بەپێی راگەیاندنی فەرمی لە کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان، عیراق توانیویەتی بە شێوەیەکی بەرچاو پشت بە بەرهەمهێنانی ناوخۆیی بەنزین ببەستێت و هاوردەکردنی دەرەکی کەم بکاتەوە.

حسێن تاڵیب، بەڕێوەبەری گشتیی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان، لە لێدوانێکی تایبەت بۆ ئاژانسی فەرمیی هەواڵی عیراقی رایگەیاند: "عیراق سەرکەوتوو بووە لە گەیشتن بە خۆبژێوی تەواو لە بەرهەمهێنانی نەوتی سپی و گازی سروشتیدا، هەروەها توانیویەتی لە بەرهەمی بەنزینیشدا بگاتە ئاستی نیمچە خۆبژێوی."

بەپێی ئەو زانیارییانەی لە راگەیەندراوەکەدا خراونەتەڕو، عیراق لە ئێستادا تەنیا رۆژانە پێنج بۆ شەش ملیۆن لیتر بەنزین هاوردە دەکات، لە کاتێکدا پێشتر ئەم رێژەیە دەگەیشتە نزیکەی 12 بۆ 15 ملیۆن لیتر لە رۆژێکدا، کە ئەمەش کەمبوونەوەیەکی نزیکەی 60% لە رێژەی هاوردەکردندا نیشان دەدات.

حسێن تاڵیب جەختی لەوە کردەوە کە زۆربەی ئەو بەنزینەی ئێستا هاوردە دەکرێت، لە جۆری موحەسەنە، هەروەها روونیکردەوە هۆکارى کەمبونەوەی هاوردەکردنی بەنزین دەگەڕێتەوە بۆ باشترکردنی توانای پاڵاوگەکان و زیادکردنی بەرهەمی رۆژانە لە ناوخۆدا.

چەند زانیاریەک دەربارەی کەرتی نەوت لە عیراق:

-عیراق خاوەنی پێنجەمین گەورەترین یەدەگی نەوتە لە جیهاندا بە نزیکەی 145 ملیار بەرمیل.

-لە ساڵانی دواییدا، عیراق گرنگییەکی زۆری داوە بە نۆژەنکردنەوە و دروستکردنی پاڵاوگەی نوێ بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە هاوردەکردن.

-پاڵاوگەکانی بەیجی، بەسرە، و دۆرا لە بەغداد، گرنگترین پاڵاوگەکانی نەوتن لە عیراق کە بەرهەمهێنانی ناوخۆیی بەنزین دابین دەکەن.

-پلانی ستراتیژی وەزارەتی نەوتی عیراق ئامانجی گەیشتنە بە خۆبژێوی تەواو لە بەرهەمی بەنزیندا تا کۆتایی ساڵی 2026.

-لە ساڵی 2023دا، عیراق نزیکەی 4.5 ملیار دۆلاری خەرج کردووە بۆ هاوردەکردنی بەرهەمە نەوتییەکان، بەڵام پێشبینی دەکرێت ئەم بڕە لە ساڵی 2025دا بە رێژەی 40% کەم ببێتەوە.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا دوای زیادکردنی باج و پێناسی گومرگی لەسەر کاڵاوشمەکە هاوردەکراوەکان بۆ وڵاتەکەی و کاردانەوەکانی لەسەر بازاڕەکانی جیهان، داوای لە خەڵک کرد "ئارام" بمێننەوە و دڵنیای کردنەوە کە "هەموو شتێک باش دەبێت".

ترەمپ لە پلاتفۆرمی سۆشیال میدیای خۆی بەناوی "Truth Social" نوسیویەتی: "ئارام بمێننەوە! هەموو شتێک بەباشی بەڕێوەدەچێت". هەروەها دڵنیاشی کردوونەتەوە کە وڵاتەکەی لە هەموو کاتێک باشتر و گەورەتر دەبێت.

هەفتەی رابردو، ترەمپ رایگەیاند بەئامانجی نەهێشتنی کورتهێنانی کەرتی بازرگانی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمەریکا، باج دەخاتە سەر کاڵاوشمەکی هاوردەکراوەکانی وڵاتانی جیهان، بەمەش گرنگی بە بەرهەمە ناوخۆییەکان دەدات.

سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بۆ ئەوەش کردبوو، ئەو سەردەمە کۆتایی پێدەهێنێت کە وڵاتانی جیهان بە هاوپەیمان، نەیار و تەنانەت دوژمنەکانی ئەمەریکاش سوود لە ئابوورییەکەی وەربگرن.

لەبەرامبەریشدا، ئەمڕۆ چوارشەممە، وەزارەتی دەرەوەی چین بڵاوی کردەوە، رێژەی سەپاندنی باجی لەسەر کاڵاوشمەکە ئەمەریکییەکانی لە ٪34ـەوە بۆ ٪84 بەرز کردووەتەوە. هاوکات، یەکێتی ئەوروپا رایگەیاند: بە ڕێژەی ٪25باجی خستوەتە سەر کاڵاوشمەکی هەناردەکراوەکانی ئەمەریکا بۆ ئەوروپا.

هەر لەوەڵامی باجەکانی چیندا، ترەمپ بە ٪125 وەڵامی باجەکانی دایەوە.

دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ویلایەتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند، دەستبەجێ پێناسی گومرکی لەسەر کەلوپەلی چینی بۆ ٪125 بەرز دەکاتەوە، ئەمەش بەرزبونەوەیەکی نوێیە لە گرژییە بازرگانییەکانی نێوان هەردو وڵات.

دۆناڵد ترەمپ، لە پەڕەی تایبەتی خۆی لە پلاتفۆڕمی "Truth Social" بڵاوی کردەوە، "لەبەرئەوەی چین رێز لە بازاڕە جیهانییەکان ناگرێت، لێرەوە ئەو پێناسە زیاد دەکەم کە لەلایەن ئەمریکاوە بەسەر چیندا سەپێنراوە بۆ٪125، کە دەستبەجێ جێبەجێ دەکرێت".

سەرۆکی ئەمریکا ئاماژەی بەوەش کرد، "هیوادارین لە داهاتویەکی نزیکدا چین درک بەوە بکات کە رۆژانی بەکارهێنانی ئەمەریکا و وڵاتانی دیکە کۆتایی هاتووە و چیتر ئەو کارە قبوڵکراو نیە".

لەلایەکی دیکەوە، ترەمپ بڕیاریدا پێناسی 10٪ بۆ ماوەیەک رابگرێت. وتیشی، "من رێگەم داوە بە راگرتنی کاتی بۆ ماوەی 90 رۆژ، لەگەڵ کەمکردنەوەی باجی بەرامبەر بە رێژەی 10٪ لەم ماوەیەدا، کە دەستبەجێ جێبەجێ دەکرێت".

هەروەها ترەمپ رونی کردەوە، "زیاتر لە75 وڵات پەیوەندییان بە نوێنەرانی ئەمەریکاوە کردوە، بۆ دانوستان لەسەر چارەسەرکردنی ئەو پرسانەی کە لەژێر گفتوگۆدان و پەیوەستن بە بازرگانی، بەربەستە بازرگانییەکان، گومرگی، دەستکاریکردنی دراو، و باجی نەدراو".

چەند زانیارییەک سەبارەت بە پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و چین

پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و چین لە ماوەی ساڵانی دواییدا بەردەوام لە گرژی و ئاڵۆزیدا بووە، بەتایبەت لە بواری بازرگانی و تەکنەلۆژیادا. لە سەردەمی یەکەمی سەرۆکایەتی دۆناڵد ترەمپ (2017-2021)، شەڕێکی بازرگانی نێوان هەردوو وڵات دەستی پێکرد کە تیایدا هەردوو لا باجی بەرزیان بەسەر کەلوپەلی یەکتردا سەپاند.

لە دوای گەڕانەوەی ترەمپ بۆ کۆشکی سپی لە 20ـی کانونی دووەمی 2025، سیاسەتی "ئەمەریکا لە پێشەوە" جارێکی دیکە بووەتە بنەمای کارکردنی ئیدارەکەی و ئەمەش کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی لەگەڵ چین هەبووە.

شایەنی باسە، ئابووری هەردوو وڵات بە قوڵی پەیوەندیدارن بە یەکترەوە، وەک دو گەورەترین ئابوری جیهان. بێجگە لە پرسی بازرگانی، پەیوەندییەکانی ئەمریکا و چین کێشەی دیکەشیان هەیە، لەوانە پرسی تایوان، مافەکانی مرۆڤ، سیخوڕی، هەژموونی زلهێزی لە ناوچەی ئاسیای پاسیفیک، و هەڵسوکەوتی چین لە دەریای باشوری چین.

بڕیارەکەی ئەمڕۆی ترەمپ دەربارەی بەرزکردنەوەی باج بۆ 125٪ پێشبینی دەکرێت کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر بازاڕەکانی جیهان و نرخی کەلوپەل هەبێت، هەروەها چاوەڕوان دەکرێت چین بە شێوەیەکی هاوشێوە وەڵامی ئەم هەنگاوە بداتەوە.