فیلمی راڕەوێک بوو بەبراوەی خەڵاتی کاپتۆڵاین وۆڵف لە رۆما
کوردسات نیوز
٩ی ئازاری ٢٠٢٢
فیلمی راڕەوێک
نوێترین هەواڵەکان
ئەمڕۆ شەممە، هونەرمەندی گەورەی لوبنانی، زیاد رەحبانی، کوڕی هونەرمەندی دیار فەیروز، لە تەمەنی 69 ساڵیدا ماڵئاوایی لە ژیان کرد و جیهانی هونەری لوبنانی و عەرەبی بە جێهێشت، کە تێیدا شوێن پەنجەیەکی دیاری لە دوای خۆی بەجێهێشت.
رەحبانی نووسەر، ئاوازدانەر، مۆسیقاژەن و شانۆکارێک بوو کە عاشقی هونەر بوو. بە رەخنە تەنزئامێزەکانی زۆر جار بینەرانی دەهێنایە پێکەنین، بەڵام لە هەمان کاتدا واقیعی تاڵی لوبنانی دەخستەڕوو، کە بریتی بوو لە دابەشبوونی تائیفی، دەمارگیری و دابونەریت. تەنانەت لە ساڵانی سەرەتای دەستپێکی هونەرییدا، رەخنەی لە هونەری تەقلیدی و فۆلکلۆری دایک و باوکی دەگرت.
زیاد رەحبانی کێیە؟
هونەرمەند، ئاوازدانەر، شانۆکار و نووسەرێکی لوبنانییە کە بە مۆسیقا هاوچەرخەکەی و شانۆگەرییە سیاسییە رەخنەگرانەکانییەوە ناسراوە. ستایلی زیاد رەحبانی بە تەنز و قووڵی لە چارەسەرکردنی بابەتەکاندا جیادەکرێتەوە و بە دامەزرێنەری قوتابخانەیەکی نوێ لە مۆسیقای عەرەبی و شانۆی هاوچەرخی عەرەبیدا دادەنرێت.
زیاد لە 1ی کانوونی دووەمی 1956 لەدایکبووە. دایکی، نەهاد حەداد، ناسراو بە فەیروز، گۆرانیبێژێکی جیهانییە و باوکیشی، عاسی رەحبانی، یەکێک بوو لە دوو برا رەحبانییە پێشەنگەکە لە بواری مۆسیقا و شانۆی لوبنانیدا.
لە ساڵی 1973 و لە تەمەنی 17 ساڵیدا، یەکەم ئاوازی بۆ دایکی، فەیروز، دانا کاتێک باوکی لە نەخۆشخانە بوو.. ئەمەش بۆ گۆرانییە بەناوبانگەکەی "سألوني الناس" بوو کە سەرکەوتنێکی گەورەی بەدەستهێنا. دواتر، چەندین کاری دیکەی پێشکەش بە فەیروز کرد، لەوانە: "أنا عندي حنين"، "البوسطة"، "عندي ثقة فيك"، و چەندانی تر.
یەکەم دەرکەوتنی زیاد لەسەر شانۆ لە شانۆگەریی "المحطة" بوو، هەروەها لە "ميس الريم"یشدا دەرکەوت. دواتر، یەکەم شانۆگەری خۆی بە ناوی "سهرية" نووسی و پاشان چەندین شانۆگەری دیکەی بەناوبانگی نووسی وەک "فيلم أميركي طويل"، "شي فاشل"، و "بالنسبة لبكرا شو".
ئەمڕۆ زیاد، بە ڤایرۆسی جگەر، کۆچی دوایی کرد و جیهانی هونەری لوبنانی جێهێشت.
فەیرز، کە لە تەواوی جیهاندا بە "چۆلەکەی خۆرهەڵات" بەناوبانگە، دایکی رەحبانی دەکات و جیهانی هونەری لوبنان و میدیا عەرەبیەکان وەک هاوبەشی لە خەمی فەیروزدا نووسیویانە، ئەمڕۆ لوبنان لەگەڵ "چۆلەکەی خۆرهەڵات" غەمگینە.
پۆلیسی بەرازیل ئەمڕۆ یەکشەممە رایگەیاند کە توانیویەتی پیلانی ئەنجامدانی هێرشێکی تیرۆریستی لە کۆنسێرتی گۆرانیبێژی جیهانی لەیدی گاگا پوچەڵ بکاتەوە، کە زیاتر لە دوو ملیۆن کەسی لە کەناری "کۆپا کابانا" لە ویلایەتی ڕیۆ دی جانیرۆ لە ڕۆژی شەممەدا کۆکردبووەوە.
بەپێی راگەیەندراوی پۆلیسی ریۆ دی جانیرۆ، کە بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی دادی ئەو وڵاتە کاری کردووە، ئەم پیلانە لەلایەن گروپێکەوە داڕێژرابوو کە هانی ڕق و کینە دەدات و هەوڵی تووندڕەوکردنی گەنجان و هەرزەکاران دەدات. ئەم گروپە رێگەی جۆراوجۆری وەک خۆئازاردان و پەیامی توندوتیژی بەکارهێناوە وەک شێوازێک بۆ دروستکردنی هەستی پەیوەندی لای ئەندامەکانی.
پۆلیس لە راگەیەندراوێکەیدا ئاماژەی بەوەداوە: "گومانلێکراوەکان خەریکی راکێشانی بەشداربوان بوون، لەنێویاندا کەسانی ژێر تەمەنی یاسایی، بۆ ئەنجامدانی هێرشی لەناو کۆنسێرتەکەدا".
وەزارەتی داد رونی کردەوە کە ئەوانەی بەرپرسی ئەو تیمە بوون بە "وەحشە بچووکەکان" ناسراون و خۆیان بە هەواداری لەیدی گاگا نیشانداوە.
ئه‌مڕۆ يادى له‌دايكبوونى سينه‌ماكاره بوێر و ماندوونه‌ناسه‌كه‌ى كورد.. يه‌ڵماز گونه‌يه, یەکەم کورد، کە چووە کان ەوە.
ئه‌و كوردێكى زازاييه 1 نيسانى 1937 له دايك بووه، دایکوباوکی کۆچ دەکەن بۆ ئەدەنە، تاوەکو وەک کرێکاری کێڵگەی لۆکە دەستبەکار بکەن. ئەمەش دەبێتە باکگراوندێکی بەهێز بۆ کارەکانی داهاتووی، کە هەوڵدەدات تیایاندا تەرکیز بخاتە سەر ئەو پۆرترەیتە ڕاستەقینانەی کە لەو وڵاتەدا چەوسێندراونەتەوە. گونەی یاسا و ئابووریی لە زانکۆکانی ئەنقەرە و ئیستانبووڵ خوێندووە، بەڵام لە تەمەنی بیستویەک ساڵیدا درک بەوە دەکات کە ئەو دەیەوێت کاری فیلمسازی ئەنجام بدات. يه‌ڵماز گونه‌ى به باوكى سينه‌ماى كوردى داده‌نرێت.
ئه‌و له‌ناو سيستمى عه‌سكه‌رتارييه‌ت و له‌وديو شيشه‌كانى زيندانى ئيمڕاڵیی توركياوه وه‌ك ئه‌كتێكى سياسیى پڕ له هونه‌ر و وه‌ك وه‌ڵامێك بۆ نادادیى سياسى و نا به‌رانبه‌ریى كۆمه‌ڵايه‌تیی ژيانى كوردان، بيرى له هونه‌ر و سينه‌ما ده‌كرده‌وه.
لە زینداندا، تەواو خۆی بۆ نووسینی سیناریۆ تەرخان کرد، سێ سیناریۆی تەواو کرد و تەواوی تێبینییەکانی خۆیشی لەگەڵدا ناردە دەرەوە بۆ هاوڕێکانی، تاوەکو کاری لەسەر بکەن، کە ئەوەش بووە هۆی بەرهەمهێنانی فیلمی مێگەل لە ساڵی 1987دا و بەناوبانگترین فیلمی گونەی، ڕێگە لە ساڵی 1982دا.
يه‌ڵماز گونه‌ى سه‌ره‌ڕاى قورسى و به‌ندى و ژيانى ئاواره‌يى به‌ڵام هه‌ميشه وه‌ك سونبولى به‌ره‌نگارى و دژايه‌تیى فاشييه‌ت بينراوه و فيلمه‌كانى له ريزى فيلمه باشه‌كانى دونيادا نمايش ده‌كرێن و له‌و بواره‌دا چه‌ندين خه‌ڵاتى به ده‌ست هێناوه.. كه گرينگترينيان خه‌ڵاتى چڵه‌خورماى زێڕينى فێستيڤاڵى كان-ى جيهانييه... بۆ فيلمى ڕێگا.
ده‌رباره‌ى فيلمى ڕێگا
رێگا فيلمێكى 114 خوله‌كييه و ساڵى 1981 يه‌ڵماز گونه‌ى له زيندانى ئيمڕاڵیى توركيادا له‌ژێر بارى سزادا سيناريۆ و چۆنێتیى وێنه‌گرتنى فيلمه‌كه‌ى نووسيوه و له لايه‌ن شه‌ريف گوره‌نى هاوڕێيه‌وه كارى ده‌رهێنانى بۆ كراوه و پاش هه‌ڵهاتنى گونه‌ى له زيندان و گيرسانه‌وه‌ى له ئه‌ورووپا دووباره كارى مۆنتاجى بۆ كردووه‌ته‌وه.
1982 خه‌ڵاتى چڵه‌خورماي كان و خه‌ڵاتى ڕه‌خنه‌گرانی كانی بۆ ئه‌و فيلمه به ده‌ست هێنا.
سينه‌ماى گونه‌ى، واته سينه‌ماى سياسى. سينه‌مايه‌ك كه بریتی نه‌بێت له سه‌كۆى وتاردان و هونه‌ر تيايدا نه‌كرێت به قوربانیى ئايدیۆلۆژيا.
ئه‌مڕۆ يادى له‌دايكبوونی گونه‌يه و ئه‌و له 47 ساڵيدا له پاريسى فه‌ڕه‌نسا به هۆی نه‌خۆشیی شێرپه‌نجه‌وه گيانى له ده‌ست دا.
رەخنەگران دەربارەی سینەمای گونەی چی دەڵێن؟
تۆنی ڕاینسی ڕەخنەگر لە تایم ئاوت، دەربارەی گونەی دەڵێت: ”گومان هەیە کە ئەگەر هیچ فیلمسازێکی گەورەی تر هێندەی گونەی، لە پشت دەرگەی زیندانەکانەوە کاتەکانی ژیانی بەسەر بردبێت.“
یوسف کاپڵان، لە مێژووی ئۆکسفۆردی سینەمای جیهان، دەڵێت: ”گونەی داهێنەرترین، بلیمەتترین، کاریگەرترین و مەزنترین دەرهێنەری جیهانییە، کە تا ئێستا تورکیا بەرهەمی هێنابێت. بووەتە سەرچاوەیەک بۆ ئیلهامی نەوەیەک لە دەرهێنەرانی لاوی دوای خۆی.“