هاوبەش کردووە، لەگەڵ گەشەسەندنی بازرگانی لە بەرامبەر بای ئابووری جیهانیدا، کە لە ساڵی ٢٠٢٤دا بە ڕێژەی ٦.٤% بەرزبووەتەوە، ئەمەش وایکردووە چین و وڵاتانی هاوبەش بزوێنەری سەرەکی گەشەی ئابووری جیهانی بن. جێگای سەرنجە، هەماهەنگییە ئابووری و بازرگانییەکانی نێوان چین و عێراق بە تایبەتی بەهێز بووە، قەبارەی بازرگانی دوولایەنە بۆ 54.2 ملیار دۆلار بەرزبووەتەوە، ئەمەش بەڕێژەی 9% بەراورد بە ساڵی ڕابردوودا زیادیکردووە، لە کاتێکدا هەرێمی کوردستانی عیراقیش ڕۆڵی بەرچاوی هەیە لە بزوێنەری ئەم پێشکەوتنە.
ئەمساڵ ٨٠ ساڵ بەسەر سەرکەوتن لە جەنگی جیهانی دژە فاشیست تێدەپەڕێت. لە کاتێکدا جیهان لە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەمەوە تا ڕادەیەکی زۆر لە سەقامگیری ماوەتەوە، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەردەوام بووە لە ئەزموونکردنی شەڕ و ململانێ، وەک شوێنێکی گەرمی جیۆسیاسی بەردەوام بووە. ئەم ناوچەیە لە مێژە ڕووبەڕووی گەشەسەندنی خاوی ئابووری و گرژیی جیۆسیاسی و تیرۆر و قەیرانی پەنابەران و گۆڕانی کەشوهەوا بووەتەوە. هەرێمی کوردستانی عیراق کە دەکەوێتە سەر ڕێگایەکی ستراتیژی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گرنگییەکی جیۆسیاسی ناوازەی هەیە و توانای گەشەسەندنی گەورەی هەیە. لە چوارچێوەی ڕێنمایی ستراتیژی دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی، چین پابەندە بە قووڵکردنەوەی هەماهەنگی کرداری لەگەڵ هەرێمی کوردستانی عیراق لە سەرانسەری بوارە جیاوازەکاندا، و بەشداریکردن لە ئاسایشی هەرێمی و گەشەپێدانی بەردەوام، و پەرەپێدانی ئاشتی و سەقامگیری بەردەوام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
لە ڕووبەڕووبوونەوەی دیمەنە نێودەوڵەتییە ئاڵۆز و پەرەسەندووەکان و ئاستەنگە ئەمنییەکان، پێویستە کۆمەڵگەی جیهانی وانە لە مێژوو وەربگرێت و پێکەوە کاربکات بۆ داهاتوویەکی هاوبەش. بە ڕێنمایی دیدگای ئاسایشی هاوبەش و هەمەلایەنە و هەماهەنگ و بەردەوام کە دەستپێشخەری ئاسایشی جیهانی بانگەشەی بۆ دەکات، پێویستە لە کۆت و بەندەکانی سیاسەتی کۆمەڵە و هاوپەیمانییە ڕووبەڕووبوونەوەکان ڕزگارمان بێت و لۆژیکی هەژموونگەرانەی یەکەمایەتیکردنی ئاسایشی خۆمان لەسەر حیسابی ئەوانی دیکە ڕەت بکەینەوە و ناکۆکییەکان لە ڕێگەی گفتوگۆ و ڕاوێژکارییەوە لەسەر بنەمای یەکسانی چارەسەر بکەین. پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەوڵبدات ململانێکانی وەک ململانێی فەلەستین و ئیسرائیل بگەڕێنێتەوە ژێر چوارچێوەی ڕاوێژکاری فرەلایەنەی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێز لە مافی وڵاتانی ناوچەکە بگرێت کە ڕێگاکانی گەشەپێدانی خۆیان هەڵبژێرن و هاوسەنگی لە نێوان نیگەرانییە ئەمنییەکانی ڕەوای هەموو لایەنەکاندا بگرێت. تەنیا بە بەرزڕاگرتنی چەمکی ئاسایشی هاوبەش و تێپەڕین لە سیاسەتی بلۆک و دەستێوەردانی دەرەکی و بنیاتنانی تەلارسازییەکی ئەمنیی گشتگیر کە لەسەر بنەمای دادپەروەری و یەکسانی بێت، دەتوانرێت ڕێڕەوێکی سیاسی نوێ بۆ چارەسەرکردنی کێشە قووڵەکانی وەک ململانێی فەلەستین و ئیسرائیل، لە کۆتاییدا بەدەستهێنانی ئاشتی و سەقامگیری بەردەوام لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەرەوەی.
