بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، بەهۆی کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر ئەندامی وەفدی ئیمراڵی پەیامێکی هاوخەمی بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت، هەموو هەوڵێكی بۆ چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەكان و سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی بوو لە باكووری كوردستان و توركیا.

دەقی پەیامەکە...

لە دڵەوە نیگەران و غەمباربووم بە کۆچی دوایی بەڕێز سری سوورەیا ئۆندەر، ئەندامی وەفدی ئیمراڵی. بۆ ئەم خەمە قووڵە پرسە و سەرەخۆشی ئاڕاستەی کەسوکاری بەڕێزیان و پارتی دەم و هەموو ئەو تێکۆشەرانە دەکەم کە لە خەمی ئاشتی و چارەسەرکردنی کێشەی کورد دان بە دیالۆگ و گفتوگۆ.

سری سوورەیا ئۆندەر کەسایەتییەکی دیار و دڵسۆزی گەلی کورد بوو کە لە چەند قۆناغێکدا داکۆکیکاری راستەقینەی مافەکانی گەلەکەمان بوو، هەموو هەوڵێکی بۆ چارەسەرکردنی ئاشتییانەی کێشەکان و سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی بوو لە باکووری کوردستان و تورکیا، لەدەستدانی بەڕێزیان جێگەی داخە و گەلی کورد دڵسۆز و خەمخۆرێکی راستەقینەی لەدەستدا.

لە خوای گەورە داواکارین رۆحی بەڕێز سری سوورەیا ئۆندەر بۆ هەمیشە شادبێت و ئارامی و سەبووری بە هەموولایەک ببەخشێت.

 

بافڵ جەلال تاڵەبانی

سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان

سری سورەیا ئۆندەر نوسەر، ئەکتەر، دەرهێنەر، رۆژنامەنوس و سیاسەتمەداری تورکمانان گەرچی بە مرۆڤێکی بەئیرادەی بەهێزی سیاسی و باوەڕی توند و بوێر و پتەوی خۆی لەپێناو ئازادی گەلی کوردا ناسراو بوو لەهەمان کاتیشدا بە قسە و پەیڤە خۆشە دانسقەکانی زۆر جار دوژمنانی سەرسەختی کوردی دەخستە پێکەنین.

ئۆندەری چەپ و دیموکراتیخواز ماوەی 47 ساڵە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەناو بزوتنەوە و رێکخستنە ئازادیخوازەکانی گەلی کوردا تێکۆشان بۆ گەڕانەوەی مافە داگیرکراوەکانی کوردان دەکات.

ئۆندەر ساڵی 1962 لە شاری ئادیامانی باکوری کوردستان لەناو کۆمەڵگای کوردیدا لە باوک و دایکێکی تورکمانی سەرتاش و ئەرزوحاڵچی لەدایک دەبێت، باوکی لەدامەزرێنەرانی لقی ئادیامانی پارتی کرێکارانی تورکیا بووە.

ئۆندەر تەنها تەمەنی هەشت ساڵان دەبێت کاتێک باوکی بەنەخۆشی جگەر کۆچی دوایی دەکات، بۆیە لەگەڵ هەر چوار خوشک و براکانیدا بەناچاری لەماڵی باپیرەیان دەژین.

لەتەمەنێکی بچووکدا دەبێتە شاگردی وێنەگرێک و بژێوی خێزانەکەی دابین دەکات، لە چاوپێکەوتنێکدا دەڵێت، رەنگە عەشقم بۆ هونەر لەوێوە سەرچاوەی گرتبێت.

لەساڵی 1987 دا کاتێک خوێندکاری قۆناغی ناوەندی دەبێت بۆ ئیدانەکردنی ئەو زوڵمەی لە گەلی کورد دەکرێت بەشداری خۆپیشاندانەکان دژ بە کۆمەڵکوژی ئەو ساڵەی کوردانی عەلەوی مەڕەش دەکات و بەو هۆیەوە دەستگیر و زیندانی دەکرێت.

ئۆندەر پاش ئازادبوونی دەچێتە کۆلێژی زانستە سیاسیەکانی زانکۆی ئەنقەرە.

بەڵام لە کودەتای ساڵی 1982ی جەنەراڵ کەنان ئەڤرەندا دەستگیر دەکرێت و ماوەی حەوت ساڵ لەزیندان دەمێنێتەوە.

لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی تورکیادا ساڵی 2011 لەناو بەرەی ڕەنج و دیموکراتی و ئازادی کە پارتی ئاشتی و دیموکراتی (دەبەپە) پشتگیری دەکرد دەبێتە کاندید لە لقی دووی ئیستەمبوڵ و بۆ یەکەمجار دەبێتە پەرلەمانتار.

لەساڵی 2014 دەبێتە کاندیدی هەدەپە بۆ سەرۆکی شارەوانی ئیستەمبوڵ بەڵام ساختەکارییەکانی دەوڵەت ڕێگری لەسەرکەوتنی دەکات.

لەهەڵبژاردنەکانی پەلەمانی تورکیا بۆ ساڵی 2015 جارێکی تر لەسەر لیستی هەدەپە دەبێتە کاندیدی شاری ئەنقەرە و سەرکەوتوو دەبێت. ساڵی 2023 دەبێتەوە بە کاندیدی دەم پارتی لەسەر شاری ئستەمبوڵ و ئەمجارەش سەردەکەوێت.

ئەم تورکمانە بەهۆی پەرۆشی بۆ دۆزی کورد و خۆشەویستی بۆ نەتەوەی کورد لەساڵی2013 هەتا پێنجی نیسانی 2015 دەبێتە ئەندامی سەرەکی شاندی دانوسانکاری ئیمراڵی بۆ دیدارەکانی ئاشتی لە نێوان دەوڵەتی تورک و ڕێبەر عەبدوڵا ئۆجالان و پەکەکەدا.

سری سورەیا ئۆندەر هاوشانی پەرلەمانتارانی پەروین بوڵدان و ئیدریس بالوکەن یەکێک بوو لەو کەسانەی لە 28ی شوباتی 2015 دا ڕێکەوتن و لێکتێگەیشتنی ئاشتی دۆڵمەباخچەی لە نێوان کورد و دەوڵەتی تورکی واژۆ کرد، بەڵام لە مانگی نیسانی هەمان ساڵدا ڕەجەب تەیب ئەردۆغان تاکلایەنە ڕێکەوتنەکەی هەڵوەشاندەوە و دۆزەخی شەڕی داگیرساندەوە.

ئۆندەر لە نەورۆزی ساڵی 2013 شاری ئامەد دا نامەی ڕێبەر ئۆجالانی بۆ ئاشتی و دیموکراتی خوێندەوە، هەربۆیە پاش تێکچوونی پڕۆسەی ئاشتی خوێندنەوەی ئەو نامەیە دەکرێتە بیانوو و لە سێی تشرینی دووهەمی2018 دەستگیری دەکرێت تا چواری تشرینی یەکەمی 2019 لەزینداندا دەمێنێتەوە.

بەڵام هیچ یەکێک لەو گرتن و لەمپەرانە ناتوانێت لەمپەربێت لەبەردەم تێکۆشانی مرۆڤدۆستانەی ئۆندەر و لە 28ی کانونی یەکەمی 2024 دا جارێکی دیکە دەبێتەوە نێوبەیندکار و دۆسیەی ئاشتی و چارەسەری دیموکراتی پرسی کورد دەگرێتەوە دەستی لە نێوان ئیمراڵی و ئەنقەرەدا.

جیاواز لە مەیدانی سیاسی ئۆندەر نوسەر و ئەکتەرێکی بەتوانایە کە بەرهەمەکانی لەسەر ئاستی تورکیا زۆرترین دەنگدانەوەی هەبووە و چەندین خەڵاتی وەرگرتووە.

لەوانەش

پەڕتوکی بەینەلمیلەل ساڵی 2009

زنجیرە فیلمی ئەمرکە فەرماندەم 2005 بۆ 2008

زنجیرە فیلمی پیاوێکی بێدڵ 2008

هەروەها وەک دەرهێنەر یاخود نوسەر و ئەکتەر خاوەنداری و بەشداری لە 13 فیلمدا هەیە کە ئەم خەڵاتانەی وەرگرتووە.

خەڵاتی هەژدەهەمین ڤیستڤاڵی نێونەتەوەیی فیلمی ئەنقەرە بۆ باشترین سیناریۆ

خەڵاتی چواردەهەمین ڤیستڤاڵی فیلمی گۆزەی ئاڵتون بۆ باشترین سیناریۆ

خەڵاتی حەوتەمین ڤیستڤاڵی نێونەتەوەیی فیلمی کاراچی بۆ باشترین دەرهێنەر

ئۆندەر لە زۆربەی فیلمەکانیدا گوزارشت لە مەعانات و ئەو زوڵم و نەهامەتیانە دەکات کە لەلایەن ڕژێمەکانی تورکیاوە بەسەر گەلی کورد دا هاتوون هەر لە شار و چیاکان تا کونجی تاریکی زیندانەکان.

سری سورەیا ئۆندەر چەند ڕۆژێک دوای گەیاندنی پەیامی ئاشتی ڕێبەر ئۆجالان بۆ ئەردۆغان و بڕیاربوو دیداری دواتریان لەگەل وەزیری داد ئەنجامبدەن بەڵام لە شەوی 15ی نیسانی ئەمساڵدا توشی جەڵدەی دڵ دەبێت و تا ئەمساتە لە بێهۆشیدایە و لەژێر چاودێری چڕدا دەژی و ئەو دۆستە بەهادارەی کوردان ژیانی لەمەترسیدایە.

ئۆندەر لە پەڕتوکی بەینەلمیلەلەدا دەڵێت، گریان برای پێکەنینە، ئەو نەگری ناتوانێت پێبکەنێت.

سری سورەیا ئۆندەر سیاسەتمەداری دیارو پەرلەمانتاری پێشوی هەدەپە و ئەندامی وەفدی دەمپارتی پاش نزیکەی 20 رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانەی فلۆرێنس نایتنگەیڵ کۆچی دوایی کرد.

لە ڕاگەیەندراوی نەخۆشخانەکەدا هاتووە؛ کە هۆکاری مردنی ئۆندەر لەکارکەوتنی چەندین ئەندامی جەستە بووە.

ئۆندەر، تەمەن 62 ساڵە و دوای ئەوەی 18 رۆژە لەژێر چارەسەردایە، ئەمڕۆ لە کاتژمێر 4:10 خولەک بەهۆی لەکارکەوتنی چەندین ئەندامەوە گیانی لەدەستدا.

 سری سورەیا ئۆندەر کێیە؟

سری سورەیا ئۆندەر، کە ژیانی سیاسی لە ساڵی ٢٠١١ دەستی پێکرد، بۆ چەندین ساڵ لەناو رای گشتیدا وەک نووسەر و سیناریست ناسرابوو. لە هەمان ساڵدا، لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا وەک کاندیدی سەربەخۆی بلۆکی کار، ئازادی و دیموکراسی، لە ئیستانبوڵەوە بە ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێردرا و چووە ناو پەرلەمانەوە.

لە ساڵی ٢٠١٣، لەگەڵ دامەزراندنی پارتی دیموکراتی گەلان (HDP)، بوو بە یەکێک لەو کەسایەتیانەی کە پێشەنگی کرد لە کۆکردنەوەی سیاسەتی کوردی و ئۆپۆزسیۆنی چەپی تورکیا لەژێر یەک چەتردا. لە HDP پۆستی یاریدەدەری هاوسەرۆکی گشتی وەرگرت. لە هەمان ساڵدا، بەشداری لە خۆپیشاندانەکانی پارکی گەزی کرد وەک یەکەم ئەندام پەرلەمان کە لە پارکەکەدا بەشداری کرد.

ئۆندەر لە ماوەی نێوان ساڵانی ٢٠١٣-٢٠١٥، لەو قۆناغەدا کە بە "پرۆسەی چارەسەری" ناسرابوو، رۆڵی گرنگی گێڕا. بەشداری لە پەیوەندییەکان لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ڕێبەری PKK کە لە زیندانی ئیمراڵی بەندکراوە، کرد؛ هەروەها ئەندامی شاندێک بوو کە پەیوەندی لەگەڵ قەندیل دەکرد. لە ساڵانی ٢٠١٣، ٢٠١٤ و ٢٠١٥، لە یادی نەورۆزدا، ئەو کەسە بوو کە نامەکانی ئۆجەلانی بۆ ڕای گشتی خوێندەوە.

لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨، بە تۆمەتی "پڕوپاگەندەی تیرۆر" دەستگیرکرا، و لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ئازاد کرا. ئۆندەر ژیانی سیاسی لەوێوە بەردەوام کردەوە کە بەجێی هێشتبوو، جارێکی تر وەک ئەندام پەرلەمان هەڵبژێردرا و لە ئەنجومەنی نیشتمانی گەورەی تورکیا وەک ئەندام پەرلەمانی ئیستانبوڵی پارتی DEM و جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا خزمەتی کرد.

لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، لە گفتوگۆکانی ئیمراڵی کە دوبارە بوونە بابەتی ڕۆژ بە بانگەوازی دەوڵەت باحچەلی، سەرۆکی گشتی پارتی MHP، جارێکی تر ئەندامی ئەو شاندە بوو کە نێوەندگیری دەکرد لە نێوان حکومەت و ئۆجەلان.

زانیاری زیاتر لەبارەی سری سورەیا ئۆندەر

سری سورەیا ئۆندەر لە ١٢ی تەمموزی ١٩٦٢ لە شاری ئەدەنە لە تورکیا لەدایک بووە. پێش ئەوەی بچێتە دنیای سیاسەتەوە، ناوبانگی بەدەست هێنا وەک نووسەر، سیناریۆنووس و دەرهێنەری فیلم. لە ناو بەرهەمە هونەرییەکانیدا، فیلمی "بەهەشت لێرەیە" (٢٠٠٢) یەکێکە لە کارە ناسراوەکانی وەک دەرهێنەر و سیناریۆنووس.

لە ژیانی سیاسیدا، ئۆندەر بە کەسایەتییەکی مەدەنی، دیالۆگخواز و پێشەنگ لە کارکردن بۆ چارەسەری کێشەی کورد لە تورکیا ناسراوە. لە کاتی "پرۆسەی چارەسەری"دا، ئۆندەر ڕۆڵێکی سەرەکی گێڕا لە گفتوگۆکانی نێوان حکومەتی تورکیا و PKK، کە ئەمەش وای کرد ببێتە یەکێک لە دەموچاوە دیارەکانی ئەو پرۆسەیە.

سەرەڕای کارە سیاسییەکانی، ئۆندەر بە شێوازی نووسین و قسەکردنی ڕەوان و کاریگەری ناسراوە. ئەو چەندین کتێب و وتاری نووسیوە کە تیایاندا باس لە ناسنامەی کوردی، مافەکانی کەمینەکان، دادپەروەری کۆمەڵایەتی و دیموکراسی دەکات.

لە ساڵی ٢٠١٥، کاتێک پرۆسەی ئاشتی کۆتایی هات، ئۆندەر لەلایەن دەسەڵاتەوە دووچاری چەندین دادگایی کرایەوە و لە کۆتاییدا بە تۆمەتی "پڕوپاگەندەی تیرۆر" زیندانی کرا. لە کاتی زیندانیکردنەکەیدا، بوو بە هێمایەکی سیاسی بۆ ئازادی بیروڕا و باشترکردنی مافەکانی کورد لە تورکیا.

دوای ئازادبوونی، ئۆندەر جارێکی تر گەڕایەوە ناو سیاسەت و بوو بە ئەندامی پارتی دیموکراسی و یەکسانی گەلان (DEM)، کە میراتگری پارتی HDP بوو. لە ساڵی ٢٠٢٣ بوو بە ئەندامی پەرلەمان و دواتر هەڵبژێردرا بۆ پۆستی جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا.

ئۆندەر بە تایبەتمەندییە مرۆڤدۆستانەکانی و توانای نێوەندگیری لە نێوان لایەنە جیاوازەکان ناسراوە و هەوڵدەدات بۆ پێکەوەژیانی هەموو پێکهاتەکان لە تورکیا و چارەسەری کێشەی کورد بە ڕێگای دیالۆگ و دیموکراسی.

 

نوێدەکرێتەوە...